Đa điệu tép đất

Trận mưa đêm qua khiến không khí dịu hẳn. Con đường ra chợ sáng nay đẹp hơn, làn khí lạnh ùa đến tắm mát cả người. Gian rau củ, tôm cá ngày thường nghèo nàn giờ ăm ắp hàng tươi. Nhất là tép đất. Bao giờ  chẳng thế, họ nhà tép khoái nhất những đêm mưa giông. Tép và mưa thi nhau tí tách, cùng khoe vũ điệu trong ánh sáng mờ ảo ngắn ngủi của những đêm hè.

Không chỉ nhỏ bé, tép đất còn là loài giáp xác hiền lành, sinh sống trong những vùng nước cạn như ao, hồ, lạch mương hoặc chân ruộng. Nếu ở sông, chúng cũng chỉ nhẹ nhàng nương mình trên những đám rong đuôi chồn mà búng lâm nhâm sát gần mép nước. 

Nhiều loại tôm cá thường sinh sôi dịp cuối thu đầu đông, khi những cơn mưa dâng lên lượng nước lớn ngập cả biền bãi. Thế nhưng những con tép đất lại khom lưng ôm trứng, tưng bừng nảy nở vào mùa xuân, tầm tháng Hai, tháng Ba âm lịch.

Cách đánh bắt tép đất đơn giản và phổ biến nhất chính là cất rớ. Để chuẩn bị cho mùa cất rớ, mẹ tôi thường tận dụng những chiếc màn cũ không còn dùng đến, cắt thành từng miếng rộng chừng nửa mét vuông, sau đó buộc chặt bốn góc với đầu của hai chiếc gọng tre đan chéo, còn bố hì hụi rang cám gạo làm mồi thính thật thơm.

Thường thì những đêm nào trời trở gió báo có mưa, bố sẽ mang theo nhiều rớ hơn, bố bảo con tép đất thích nhất là mưa mà kỵ nhất cũng là mưa. Hạt mưa làm tép xót mắt nên không ngừng di chuyển, cứ thế mà cả đàn lùa nhau bơi, búng tanh tách chui vào rớ. 

Còn nhớ, trước cánh đồng làng tôi dạo đó có một khu ao hồ rộng lớn. Đấy là những ao nhân tạo do máy múc của công ty gạch ngói nạo đất sét dần mà thành. Nước trong ao tù đọng, không chảy, lại nhiều rong rêu, là môi trường sinh trưởng lý tưởng của những con tép đất mình mẩy yếu ớt.

Vào những đêm cất rớ, bố đầu đội đèn pin khua khoắng chọn những cái ao nước nông để đặt rớ, còn tôi lom khom bám theo rải thính vào từng cái rớ. Cứ cách 2, 3 mét đặt một rớ, chẳng mấy chốc, hai cái bóng đen một cao một thấp đã rải xong đống rớ mang theo. Trong đêm mùa hè, tôi cùng bố ngồi đợi và canh rớ thêm một hồi, nghe tiếng côn trùng kêu rỉ rả, mùi cám rang thỉnh thoảng theo gió bay lên, phảng phất thơm lừng. 

Cất rớ chẳng khó gì, lại vui. Rớ nào thả xuống trước thì sẽ được cất lên trước, rớ nào xuống sau thì cất sau. Và dù có theo bố đặt rớ bao nhiêu lần đi nữa, thì mỗi lần cất rớ, cảm giác hồi hộp vẫn vẹn nguyên trong tôi. Sướng nhất là lúc cất rớ lên mà phát hiện trong rớ có sự xuất hiện của những “vị khách không mời” như tôm cọng, cá bống, cá rô, lia thia… mình mẩy béo tròn, to bự, ngúng nguẩy tanh tách. Riêng tép, bữa nào trúng thì mỗi rớ có khi cất được gần một bát đầy. 

Tép đất tuy nhỏ bé, dân giã nhưng rất đa điệu, chế biến món gì cũng dậy vị ngọt tươi: tép nấu canh chua, tép nấu canh bí canh bầu, tép làm gỏi, tép kho tộ với tóp mỡ trong niêu đất, tép kho tương bần, tép xào lạt với khế, với đọt lang, tép đất rang muối, mắm tép…

Vào mùa cất rớ, cậy của nhà làm được nên nhà tôi, mỗi người lại thích ăn một kiểu. Hôm nay vì chiều bố, mẹ sẽ rửa một búm tép để nấu canh chua giải nhiệt. Hôm sau người được ưu tiên sẽ là anh hai với món tép kho tóp mỡ. Phải công nhận, đây là món dễ bắt cơm nhất. Những con tép đất sau khi chưng cùng tóp mỡ dưới lửa nhỏ liu riu sẽ dậy mùi thơm lừng, đợt nào gặp tép trứng, cả nồi còn tươm nước vàng ươm, sền sệt, vừa ngọt vừa béo ngậy, ăn với cơm nóng thì ngon thôi rồi.

Còn tôi, đứa con gái đỏng đảnh vốn thích vị chua lại dành nhiều thiện cảm cho món tép đất xào khế. Tép rửa sạch, ướp qua với ít muối. Vài trái khế chua sau khi gọt sạch cánh sẽ được thái lát theo hình ngôi sao. Chẳng tốn công và mất thời gian chờ đợi gì nhiều, chỉ cần rưới một ít dầu vào chảo, đợi nóng lên sẽ cho khế vào xào sơ, sau đó đổ tép vào, đảo khế và tép thật đều tay, canh tầm tép chuyển màu, xào thêm hai, ba phút rồi nêm nếm gia vị, rắc ít hành tăm, tiêu bột là nhấc xuống, sẵn sàng cho một bữa cơm quê bình dị, ngọt lành.

Sẵn nhiều công thức chế biến chuẩn vị quê, hôm nay lại gặp bữa chợ dồi dào nên tôi sẽ nấu cho cả nhà một bữa thật “thịnh soạn” với món tép đất. Phải rồi, không thể lỗi hẹn với những rổ tép trong veo, đang bén nắng ong lên màu óng ánh như gọi mời… 

 Minh Thi