Để chính sách khoa học, công nghệ đi vào cuộc sống

Về chính sách khuyến khích DN ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại, có lẽ phải chia thành 3 loại hình DN và có chính sách riêng cho mỗi loại. Loại A là DN lớn, loại B là DN nhỏ và vừa (SMEs), loại C là DN mà khoa học, công nghệ là loại hình chuyên nghiên cứu và phát triển (R&D), thành phẩm là bằng phát minh, sáng chế. 

Phương hướng chính sách cho 3 loại hình DN nói trên có những đặc thù riêng. Đối với DN lớn, nên có nguồn lực cho hoạt động R&D. Nhà nước chỉ cần có một số chính sách khuyến khích (incentives) như cho khấu trừ thuế đối với chi phí R&D. Đối với DN quy mô nhỏ nhưng thành viên hầu hết là kỹ sư, nhà khoa học hiểu công nghệ, hiểu thị trường, có lẽ chính sách, luật lệ bảo đảm sở hữu trí tuệ là rất quan trọng. Tuy nhiên, Quốc hội, Chính phủ cần nghe ý kiến của họ để có các chính sách cần thiết khác.

DN nhỏ và vừa cần được Nhà nước quan tâm nhiều nhất bởi SMEs chiếm tuyệt đại đa số trong hệ thống DN, chiếm tỉ trọng lớn trong GDP, trong lực lượng lao động. Ứng dụng công nghệ để SMEs hoạt động hiệu quả sẽ tăng năng suất cả nền kinh tế nhưng nguồn lực và hiểu biết về thị trường, công nghệ của SMEs có giới hạn. Chính sách khuyến khích áp dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo cần kết hợp với chính sách hỗ trợ, nuôi dưỡng SMEs nói chung.  

Ngoài ra, còn một vấn đề quan trọng nữa là việc thực thi các chính sách cần công khai, minh bạch, dễ áp dụng. Nhiều SMEs phản ánh, khi làm thủ tục để xin vay vốn ưu đãi (lãi suất giảm vài phần trăm so với lãi suất thông thường), họ phải chuẩn bị quá nhiều hồ sơ, tư liệu liên quan và phải đi lại nhiều lần, qua nhiều cửa, mất quá nhiều thì giờ, tính ra phí tổn còn lớn hơn chỗ lợi từ lãi suất ưu đãi. Do vậy, nhiều SMEs đã không mặn mà sử dụng chính sách ưu đãi.

Để chính sách khoa học, công nghệ của Việt Nam thực sự đi vào cuộc sống, đề nghị quan tâm và sửa các điểm chủ yếu sau: 

1. DN ngoài nhà nước được khuyến khích lập quỹ phát triển khoa học, công nghệ như DN nhà nước và mức trích lập tối đa 10% lợi nhuận trước thuế, được miễn thuế thu nhập DN đối với phần kinh phí trích lập quỹ. 

2. Chế độ ưu đãi thuế đối với DN khoa học, công nghệ là miễn, giảm thuế thu nhập DN chứ không phải thuế chung chung. Cho đến nay, rất ít DN khoa học, công nghệ được hưởng ưu đãi này do thủ tục rất phiền hà và lượng tiền được miễn giảm không nhiều.

3. Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia do Chính phủ lập để hỗ trợ DN đổi mới công nghệ (không phải là quỹ của DN) với mức vốn điều lệ 1.000 tỉ đồng từ nguồn ngân sách nhà nước hơn 10 năm nay hầu như không hoạt động được do luôn bị ép là quỹ tài chính ngoài ngân sách; bộ máy nhân sự của quỹ không đủ điều kiện làm chức năng cho vay và bảo lãnh vốn vay như ngân hàng. Vì vậy, quỹ này chưa giúp được DN và không hiệu quả.

4. Các DN cần tiếp cận các chương trình khoa học, công nghệ cấp quốc gia và cấp bộ để có nguồn lực R&D và đổi mới công nghệ. Cần thay đổi tư duy “ngân sách nhà nước không hỗ trợ cho khu vực tư nhân” để các DN tư nhân có thể được nhận sự hỗ trợ của Nhà nước.

Ở các nước tiên tiến, để ý tưởng khoa học, công nghệ được đầu tư và thương mại hóa, họ cũng phải chủ động đi tìm nhà đầu tư chứ không hoàn toàn dựa vào sự hỗ trợ của Chính phủ. Muốn tìm nguồn đầu tư có hiệu quả - kể cả nguồn của tín dụng và chính sách thuế - nhiều DN phải hướng công nghệ của mình vào hướng vì cộng đồng. Các DN có chiến lược phát triển khoa học, công nghệ rõ ràng và khả năng ứng dụng cao, đầy trách nhiệm xã hội, thể chế quản lý minh bạch mới phát triển bền vững. 

Tiến sĩ Tô Văn Trường