“Đánh thức” nhà tắm 500 năm tuổi ở Thổ Nhĩ Kỳ

Xà bông, lược và khăn tắm là một số trong rất nhiều hiện vật quý hiếm được tìm thấy ở Zeyrek Çinili Hamam - Ảnh: Özkan Önal

Nhà tắm, hay đúng hơn là phòng tắm hammam trong văn hóa Hồi giáo, đảm nhận một vai trò quan trọng trong thời kỳ Ottoman. Ngoài chức năng là nơi tẩy rửa và thanh lọc, chúng còn là không gian công cộng quan trọng nơi mọi người thuộc các tầng lớp xã hội có thể giao lưu. Ở không gian đó, không chỉ người Hồi giáo mà cả những người thuộc các tôn giáo và nền văn hóa khác có thể hòa nhập trên cơ sở bình đẳng.

Tọa lạc tại quận Zeyrek của TP Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ), Zeyrek Çinili Hamam được Mimar Sinan - kiến trúc sư trưởng của Ottoman - xây dựng vào những năm 1530. Nhà tắm hammam kiểu Thổ Nhĩ Kỳ này từng được bao phủ bởi khoảng 10.000 viên gạch Iznik màu xanh sáng với 37 kiểu dáng độc đáo. Ngày nay, một số viên gạch trên có thể được tìm thấy trong các bộ sưu tập của bảo tàng Louvre ở Paris và bảo tàng Anh ở London. Zeyrek Çinili Hamam là một trong những ví dụ sớm nhất về không gian công cộng được trang trí bằng gạch cầu kỳ vốn chỉ được tìm thấy ở các cung điện hoàng gia và nhà thờ Hồi giáo vào thời Ottoman. Nhà tắm vẫn hoạt động một phần cho đến năm 2010 nhưng trong điều kiện gần như vô chủ, thạch cao bị mốc và bong tróc, sàn bị mất, tường nứt...

Từ năm 2011, Zeyrek Çinili Hamam trải qua một loạt cuộc khai quật khảo cổ nhằm khai quật nền móng lâu đời nhất của tòa nhà, bao gồm các hiện vật La Mã và các bể chứa nguyên bản được người Byzantine xây dựng nhằm cung cấp nước nóng vào bồn tắm và các khu vực xung quanh. Những bể chứa nước này hiện là địa điểm của một cuộc triển lãm nghệ thuật đương đại mới có tên Healing Ruins. Việc trùng tu cũng đã phát hiện nhiều đặc điểm kiến trúc nguyên bản hơn, bao gồm cả những bức tranh tường có niên đại từ thế kỷ XVIII và XIX, được tìm thấy dưới các lớp thạch cao.

Nội thất phòng tắm dành cho nữ ở Zeyrek Çinili Hamam - Ảnh: Ibrahim Ozbunar

Một khu vườn và bảo tàng mới đã được thêm vào Zeyrek Çinili Hamam để trưng bày những phát hiện này. Ngoài ra, phòng tắm đã được khôi phục một cách tỉ mỉ, vẫn giữ nguyên kiến trúc và kết cấu lịch sử ban đầu. Khách tham quan có thể khám phá các bể chứa nước Byzantine kết nối với phòng tắm hammam thông qua mạng lưới đường ống khổng lồ nằm bên dưới TP Istanbul.

Triển lãm Healing Ruins (tạm dịch: Chữa lành những tàn tích) lấy cảm hứng từ những dấu vết trong quá khứ được phát hiện trong quá trình phục hồi kéo dài 13 năm của Zeyrek Çinili Hamam. Triển lãm mang nhiều ý nghĩa, gợi ý rằng không chỉ những tàn tích có khả năng chữa lành mà hành động sửa chữa chúng có thể có tác động biến đổi đối với chúng ta. Healing Ruins trưng bày các tác phẩm của 22 nghệ sĩ từ Thổ Nhĩ Kỳ và nước ngoài, diễn ra từ ngày 30/9 đến 5/11. Đây là triển lãm đánh dấu việc mở cửa trở lại Zeyrek Çinili Hamam. 

Từ tháng 3/2024, du khách có thể trải nghiệm tắm truyền thống trong các phòng tắm hammam ở Zeyrek Çinili Hamam. Koza Yazgan - Giám đốc sáng tạo của dự án trùng tu - cho biết Zeyrek Çinili Hamam phản án rõ nét truyền thống tắm rửa lâu đời của người Ottoman. Thay vì mát xa kiểu Thụy Điển và dùng dầu thơm, sẽ có những căn phòng nóng ẩm, trị liệu nắn khớp xương và mát xa bằng bong bóng. 

Thiên Cự