Dầu sạch từ "siêu nguyên liệu" bền vững

Theo thống kê của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (WWF), 60% sản phẩm bán lẻ trên thị trường hiện nay có chứa dầu cọ. Nhờ ưu điểm rẻ tiền, năng suất cao và giàu giá trị sử dụng, nó được tìm thấy trong nhiều mặt hàng thực phẩm chế biến sẵn (sô cô la, bột bánh, bơ thực vật...), mỹ phẩm làm đẹp/chăm sóc cơ thể (dầu gội, kem đánh răng, đồ trang điểm...), sản phẩm vệ sinh nhà cửa, kể cả thức ăn cho thú cưng lẫn nhiên liệu sinh học.

Dầu dưỡng ẩm của thương hiệu mỹ phẩm Palmless là một trong những sản phẩm có thành phần dầu vi sinh xuất hiện đầu tiên trên thị trường bán lẻ - Nguồn ảnh: C16 Biosciences

Nhiều nhà sản xuất loại dầu thực vật có sức tiêu thụ mạnh nhất thế giới không ngừng mở rộng diện tích trồng cọ bằng cách xâm chiếm, tàn phá rừng mưa nhiệt đới (phổ biến ở khu vực Đông Nam Á). Không chỉ đe dọa thường trực hệ sinh thái rừng, những đồn điền dầu cọ còn góp phần thải ra hàng triệu tấn khí nhà kính mỗi năm.

Tại đất nước Estonia, câu hỏi “làm thế nào để có được giải pháp bền vững hơn dầu cọ?” đã dẫn dắt một nhà khoa học nữ đến một khám phá thú vị.

Độc đáo như... nấm men

Công ty Công nghệ sinh học ÄIO (trụ sở ở Tallinn, Estonia) ra đời năm 2022 với mục đích đặc biệt: “pha chế” dầu ăn và chất béo dùng cho ngành thực phẩm từ… vi sinh vật. Đứng sau doanh nghiệp này là chuyên gia nghiên cứu Nemailla Bonturi và đồng sự của cô - giáo sư ngành công nghệ thực phẩm Petri-Jaan Lahtvee.

Vài năm trước, Bonturi tham gia một dự án quy mô do Lahtvee khởi xướng, tại Đại học Công nghệ Tallinn. Nhóm nghiên cứu muốn phát triển nguyên vật liệu bền vững hơn cho ngành sản xuất lương thực, thực phẩm, ứng dụng sáng kiến công nghệ sinh học tân tiến. Sau vô số thử nghiệm, các nhà nghiên cứu đón nhận một thành tựu sáng giá: một chủng nấm men độc đáo do Bonturi tạo ra.

Một món bánh ngọt làm từ nguyên liệu dầu vi sinh của ÄIO - Nguồn ảnh: ÄIO

Nấm men thông thường hấp thu đường trong lúa mạch, bắp, trái cây để chuyển hóa thành các thực phẩm quen thuộc như bánh mì và đồ uống có cồn. Men của Bonturi làm việc theo nguyên tắc tương tự nhưng khác biệt nằm ở sức mạnh cùng sự linh hoạt đáng kinh ngạc nó thể hiện. Những vi sinh vật này có khả năng tiêu thụ đường tìm thấy cả trong… mùn cưa. Quá trình chuyển đổi sản sinh nên một dạng chất béo giàu chất chống ô xy hóa và omega-3, hàm lượng dinh dưỡng không thua kém mỡ cá hay dầu thực vật thông dụng.

Khi giai đoạn cấy men kết thúc, nhóm của cô tiếp tục xử lý chất béo thu được, tạo thành dầu ăn và một vài chế phẩm khác đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng cũng như tiềm năng ứng dụng cao.
Sản phẩm nổi bật của ÄIO là dầu Red Oil, có thể dùng trực tiếp để chế biến món ăn hoặc thay thế các nguyên liệu tổng hợp thường được thêm vào mỹ phẩm, chất tẩy rửa… Công ty cũng đã ra mắt một loại bơ vi sinh dạng bột có vị thơm béo truyền thống nhưng vượt trội nhiều dòng bơ thực vật ở yếu tố tiện dụng và thân thiện môi trường.

Nông trang xanh tạo ra dầu sạch

Phủ xanh đúng cách vừa giúp hồi sinh đất đai cằn cỗi vừa mang đến sự lựa chọn tiêu dùng xanh - sạch hơn vì sức khỏe con người và tự nhiên. Đây là mục tiêu lớn của Terviva, công ty thực phẩm có trụ sở chính tại Mỹ. Ra sức nhân giống đậu dầu (hay sồi Ấn Độ), loài cây có thời không được xem trọng, Terviva muốn sớm phổ biến một loại dầu sạch đủ sức đánh bại dầu cọ về doanh thu lẫn tiêu chí bền vững.

Thanh năng lượng thuần chay Aloha sử dụng dầu đậu dầu Ponova - Nguồn ảnh: Aloha

Naveen Sikka - Giám đốc sáng lập Terviva - bày tỏ: “Trên phương diện sinh học, đậu dầu là một giống cây hoàn hảo để góp phần gây dựng lại sự sống cho những mảnh đất từng bị hủy hoại bởi nạn phá rừng. Sau hơn 1 thập niên nỗ lực, tôi tin mình đã tháo gỡ được rào cản khó khăn nhất để thương mại hóa loài cây này”.

Người dân Nam Á quen dùng đậu dầu như chất đốt nhưng chưa từng cân nhắc sử dụng chúng làm nguyên liệu nấu ăn. Sikka - sinh ra ở Ấn Độ và từ lâu đã biết về loài cây này - lý giải: “Đơn giản vì hạt của chúng rất đắng”.

“Chướng ngại” hương vị lại giúp đội ngũ phát triển sản phẩm tại Terviva tìm ra cách thức mới lạ để xử lý hạt cây. “Ban đầu, chúng tôi chỉ hy vọng đưa nó vào quy trình chế biến thức ăn cho vật nuôi nhưng khi nghiên cứu sâu hơn về hạt đậu dầu, chúng tôi tình cờ khám phá được một cách đơn giản có thể loại bỏ hẳn vị đắng. Dầu thành phẩm sau cùng được chúng tôi gọi là Ponova, cho thấy nhiều ưu điểm không ngờ” - Sikka tiết lộ.

Ponova được giới thiệu trong một sự kiện triển lãm hàng tiêu dùng - Nguồn ảnh: Climate Science Fair

Dầu ăn Ponova dồi dào a xít béo omega-9, có thể sánh ngang dầu ô liu hảo hạng. Đồng thời, dầu đậu dầu với khoảng 25% chất béo bão hòa sở hữu vị thơm ngon tương tự bơ. Đầu năm ngoái, Ponova ghi dấu ấn thành công đầu tiên khi góp mặt trong sản phẩm thanh năng lượng thuần chay của công ty thực phẩm bền vững Aloha (Mỹ). Là nguyên liệu được trồng và chiết xuất hoàn toàn thuần tự nhiên, dầu đậu dầu hấp dẫn người tiêu dùng bởi trải nghiệm vị giác thanh dịu hòa cùng vị béo nhẹ, không gắt.

Vì một tương lai "không dầu cọ"

Sikka tin rằng kế hoạch bao phủ những mảnh đất trồng trọt bị quên lãng bằng cây đậu dầu sẽ đẩy mạnh sức cạnh tranh cho sản phẩm thay thế dầu cọ như Ponova. “Đất nông nghiệp thoái hóa có giá trị thấp đồng nghĩa với áp lực và giá thành đầu tư cũng thấp. Trong khi đó, ưu điểm sinh học của đậu dầu giúp chúng tôi tăng cường sản lượng đáng kể. Tôi tin chúng ta sẽ sớm nhìn thấy nhiều sản phẩm dầu thực vật sạch, rẻ lẫn bền vững hơn dầu cọ”.

Nữ doanh nhân Shara Ticku có chung mong mỏi mở rộng quy mô sản xuất sản phẩm thay thế dầu cọ. C16 Biosciences - công ty nghiên cứu phát triển dầu vi sinh do cô sáng lập - là một trong những đơn vị tiên phong đang tích cực hiện thực hóa điều này.

Nhà sáng lập và giám đốc điều hành Shara Ticku của công ty công nghệ sinh học C16 Biosciences - Nguồn ảnh: C16 Biosciences

Từ năm 2023, C16 Biosciences bắt đầu gây tiếng vang với Palmless - sản phẩm dầu sinh học đa chức năng có công dụng dưỡng ẩm, làm đẹp toàn thân. Thành phần đặc biệt của nó là Torula, một loại dầu vi sinh giàu dưỡng chất như ergosterol (tiền chất của vitamin D) và các chất chống ô xy hóa khác giúp tăng cường bảo vệ hệ miễn dịch, hỗ trợ dưỡng da và tóc. Torula hình thành từ một chủng nấm men tự nhiên, trải qua quy trình sản xuất gần như tương đồng với công nghệ ÄIO đang áp dụng.

“Chúng tôi tạo ra Torula bằng cách tận dụng phụ phẩm ngành nông nghiệp cùng một số ngành nghề liên quan. Lượng dầu vi sinh thu hoạch từ hoạt động nuôi cấy men trong 7 ngày tương đương sản lượng một cây cọ dầu phải mất 7 năm để đạt đến” - Ticku nói.

Xu hướng chuyển đổi đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Thị trường sản xuất dầu cọ ước tính có thể vượt mốc sản lượng 240 triệu tấn trước năm 2050. “Trước mối đe dọa về khủng hoảng môi trường, chúng ta rất cần những sản phẩm dầu sạch, an toàn hơn vì lợi ích con người lẫn tự nhiên” - Ticku bày tỏ.

Như Ý