Dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng: “Tôi từng gặp khó khăn khi dịch Súng, Vi trùng & Thép”

Súng, Vi trùng & Thép - Định mệnh của các xã hội loài người (tác giả: Jared Diamond, dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng) được trao giải A giải thưởng Sách Quốc gia 2021. Điều này có lẽ không quá bất ngờ đối với bạn đọc từng tiếp cận tác phẩm nổi bật này, đây cũng là tựa sách best-seller của Omega Plus Books trong suốt thời gian dịch bệnh.

Tuy nhiên, trong buổi giao lưu trò chuyện mới đây về tác phẩm, dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng cho biết ông vô cùng bất ngờ khi nhận tin cuốn sách được trao giải thưởng lớn. Bởi vì Súng, Vi trùng & Thép đã được ông chuyển ngữ và nhà xuất bản Tri Thức phát hành lần vào năm 2007, thuộc Tủ sách tinh hoa tri thức thế giới. Sau đó, sách được Alpha Books tái bản và đến năm 2020, Omega Plus tiếp tục tái bản.

Cuốn sách đã được tái bản nhiều lần

Như vậy, Súng, Vi trùng & Thép đã có mặt tại Việt Nam từ 14 năm trước. Nhưng chỉ đến thời điểm thế giới đối mặt với dịch bệnh COVID-19, câu chuyện về lịch sử tiến hóa 13.000 năm và những kiến giải về các xã hội loài người của Jared Diamond mới thật sự được cả người đọc lẫn giới chuyên môn chú ý. 

Trong tác phẩm, Jared Diamond dưới góc nhìn địa lý học văn hóa đã kiến giải, trả lời cho câu hỏi các xã hội loài người ở những vùng địa lý khác nhau được hình thành như thế nào và vì sao lại như vậy? Tại sao lịch sử lại diễn ra khác nhau trên mỗi châu lục?. Tác giả bắt đầu từ hình thái du cư sang định cư, cộng cư và phát triển xã hội loài người. Khi cộng đồng người ngày càng lớn, thực phẩm được sản xuất ngày càng nhiều, tổ chức xã hội được thành lập thì những vấn đề của "súng, vi trùng và thép" mới nảy sinh.

Súng là vũ khí vượt trội tạo ra các cuộc chinh phục. Vi trùng dẫn đến bệnh dịch và thép củng cố phương tiện kỹ thuật cho những cuộc viễn chinh xuyên đại dương. "“Đọc để chúng ta có cái nhìn đầy đủ hơn về tiến trình văn minh nhân loại. Khi dịch tác phẩm này, tôi thật sự choáng ngợp bởi lượng kiến thức độ sộ và đa ngành của nó. Phải nói là tôi khá vất vả khi dịch Súng, Vi trùng & Thép. Thậm chí là gặp khó khăn trong việc tìm cho đúng từ tiếng Việt để gọi cho đúng tên các loài cây trồng, vật nuôi nhưng nhiều khi không thể tìm được” - dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng chia sẻ. 

Dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng

Tác phẩm này cũng từng nhận về nhiều luồng ý kiến phản biện từ giới nghiên cứu khoa học. Nhiều ý kiến chỉ trích Jared Diamond rằng tác giả cho rằng vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên quyết định văn hóa-xã hội của loài người là cách nghiên cứu phiến diện. Cũng như một số dẫn chứng ở khía cạnh ngôn ngữ của Jared Diamond khi nói về sức mạnh của một quốc gia không thật sự làm hài lòng giới chuyên môn. 

Tuy nhiên, ngoài Súng, Vi trùng & Thép, Jared Diamond còn có các tác phẩm: Sụp đổ Thế giới cho đến ngày hôm qua, Biến động và loài tinh tinh thứ ba (đã được chuyển ngữ và phát hành tại Việt Nam). Dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng cho rằng, qua từng tác phẩm, tác giả cũng đã thể hiện rõ sự "tiến hóa" trong hệ tư tưởng của mình. 

Súng, Vi trùng & Thép từng trở thành cuốn sách bán chạy nhất thế giới khi được ra mắt lần đầu vào năm 1997, được trao giải Pulitzer và giải Khoa học Phi Beta Kappa cùng năm. Đến nay, cuốn sách đã được phát hành hơn hai triệu bản trên thế giới. Năm 2005, Hiệp hội Địa lý Quốc gia đã sản xuất một bộ phim tài liệu truyền hình nhiều tập dựa trên tác phẩm này.  Súng, vi trùng & Thép cũng là nguồn cảm hứng để tác giả Yual Noah Harari viết tiếp công trình Sapiens - Lược sử loài người. 

Lục Diệp