Đây là cách người dùng Facebook bị lộ thông tin mà không hề hay biết

Bê bối về khai thác thông tin cá nhân của người dùng hiện đang là khủng hoảng lớn nhất của mạng xã hội khổng lồ Facebook từ trước đến nay. Hiểu được những diễn biến và cách thức thông tin người dùng bị lộ để bảo đảm an toàn cho thông tin cá nhân của mình khi việc từ bỏ thói quen sử dụng Facebook là một điều khá khó khăn với nhiều người.

Chúng ta là một sản phẩm trên internet

Ngày 9/6/2014, Christopher Deason vô tình tham gia một bảng câu hỏi tâm lý và đã thực hiện rất nhiều cuộc khảo sát trực tuyến sau đó, mỗi câu trả lời giúp anh kiếm được vài đô la để thanh toán các hóa đơn của mình. Sẽ không có gì đáng nói nếu anh không vô tình nhìn thấy một công việc trực tuyến đánh giá về anh là "quái đản và kỳ dị".

Khi Christopher Deason tham gia cuộc khảo sát trực tuyến vào năm 2014, anh và bạn bè trên Facebook của anh đã vô tình trở thành mục nhập đầu tiên trong cơ sở dữ liệu mà cuối cùng sẽ bao gồm hàng chục triệu tiểu sử Facebook. Ảnh: Michael Shroyer

Chính vì vậy, vào lúc 6:37 tối ngày hôm đó, Deason đã hoàn thành bước đầu tiên của cuộc khảo sát là: cho phép truy cập vào tài khoản Facebook của mình.

Chưa đầy một giây sau đó, một ứng dụng của Facebook đã thu thập được không chỉ dữ liệu hồ sơ của Deason, mà còn dữ liệu từ hồ sơ của 205 người bạn trên Facebook của anh. Tên họ, ngày sinh và dữ liệu về vị trí, cũng như danh sách mọi trang Facebook mà họ từng thích, đã được tải xuống mà không hề được biết hay được chấp thuận. Điều đó diễn ra thậm chí trước khi anh Deason bắt đầu đọc câu hỏi khảo sát đầu tiên.

Thông tin thu thập được thêm vào một cơ sở dữ liệu khổng lồ được biên soạn cho Cambridge Analytica - công ty dữ liệu chính trị có liên kết với chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2016 của Donald J. Trump. Không ai trong số những người có dữ liệu được thu thập biết nó đã xảy ra, thậm chí cả Deason. Anh Deason, năm nay 27 tuổi, vừa trao đổi trong một cuộc phỏng vấn gần đây: "Tôi không nghĩ là mình sẽ thực hiện cuộc khảo sát nếu tôi nhận thức được việc đó!".

Deason và bạn bè trên Facebook của anh đã trở thành những người bị khai thác đầu tiên cho cơ sở dữ liệu mà cuối cùng sẽ bao gồm hàng chục triệu hồ sơ trên Facebook và hiện nay đang là tâm điểm cuộc khủng hoảng của mạng truyền thông xã hội khổng lồ này.

Tin tức về việc thu thập dữ liệu của Cambridge Analytica được đưa tin đầu tiên vào tháng trước từ báo The New York Times và The Observer of London. Bê bối này đã thúc đẩy phong trào #DeleteFacebook và đưa mạng xã hội này vào diện theo dõi chặt chẽ hơn từ phía các nhà lập pháp và các cơ quan quản lý tại Anh và Hoa Kỳ.

Tuy nhiên, rất ít trong tổng số 214 triệu người Mỹ có hồ sơ trên Facebook biết liệu dữ liệu của họ có là một trong số những thông tin thu thập được cho Cambridge Analytica hay không.

Facebook được cho là đã ghi nhận về việc bị lạm dụng dữ liệu từ tháng 12/2015, dự định bắt đầu công bố với những người sử dụng bị ảnh hưởng hôm thứ hai, một ngày trước khi người sáng lập - Mark Zuckerberg, điều trần trước Quốc hội.

Các báo cáo được xem xét bởi The Times cho thấy, khoảng 300.000 người đã tham gia cuộc khảo sát, nhưng do quyền truy cập thông tin của bạn bè được cho phép vào thời điểm đó mà theo Facebook là có tới 87 triệu người dùng có thể đã bị ảnh hưởng.

The Times đã xem một bộ dữ liệu thô từ hồ sơ mà Cambridge Analytica đã trả cho một nhà nghiên cứu học thuật, đồng thời liên lạc với gần 20 người dùng Facebook trong danh sách bị ảnh hưởng vào những tuần gần đây.

Một số người rất giận dữ - có một phụ nữ so sánh việc này với việc bị cướp - trong khi những người khác tuy tức giận nhưng không tỏ ra ngạc nhiên. Tất cả đều hoài nghi về việc sử dụng những dữ liệu mà họ thu thập được. Họ là những người sử dụng Facebook đầu tiên bị ảnh hưởng được công khai xác định. Và gần như tất cả đều cho biết việc bị lạm dụng dữ liệu đã khiến họ có những suy nghĩ khác về việc “ở lại” trên Facebook.

Mark Snyder, 32 tuổi, sống ở Pompano Beach, Fla, và là một trong những người bạn của Deason, người bị thu thập dữ liệu, cho biết: "Tôi hiểu ra rằng chúng ta là một sản phẩm trên internet”.

Ông Snyder, làm việc bảo dưỡng mạng máy tính: "Nếu bạn đăng ký bất cứ điều gì và nó không rõ ràng thì họ kiếm tiền như thế nào, họ đang kiếm tiền từ bạn”.

Zuckerberg đã nói rằng việc lạm dụng dữ liệu đại diện cho sự "vi phạm về lòng tin". Nhưng ngay chính Zuckerberg cũng đã gợi ý rằng các nhà phát triển ứng dụng khác có thể cũng đã làm như vậy. 

"Tôi nghĩ mình quá tò mò để tránh khỏi nó"

Cho đến tháng 4/2015, Facebook cho phép một số nhà phát triển ứng dụng thu thập một số thông tin cá nhân từ hồ sơ của người dùng và từ những người bạn của họ. Lý do đưa ra là để giúp các nhà phát triển cải thiện trải nghiệm "trong ứng dụng" cho người dùng. Nhưng Facebook dường như đã không để tâm xác minh xem các nhà phát triển thật sự đang sử dụng nguồn dữ liệu hay liệu họ có dùng nó để cung cấp thêm bất kỳ trải nghiệm nào trên Facebook hay không.

Các câu hỏi được sử dụng để thu thập dữ liệu cho Cambridge Analytica không thực sự xuất hiện trên Facebook. Nó được phát triển bởi công ty Qualtrics, nơi cung cấp một nền tảng cho các cuộc khảo sát trực tuyến. Đó là hệ thống bao gồm hàng tá câu hỏi thường được sử dụng bởi các nhà nghiên cứu tâm lý để đánh giá nhân cách, chẳng hạn như liệu người tham gia muốn ở một mình, hay là người thích dẫn dắt người khác, hay yêu thích các buổi tiệc lớn,... (lựa chọn từ "không đồng ý mạnh mẽ" đến "đồng ý mạnh mẽ"). Các câu hỏi thường mất từ 10 đến 20 phút để hoàn thành.

Khi người trả lời cho phép truy cập hồ sơ Facebook của họ, ứng dụng thực hiện chức năng duy nhất của nó: lấy dữ liệu của người dùng và của bạn bè. Đây không phải là một dạng những câu trắc nghiệm trực tuyến dễ thương kiểu bạn là nhân vật nào trong bộ phim "Friends"mà bạn yêu thích hay những ưu điểm nào của bạn để thấy bạn là công chúa nào của loạt công chúa Disney...

Những người làm bài trắc nghiệm được cho biết rằng dữ liệu của họ chỉ được sử dụng cho mục đích nghiên cứu học tập. Khi mọi chuyện vỡ lẽ, Facebook cho rằng họ và những người sử dụng đã bị lừa dối bởi Cambridge Analytica và nhà nghiên cứu Aleksandr Kogan - một người Nga 28 tuổi đang học tập tại Mỹ, mà Facebook hợp tác.

Nhưng các văn bản kèm theo bảng câu hỏi có thể đã đề cập với người dùng rằng dữ liệu của họ có thể được sử dụng cho các mục đích thương mại, theo bản dự thảo điều khoản dịch vụ khảo sát đã được The Times khảo sát.

Việc bán dữ liệu của người dùng trên Facebook là vi phạm các quy tắc của công ty vào thời điểm đó. Tuy nhiên, công ty dường như đã không thường xuyên kiểm tra để đảm bảo ứng dụng tuân thủ các quy tắc của nó. Các giám đốc điều hành Facebook cho biết họ đã xóa ứng dụng vào tháng 12/2015 khi họ phát hiện ra về việc thu thập dữ liệu.

Cambridge Analytica đã sử dụng dữ liệu thu thập được từ Facebook để giúp xây dựng các công cụ mà họ tuyên bố có thể xác định tính cách của cử tri Mỹ và ảnh hưởng đến hành vi của họ để phục vụ cho chiến dịch của ông Trump vào năm 2016. Điều này kéo theo một cuộc tranh luận chưa hồi kết về việc liệu công nghệ của hãng có hiệu quả hay không.

Sự phẫn nộ của việc sử dụng sai trái dữ liệu của Cambridge Analytica đặt ra các câu hỏi mà Facebook đã phải đối chất về việc nền tảng đó được sử dụng bởi những người muốn truyền bá tuyên truyền và tin tức giả mạo của Nga.

Anh Deason cho biết: "Cambridge Analytica là câu chuyện lớn nhưng có rất nhiều câu chuyện về việc Facebook bán dữ liệu người dùng hoặc cho phép các bên thứ 3 truy cập và sử dụng nó để quảng cáo”. Anh đặc biệt cảm thấy khó chịu bởi cách mà Facebook và các phương tiện truyền thông xã hội khác đã chỉ dẫn các quảng cáo dựa trên những gì người dùng đăng hoặc xem trực tuyến.

Ví dụ, nếu tôi gợi ý cho bạn tôi về máy tính xách tay của Dell, "Khi tôi đi tới trang tiếp theo trên Facebook của mình thì xuất hiện một quảng cáo của Dell".

"Điều đó làm phiền tôi!", anh nói.

Deason vốn là người điều hành một doanh nghiệp máy tính ở Roanoke nên tất nhiên là một trong số những người sử dụng am hiểu công nghệ khi dùng Facebook. Anh hiện vẫn đang duy trì tài khoản của mình vì doanh nghiệp của anh có trang trên Facebook và anh cũng là người kiểm duyệt các nhóm dành cho máy tính trên Facebook.

"Nhưng nếu tôi chỉ làm việc hành chính tại ngân hàng địa phương hoặc việc gì khác, rồi trở về nhà và lướt Facebook chỉ để xem về bạn bè của tôi, thì vâng, tôi sẽ xóa Facebook", anh nói.

Trong khi, rất nhiều người tham gia những cuộc khảo sát lại không hề am hiểu về công nghệ, trong đó có Jim Symbouras, 56 tuổi, một công nhân ở thành phố New York.

Dữ liệu của ông đã được thu thập hàng chục lần sau khi 52 bạn bè trên Facebook của ông được hướng tới bảng câu hỏi tâm lý, rất nhiều trong số đó từ web có tên là Swagbucks. Trang web này cho phép mọi người kiếm được thẻ quà tặng Amazon và các nhà bán lẻ khác để đổi lấy các cuộc khảo sát hoặc xem quảng cáo bằng video.

Ông Symbouras không biết ai trong số những người bạn trên Facebook đã cho phép ứng dụng truy cập dữ liệu của ông. Ông đã gặp họ trong các nhóm Facebook gồm những người dùng Swagbucks, nơi cung cấp những lời khuyên cho việc tìm kiếm các giao dịch tốt.

Amy Risner, 52 tuổi, ở Collinwood, Tenn., là một trong những người bạn Facebook nói trên. Bà Risner, người không làm việc toàn thời gian, nhớ lại một cách mơ hồ về bảng câu hỏi: "Thật là dài, đó là tất cả những gì tôi nhớ" - nhưng chắc chắn bà ấy không bao giờ thấy bất kỳ thông báo nào về việc dữ liệu của bà hoặc bạn bè sẽ được thu thập. Bà Risner nói: "Nếu có một thông báo gì đó về việc lấy thông tin của tôi - thông tin cá nhân của tôi - tôi sẽ lui lại ngay và không làm khảo sát”. 

Facebook, dường như là một thói quen khó bỏ! Khi được hỏi về việc xóa tài khoản, bà Risner đã nói rằng: "Tôi nghĩ mình quá tò mò để tránh khỏi nó".

Vân Anh (theo The New York Times)