Dân phải được “bước vào” cổng công khai ngân sách nhà nước

Với giao diện dễ tiếp cận, dữ liệu được trực quan hóa, cổng công khai ngân sách nhà nước (vừa được Bộ Tài chính ra mắt) được xem là một bước tiến lớn và có ý nghĩa quan trọng trong quá trình công khai ngân sách. Nhưng, đây chỉ là bước khởi đầu để hướng đến minh bạch hóa chi tiêu công. Điều mà người dân chờ đợi không chỉ dừng lại ở hình thức bắt mắt.

Cần nhưng chưa đủ

Công khai ngân sách là điều kiện cần thiết để toàn xã hội tham gia giám sát chi tiêu công, góp phần hạn chế thất thoát ngân sách. Theo các khảo sát của Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI), trong vài năm gần đây, đã có thêm nhiều bộ, ngành, địa phương công bố ngân sách. Nhưng, việc công khai chỉ có ý nghĩa khi người dân có thể dễ dàng tìm kiếm và đọc được các dữ liệu.

Những ai đã từng tìm kiếm thông tin về thu chi ngân sách của các bộ, ngành và địa phương hẳn đã từng cảm thấy ngao ngán với chất lượng thông tin được công bố: quá thời hạn hai năm nhưng tỉnh, thành vẫn không công bố quyết toán ngân sách; việc cung cấp không nhất quán về thời gian (có năm công bố, có năm không); dữ liệu được công bố dưới dạng bản scan khiến người xem không thể xem rõ và tính toán được.

Cổng công khai ngân sách nhà nước được kỳ vọng sẽ xóa bỏ được những hạn chế nêu trên.

Phần giao diện gồm các biểu đồ giúp người xem thấy được xu hướng chung của dữ liệu về dự toán, tình hình thực hiện dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước trong giai đoạn 5 năm cũng như dự toán và quyết toán ngân sách địa phương.

Việc trực quan hóa số liệu giúp những người không có chuyên môn trong lĩnh vực có liên quan vẫn có thể tiếp cận phần nào thông tin. Nhưng, để người dân thật sự có thể giám sát việc chi tiêu ngân sách, “cánh cổng” này cần phải được cải thiện nhiều hơn nữa. 

Là một dịch vụ công, nỗ lực công khai ngân sách sẽ thiết thực hơn nếu không chỉ dừng lại ở một trang web với giao diện hiện đại.

Thử liên hệ với các dịch vụ tư, thử truy cập một trang web nào đó về tư vấn pháp luật hay bán hàng, gần như bạn sẽ luôn tìm được nhiều kênh tư vấn khác nhau dành cho người sử dụng: qua điện thoại, chat, email…

Những người làm dịch vụ dường như hiểu được rằng, một giao diện dù có trực quan đến đâu, cũng không thể đảm bảo tất cả mọi khách hàng đều hiểu và sử dụng được nó. Do vậy, họ có thêm bộ phận chăm sóc khách hàng, dịch vụ giải đáp trực tiếp thắc mắc, tư vấn về cách thức sử dụng sản phẩm nhằm đảm bảo 100% khách hàng có thể tiếp cận và hiểu rõ sản phẩm. 

Với các dịch vụ công, người dân không chỉ là người thụ hưởng dịch vụ (như các dịch vụ tư khác) mà còn là người giám sát về chất lượng của dịch vụ.

Để đảm bảo hai vai trò quan trọng đó, cổng công khai ngân sách nhà nước không chỉ cần một giao diện thân thiện với người dùng và những công cụ thống kê tiện dụng mà nó phải đóng vai trò như một nền tảng dữ liệu lấy người dân làm trung tâm, với đầy đủ các chức năng về cung cấp thông tin, giải đáp thắc mắc, tiếp thu ý kiến và cải tiến liên tục.

Sự tham gia của người dân cần được coi là một chỉ số quan trọng khi thiết kế hệ thống minh bạch hóa ngân sách này. Thực tế, điểm số ở phần “sự tham gia của người dân” trong chỉ số công khai ngân sách tỉnh (POBI), công khai ngân sách của các bộ, cơ quan trung ương (MOBI) luôn ở mức thấp trong nhiều năm liền.  

Công khai phải thực chất

Theo kết quả POBI 2018, chỉ có sáu tỉnh công khai đầy đủ các thông tin về ngân sách; năm 2019, con số này tăng lên được 24 tỉnh. Như vậy, chỉ hơn một phần ba số địa phương tuân thủ Luật Ngân sách nhà nước năm 2015.

Ở cấp trung ương, điểm số trung bình MOBI 2019 dù đã được cải thiện so với năm 2018 nhưng trong số 44 bộ, cơ quan trung ương tham gia khảo sát, không có đơn vị nào đạt được mức công khai đầy đủ (từ 75 điểm trở lên trong thang đo 100 điểm). 

Các chuyên gia kinh tế dự hội thảo trao đổi về bảng xếp hạng POBI 2018 - Ảnh: Tạp chí Tài chính

Cần nhớ, minh bạch với tiền thuế của người dân không phải là việc muốn hay không muốn mà là một yêu cầu có tính bắt buộc. Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 đã có những quy định tương đối cụ thể về việc công khai chi tiêu công. Thế nhưng, những kết quả trên đã cho thấy mức độ chấp hành chưa nghiêm của các bộ, ngành, địa phương.

Ai sẽ chịu trách nhiệm; cơ quan, tổ chức bị xử phạt như thế nào nếu công bố quyết toán ngân sách chậm trễ hoặc không đầy đủ nội dung? Câu hỏi này vẫn còn bỏ ngỏ sau nhiều năm luật có hiệu lực thi hành. 

Khi không có những quy định về chế tài, sức ép sẽ không đủ lớn để các cơ quan nhà nước chấp hành nghiêm túc luật pháp. Khi đó, việc công khai, minh bạch sẽ phụ thuộc rất nhiều vào ý thức và mức độ sẵn lòng của các tổ chức, cơ quan. Bức màn minh bạch ngân sách vẫn chưa được vén cao, tiền thuế của người dân được sử dụng ra sao vẫn là một thắc mắc, nhất là sau những vụ sai phạm gây thất thoát, tham nhũng tài sản công.  

Sau cổng công khai ngân sách nhà nước, cái mà người dân mong được nhìn thấy là những nỗ lực thực chất từ phía người làm chính sách. Cổng công khai ngân sách đã được tạo ra, nhưng người dân có dễ dàng vào được bên trong hay không, có được lắng nghe và giải đáp các thắc mắc, có được đóng góp ý kiến và nhìn thấy sự cải thiện hay không?

Một hồi đáp tích cực từ phía những người quản trị quốc gia có lẽ là sự mong chờ và đòi hỏi chính đáng từ phía người dân lúc này. 

Bảo Uyên