Độc đáo làng 'săn' lá thuốc, kiếm tiền triệu của người Dạ Lê

Của rừng thương dân lá

Trong ký ức của người "dân lá" Dạ Lê vùng đất trời phú về lá thuốc đã mang đến một cuộc sống ấm lo cho dân làng. Ở đây từ mái hiên nhỏ hay đường làng ngõ xóm đều được người dân tận dụng để phơi lá thuốc được hái từng về.

Giữa trưa nắng chói chang chúng tôi đến thăm bà Nguyễn Thị Cẩm một trong những hộ dân có 3 đời theo nghề săn lá thuốc ở Dạ Lê phường Thủy Phương TX. Hương Thủy (Thừa Thiên Huế).

Người dân làng lá Dạ Lê tận dụng mọi khoảng sân để phơi phơi lá thuốc

Thấy khách có vẻ tò mò về từng loại lá thuốc đang bày phơi giữa đường, bà Cẩm kéo vội tay dẫn tôi vào tham quan kho lá thuốc trong tâm trạng niềm nở, vui tươi, bà Cẩm giới thiệu: "Nhà mình có vài chục loại lá thuốc bổ như hà thủ ô, bướm bạc, mắm nêm, ngũ gia bì, thạch xương bồ, là vằng.... Mà nhìn mặt con tới đây mệ (bà) đoán chắc là đi mua lá vằng về bổ thai cho vợ phải không. Yên tâm đi, tí mệ tặng ít để uống thử, miễn vợ con uống tốt cho em bé là được rồi".

Cây nhân trần được bán đại trà tại ngã ba Dạ Lê đoạn dẫn vào làng lá thuôc

Chưa kịp nghe câu trả lời "ngượng ngịu" của tôi bà Cẩm tiếp lời: "Hồi trước hầu như phụ nữ trong làng ni ai cũng đi rừng tìm lá. Trước là đem về bốc thuốc phụng dưỡng bố mẹ, sau chăm sóc sức khỏe cho chồng con. Đặc biệt sau ngày Huế mới giải phóng (26/3 năm 1975) cả làng Dạ Lê không ai uống thuốc Tây, hễ nhà nào có người đau ốm là lên rừng tìm cây thuốc về sắc uống. Lâu dần qua thời gian, nghề hái lá thuốc trở thành nghề "kiếm cơm" cho cả làng.

Suốt hơn 30 năm nay bà Cẩm vẫn đi hái lá thuốc bán cho khách qua đường

Nhận thấy nghề hái lá thuốc đem lại kinh tế bền vững cho gia đình, nhiều phụ nữ ở làng Dạ Lê đã chọn nghề này làm kế sinh nhai. Mỗi dịp nắng lên, các nẻo đường vào làng Dạ Lê yên bình lại dậy mùi lá rừng phơi nồng nàn, ngai ngái khó tả. Cứ thế bắt đầu từ 4-5 giờ sáng một tốp 10 đến 20 chị em lại họp nhau, rồi chưa ra thành nhiều nhóm nhỏ vai mang rựa, liềm, bao tải, đòn gánh đi xe máy đến bìa rừng, cất xe rồi cùng nhau đi “săn” lá.

Hôm nào hái được nhiều, trở ra phải thuê xe tải nhỏ lên tới bìa rừng mới chở về hết được. Cơm đùm gạo bới vì phải đi nhiều ngày, ăn ngủ với cây rừng. Nhiều người còn kéo cả chồng con đi cùng săn lá núi, công việc tuy vất vả, khó khăn nhưng siêng năng mỗi ngày thu nhập từ 200 đến 300.000 đồng.

Công việc tuy vất vả nhưng đối với bà Cẩm đó là niềm vui tuổi già

 Theo chỉ dẫn của mệ Cẩm chúng tôi tìm vào chợ Dạ Lê để được diện kiến "mỹ nữ " một thời trong giới săn lá bây giờ đã trở thành đại lý thu mua lá thuốc của chị em. Ấn tượng đầu tiên khi gặp bà Lê Thị Sương (73 tuổi ở tổ 1 phường Thủy Phương Thị xã Hương Thủy) là mái tóc ngả máu óng ánh cùng lối kể chuyện như một thầy thuốc Nam thượng hạn.

Thấy khách lạ đến thăm, bà Sương nhanh nhẹn rót bát nước thuốc vàng quánh, rồi giới thiệu rành rõi từng loại lá một: “Đặc sản của quê tui đó, nước lá đông, mắm nêm, uống vào ngủ ngon, hỗ trợ tiêu hóa. Rồi còn chữa viêm loét dạ dày. Nếu con lỡ dùng bia rượu nhiều thì nên uống nước lá ni. Vùng đất này được trời phú cho nhiều loại thuốc quý, dân làng xưa nay uống nước lá rừng quanh năm nên nước da ai cũng đẹp, sức khỏe dồi dào cả con à”. 

Vang danh lá thuốc Dạ Lê

Say sưa chuyện áo cơm từ lá, nghe hỏi nguồn gốc nghề, bà Sương hồi tưởng: Nghề này có từ lâu lắm rồi, lúc đầu được dăm ba hộ dân đi rừng mang về phơi khô để nấu uống, đun xông, làm chổi quét nhà. Dần dà, nhận ra lá Dạ Lê có hương vị đậm đà rất riêng, chẳng có vùng quê nào có loại la như ở Dạ Lê.

Đến nay, riêng gia đình bà Sương đã trữ được gần 30 loại lá thuốc trong nhà, khách đến hỏi vua vài cân đến cả tạ cũng có. Bà Sương khẳng định, sở dĩ biết được tất cả các loại cây thuốc quý như ngày hôm nay điều nhờ vào người cha truyền lại, bà kể rằng ngày trước cứ tờ mờ sáng mùa hè, ông cụ thân sinh lại dẫn bà Sương cùng các em đi bộ lên khu vực núi Bình Điền, Bình Thành ( Hương Trà) tìm lá thuốc chữa bệnh cho dân làng, khi tìm thấy bất cứ một cây thuốc quý bố của bà Sương điều ngắt lên và hướng dẫn công dụng cho từng loại lá rất cẩn thận.

Giã từ nghề hái lá thuốc đến nay tuổi cao bà Sương trở thành đại lý thu mua lá thuốc

Mỗi thứ lá mang một công dụng riêng chữa trị các bệnh thông thường như thiếu máu, bạc tóc sớm, mất ngủ, cảm hàn, đau lưng, đau gan, viêm khớp, đại tràng, đau dạ dày, ăn khó tiêu, ngộ độc, đặc biệt là các bệnh phụ khoa của chị em "Chỉ cách đây 3 hôm, một Việt Kiều ở Mỹ về đặt mua mấy tạ lá vằng tươi, dặn phải rửa sạch, chọn những lá không bị sâu để họ nấu cao gửi qua cho bán cho bà con đồng hương. Bên đó hiện đại, thiếu chi mấy thứ thuốc tốt nhưng người Việt mình vẫn không bỏ được thói quen dùng thuốc lá chữa bệnh.", bà Sương khoe.

Nghe danh làng lá thuốc Dạ Lê từ Bắc vào Nam nhiều khách thập phương khi đi ngang qua đây thường tìm đến ngã ba chợ Dạ Lê để tìm mua lá thuốc để làm quà biếu. Nhiều người ngỡ ngàng giá giá thuốc quý ở đây rẻ, tốt chữa được nhiều bệnh.

Giá bán lá thuốc ở Dạ Lê cũng phải chăng (chỉ 30 đến 120 nghìn đồng/kg tùy theo từng loại thuốc) nên không chỉ những gia đình có điều kiện ở thành phố mà ngay cả người dân ở các vùng nông thôn cũng mua về nấu, uống thay nước trong hàng ngày. Đặc biệt rất nhiều thương lái, khách hàng ở Quảng Trị, Đà Nẵng, Quảng Nam, Bình Dương, Sài Gòn rất thích thu mua lá làng Dạ Lê về làm thuốc.

Hiện tại của hàng của bà Sương bán hơn 30 loại thuốc quý trong đó có thuốc chữa bệnh ung thư

Dù nghề lá thuốc đã tồn tại từ bao đời nay tuy nhiên uy tín và cái tâm của của người làm nghề "vặt lá" ở Dạ Lê luôn được bà con làng lá nhắc nhở nhau hàng ngày, đó là những câu chuyện chọn đúng cây lá thuốc để đem về bán cho bà con.

Ông Nguyễn Duy Chơn một "thợ săn lá" kỳ cựu ở tổ 1 làng  Dạ Lê nhớ lại, cách đây hơn 3 năm, khi đi qua một bìa rừng thấy toàn cây nhân trần, cây đồng tiền mọc đầy sườn bên núi, ông Chơn ước tính nếu hái hết số lá thuốc đem về phơi bán cũng kiếm cả chục triệu đồng.

Nhưng rồi khi phát hiện 5 lọ thuốc trừ sâu của người đi phát thực bì rừng để lại gần khu vực hái lá nên vợ chồng tôi và mấy chị em trong làng nhất quyết không hái lá mang về. "Nói thiệt với chú, mình hái lá ở đó mang về thì cũng chẳng ai biết, nhưng lương tâm mình không cho phép.

Ông Nguyễn Duy Chơn kể lại quá trình cùng vợ săn lá thuốc

Làm nghề mấy chục năm nay, dân làng Dạ Lê có được uy tín, lá thuốc Dạ Lê theo đường thiên lý Bắc- Nam đi khắp mọi nơi, không lẽ vì chút nớ mà mình đánh mất “thương hiệu” lá thuốc của làng hay sao?”, ông "Chơn lá" bảo rằng để có lá thuốc, người thợ phải phát cây ròng rã cả ngày, có khi bị rắn cắn phù mắt.

Vất vả, hiểm nguy thế nhưng lá mình hái về phải đảm bảo, mình nấu uống trước, dùng trong gia đình xong mới nghĩ đến chuyện mang bán cho người ta...

Ông Nguyễn Duy Chơn giới thiệu với phóng viên từng loại lá thuốc quý

Theo thống kế hiện trên địa bàn phường có hơn 60 hộ chuyên hái lá rừng làm thuốc.  Trong đó, tập trung chủ yếu ở tổ 1 với khoảng 25 hộ. Lá thuốc Dạ Lê là một sản phẩm truyền thống của địa phương. Với những người thợ săn lá siêng năng có ngày thu nhập đến tiền triệu, nhưng phải tùy theo mùa bởi vì không phải lá thuốc, trong lúc đó dược liệu quý từ rừng ngày mỗi cạn kiệt.

Thuận Hóa