Day for night (Ngày cho đêm): Tình yêu điện ảnh bất diệt

Ở lễ trao giải Oscar năm 2023 vừa qua, tình yêu điện ảnh là thông điệp truyền cảm hứng của nhiều người chiến thắng. Đó là câu chuyện của Quan Kế Huy - một diễn viên từng chật vật suốt 30 năm nhưng vẫn nuôi ước mơ tỏa sáng với môn nghệ thuật thứ bảy. Đó là câu chuyện của Dương Tử Quỳnh - một đả nữ thành danh nhưng bằng tình yêu với nghề đã không ngừng khám phá các dạng vai diễn khác nhau để rồi được tôn vinh bằng tượng vàng hạng mục nữ chính. 2 diễn viên thắng giải còn lại - Jamie Lee Curtis và Brendan Fraser - cũng đều có những chia sẻ xúc động về hành trình của mình.

Năm nay cũng là dịp kỷ niệm 50 năm một bộ phim đặc biệt ca ngợi tình yêu điện ảnh: Day for night (tạm dịch: Ngày cho đêm) của đạo diễn François Truffaut. Tác phẩm dài 116 phút này thú vị ở chỗ lấy bối cảnh chính một đoàn phim. Với mô típ “phim trong phim”, Day for night mang đến nhiều lát cắt tinh tế về những người đã tạo ra một tác phẩm điện ảnh, cũng như cho khán giả thấy bao nỗi khó khăn để hoàn thành nó.

Áp phích của bộ phim

Bộ phim Pháp đã thắng Oscar tại hạng mục “Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc” cũng như mang về hàng loạt giải lớn nhỏ. Tuy nhiên, vị trí của phim trong lòng người hâm mộ nghệ thuật thứ bảy có lẽ mới là thứ khiến nó trở thành bất hủ. Day for night nằm trong danh sách phim hay nhất lịch sử điện ảnh của nhiều tạp chí và cây bút danh tiếng. Nó là 1 trong 2 tác phẩm của Truffaut, cùng The 400 blows (tạm dịch: 400 cú đấm), lọt vào top 100 phim hay nhất thế kỷ do tạp chí Time bình chọn. Nhà phê bình Roger Ebert xem đây là bộ phim hay nhất kể về chính những bộ phim.

Câu chuyện theo chân quá trình sản xuất Je vous présente Paméla (tạm dịch: Tôi giới thiệu với bạn Paméla) - một bộ phim hư cấu thể loại lãng mạn, với sự tham gia của biểu tượng màn bạc lão thành Alexandre (Jean-Pierre Aumont đóng), cựu diva Séverine (Valentina Cortese), chàng diễn viên trẻ Alphonse (Jean-Pierre Léaud) và nữ diễn viên người Anh Julie Baker (Jacqueline Bisset). Đạo diễn của Je vous présente Paméla là Ferrand (François Truffaut đóng) - một người đam mê điện ảnh nhưng phải xoay xở giữa nhiều khó khăn.

Đằng sau máy quay, các diễn viên và đoàn làm phim trải qua nhiều chuyện tình và cả rắc rối đời tư. Người yêu của Alphonse lại bỏ anh để đến với… diễn viên đóng thế của bộ phim. Do đau khổ, chàng tài tử trẻ trải qua một đêm mặn nồng với Julie và nhầm tưởng đó là tình yêu đích thực. Bản thân Julie cũng đầy vấn đề khi mới chỉ hồi phục sau suy nhược thần kinh và đang có cuộc hôn nhân gây bàn tán với một bác sĩ lớn hơn nhiều tuổi. Trong giai đoạn ghi hình, một nữ diễn viên phụ còn bị phát hiện đang mang thai, khiến quá trình sản xuất đứng trước thách thức lớn.

Bộ phim kể về những hoạt động của một đoàn phim

Bộ phim về những người làm phim

Một bộ phim về tình yêu điện ảnh quả thật phù hợp với François Truffaut (1932-1984), một trong những đạo diễn lỗi lạc nhất thế giới. Nhà làm phim người Pháp cùng một số người như Jean-Luc Godard, Jacques Rivette và Claude Chabrol chính là thế hệ khai sinh cho phong trào điện ảnh Làn sóng mới lừng danh vào giữa thế kỷ XX.

Truffaut từng trải qua thời niên thiếu cơ cực ở nước Pháp kiệt quệ sau Thế chiến thứ hai. Ông phải bỏ học làm đủ nghề để kiếm sống, trước khi gặp gỡ nhà phê bình André Bazin và rồi có bước ngoặt trong sự nghiệp. Song song với việc làm phim, Truffaut còn là một cây bút thường xuyên tham gia những cuộc “bút chiến” về hướng đi của điện ảnh. Ông hoạt động cực kỳ năng nổ khi thực hiện tới 23 phim trong 25 năm sự nghiệp, chưa kể những tác phẩm ông tham gia với vai trò biên kịch hoặc diễn viên. Thật dễ hiểu rằng một đạo diễn như vậy sẽ dạt dào ý tưởng để khai thác khi làm phim về chính hành trình của một đoàn làm phim.

Day for night lấy bối cảnh tại studio Victorine Studio ở Nice, miền nam nước Pháp. Bản thân Truffaut đóng vai Ferrand, đạo diễn của bộ phim Je vous présente Paméla - tác phẩm mang nhiều dấu hiệu rằng sẽ là một bộ phim rập khuôn và tồi tệ. Truffaut là một nhà làm phim đầy tham vọng còn nhân vật Ferrand chỉ là một đạo diễn bình thường. Dù vậy, Ferrand cũng cho thấy tình yêu nghề, có nhiều kiến thức thực tiễn về cách dàn dựng các pha mạo hiểm, hiệu ứng đặc biệt, lịch quay và cả cấu trúc tổng thể của phim.

Nhiều chuyện tình cảm nảy sinh và đổ vỡ trong quá trình quay phim

Day for night giống một tuyển tập nhỏ các mẩu chuyện và tình huống có thể gặp phải trong một đoàn làm phim. Nhiều mẫu hình của các nhân vật diễn viên trong phim khá quen thuộc ngoài đời: chàng tài tử yêu cuồng si, khó làm chủ cảm xúc Alphonse; nữ diva nghiện rượu Séverine hay kiểu diễn viên lớn tuổi thâm trầm như Alexandre. Điểm chung giữa các diễn viên là đều có những tình cảm mang đầy tính nghệ sĩ, đôi khi dễ hành động theo cảm xúc hơn là lý trí. Nhiều vị trí còn lại trong đoàn phim đều được đưa lên màn ảnh với mô tả tinh tế về nghề nghiệp của mỗi người.

Nơi đoàn phim, nhiều mối tình đã kết thúc hay chớm nở, những con người từ thân thiết trở nên ghét bỏ nhau hay ngược lại. Bao nhiêu chuyện như vậy có thể diễn ra trong quá trình sản xuất một bộ phim. Ra đời từ 50 năm trước nhưng Day for night không hề khó xem với khán giả hiện tại. Nó nhẹ nhàng, hơi có tính châm biếm trong cách các nhân vật thiết lập hay phá vỡ các mối quan hệ.

Trailer phim Day for night:

Bộ phim còn giống như một cuộc “giải thiêng” của Truffaut về quá trình tạo ra những thước phim trên màn ảnh. Theo đà câu chuyện, đạo diễn Ferrand phải xử lý những vấn đề thực tế khi làm phim, như làm sao để quay cảnh tuyết vào mùa hè hay quay cảnh đêm vào ban ngày…

Niềm đam mê môn nghệ thuật thứ bảy

Tình yêu điện ảnh là điểm tương đồng của nhiều nhân vật trong phim, như một cô gái đã nói: “Tôi thà bỏ một chàng trai vì một bộ phim chứ không bao giờ bỏ một bộ phim vì một chàng trai”. Hay ở phân đoạn nam diễn viên trẻ trong Je vous présente Paméla đau lòng sau khi bạn gái bỏ trốn, nhân vật của Truffaut an ủi anh ấy rằng: “Những người như chúng ta chỉ hạnh phúc trong công việc của mình”.

Truffaut (bìa phải) vừa đạo diễn vừa đóng vai đạo diễn trong phim

Điểm hay của Truffaut là lồng ghép chủ đề này vào phim một cách tinh tế, vừa đủ chứ không bị lên gân quá mức. Một vài đoạn còn mang tính giễu cợt chính ngành làm phim, như khi Ferrand nói: “Quay một bộ phim giống như một chuyến đi xe ngựa về miền viễn Tây. Lúc đầu, bạn hy vọng có một chuyến đi êm ả nhưng sau đó, bạn chỉ mong đến đích là may”. Càng về cuối, càng nhiều biến cố xảy đến buộc đạo diễn Ferrand phải thay đổi kế hoạch ban đầu để có thể hoàn thành bộ phim của mình.

Bộ phim ấm áp của Truffaut vừa giống một món quà gói ghém tinh túy của điện ảnh, vừa giống một giấc mơ hòa quyện giữa điện ảnh và cuộc đời. Vào ban đêm, nhân vật Ferrand có một giấc mơ lặp đi lặp lại về những thứ dường như là một trải nghiệm thơ ấu kinh hoàng. Thế nhưng, hóa ra đó là ký ức về việc đánh cắp những bức ảnh yêu thích của bộ phim vĩ đại Citizen Kane (Công dân Kane) từ tiền sảnh rạp chiếu phim.

Trong Day for night, Truffaut còn cài cắm lời khẳng định rằng điện ảnh là một hình thức nghệ thuật đích thực. Với một số người, nó thiêng liêng và đôi khi còn quan trọng hơn mạng sống. Khán giả cũng được thấy điện ảnh là một sự ráp nối của nhiều thứ để tạo ra một sản phẩm cuối cùng với ý nghĩa có thể sẽ khác xa những thành tố của nó, cũng như những phân cảnh tưởng như ban đêm nhưng thật ra lại được quay vào ban ngày. Tổng thể của một bộ phim vượt lên trên phép cộng của những gì tạo ra nó, tạo ra một câu chuyện mà người xem có thể đắm mình vào và đó chính là phép màu điện ảnh. 

Ân Nguyễn - Nguồn ảnh: Internet