Cứu nhiều trẻ sơ sinh nhờ phát hiện bệnh tim bẩm sinh từ bào thai

Bằng kỹ thuật siêu âm tim thai ở thời điểm thai kỳ khoảng 20 tuần tuổi, bác sĩ có thể phát hiện và chẩn đoán chính xác các dị tật tim bẩm sinh rồi tư vấn đầy đủ cho gia đình - Nguồn ảnh: Internet

Phóng viên: Xin bác sĩ cho biết chuyển vị đại động mạch nghiêm trọng như thế nào?

Tiến sĩ, bác sĩ Cao Đằng Khang: Đây là dị tật tim nguy hiểm cho trẻ sơ sinh vì ảnh hưởng trực tiếp đến tuần hoàn máu nuôi não và các cơ quan. Ở bệnh lý này, 2 động mạch quan trọng có chức năng vận chuyển máu từ tim đến phổi và đến các cơ quan trong cơ thể không được kết nối như bình thường. Chúng bị đảo vị trí nên gọi là chuyển vị. Tức là khi mắc bệnh này, động mạch chủ của bé nối với tâm thất phải (trong khi bình thường nó phải nối với tâm thất trái). Điều nguy hiểm ở đây chính là 2 động mạch dẫn 2 nguồn máu khác nhau đi nuôi cơ thể. Máu nghèo ô xy (màu xanh) được cung cấp cho các cơ quan trong cơ thể thay vì đến phổi. Máu giàu ô xy (màu đỏ) trở lại phổi thay vì cung cấp cho các cơ quan trong cơ thể.

Trong thai kỳ, trẻ sơ sinh chủ yếu được hỗ trợ tuần hoàn từ tim của mẹ. Nhờ vậy nên thai trong bụng mẹ sẽ không bị ảnh hưởng nhiều khi mắc bệnh này. Tuy nhiên, lúc trẻ chào đời, khiếm khuyết trên làm thay đổi tuần hoàn máu của cơ thể. Nếu trẻ không được can thiệp sớm, chắc chắn sẽ tử vong. 

* Bệnh lý tim bẩm sinh này có thể phát hiện sớm nhất vào thời điểm nào? Việc phát hiện sớm giúp ích gì cho quá trình điều trị, thưa bác sĩ?

- Trước đây, đa số trường hợp bị dị tật chuyển vị đại động mạch được phát hiện muộn (khi trẻ đã chào đời). Hiện nay, nhờ những tiến bộ trong chẩn đoán trước sinh và sàng lọc bệnh lý nặng trước sinh, các bác sĩ tại Bệnh viện Đại học y dược TPHCM có thể chẩn đoán chính xác nhiều bệnh lý phức tạp từ sớm. Ca bệnh sớm nhất được phát hiện chuyển vị đại động mạch tại bệnh viện chúng tôi là trường hợp em bé còn là bào thai 20 tuần tuổi. Dị tật trên được phát hiện thông qua quá trình tầm soát thai kỳ của người mẹ. Bằng kỹ thuật siêu âm tim thai ở thời điểm thai kỳ khoảng 20 tuần tuổi (theo khuyến cáo khám sàng lọc tim thai), các bác sĩ có thể phát hiện và chẩn đoán chính xác các dị tật tim bẩm sinh rồi tư vấn đầy đủ cho gia đình. Kỹ thuật siêu âm tim thai giúp khảo sát, đánh giá tình trạng tim mạch của thai nhi như nhịp tim, các bất thường về cấu trúc và chức năng tim thai, từ đó phát hiện sớm bệnh lý tim của thai nhi, giúp việc điều trị kịp thời.

Đội ngũ liên chuyên khoa phải phối hợp ăn ý, phân chia nhiệm vụ theo chuyên môn một cách hợp lý để các khâu đều diễn ra thuận lợi. Cụ thể, vai trò của bác sĩ sản là nắm được diễn tiến của thai kỳ và quá trình chuyển dạ. Tiếp đến, bác sĩ sơ sinh cũng chuẩn bị sẵn kế hoạch chăm sóc ngay khi bệnh nhi chào đời. Ngoài ra, bác sĩ can thiệp tim bẩm sinh đã sẵn sàng để thực hiện thủ thuật can thiệp ngay sau khi trẻ sinh ra. Bên cạnh đó, bác sĩ phẫu thuật tim bẩm sinh cũng có đủ thời gian để lên kế hoạch mổ ngay khi trẻ chào đời cùng với bác sĩ gây mê hồi sức tim. Không chỉ vậy, đội ngũ điều dưỡng chăm sóc sau mổ cho trẻ cũng đóng vai trò hết sức quan trọng. 

Nói tóm lại, để cả một đội ngũ liên chuyên khoa có thể lên kế hoạch bài bản, sẵn sàng cho một cuộc đại phẫu ngay khi trẻ chào đời như thế thì việc phát hiện dị tật tim bẩm sinh từ bào thai vô cùng quan trọng. Nếu không, khi trẻ ra đời sẽ không trở tay kịp, làm mất đi cơ hội sống của trẻ.

Ca phẫu thuật sửa chữa dị tật tim bẩm sinh tại Bệnh viện Đại học y dược TPHCM - Ảnh do bác sĩ cung cấp

* Bác sĩ có thể kể về một trường hợp bệnh nhi bị chuyển vị đại động mạch đã được bệnh viện cứu sống ngoạn mục?

- Mặc dù trước đó Bệnh viện Đại học y dược TPHCM đã điều trị thành công cho nhiều trường hợp chuyển vị đại động mạch nhưng tôi ấn tượng nhất với một trường hợp vì em bé này không chỉ quá nhỏ mà còn bị nhiễm trùng sơ sinh nặng, chào đời đúng thời điểm dịch COVID-19 bùng phát nên mọi thứ đều trở nên vô cùng khó khăn. Đó là một bé gái, con của sản phụ P.T.M.N. (36 tuổi, ngụ tại TPHCM). Rất may mắn là mẹ của bé nhận thức rất tốt và có hiểu biết về chăm sóc thai kỳ. Vì vậy, trong quá trình tầm soát thai kỳ, chị đã kịp thời phát hiện thai nhi bị chuyển vị đại động mạch ở tuần thai thứ 20 qua kỹ thuật siêu âm 
tim thai.

Trong điều kiện bình thường, một ca phẫu thuật sửa chữa dị tật chuyển vị đại động mạch đã có nhiều nguy cơ, huống hồ là ngay giai đoạn đỉnh điểm của đại dịch COVID-19, nhất là khi nhân sự của bệnh viện đa số đã được huy động cho công tác chống dịch khiến đội ngũ y bác sĩ thiếu hụt trầm trọng. Lúc đó, chúng tôi xác định chỉ còn cách cố hết sức, còn nước còn tát.

Để quá trình điều trị cho bệnh nhi diễn ra suôn sẻ, bệnh viện đã linh động điều động nhân lực, phối hợp liên chuyên khoa giữa Trung tâm Tim mạch và Khoa Sơ sinh, ê kíp Gây mê - Hồi sức - Tim mạch có chuyên môn cao. Ngay sau khi bé chào đời, các bác sĩ quyết định phẫu thuật, phá vách liên nhĩ tạo dòng máu trộn trong tim nhằm tăng lượng máu đỏ đi nuôi cơ thể. Điều này đảm bảo độ ô xy ở mức không quá thấp, đồng thời dùng thuốc để duy trì ống động mạch. Các thủ thuật trên giúp duy trì nuôi cơ thể trong giai đoạn bé vừa chào đời và chờ đợi cuộc đại phẫu sắp tới.

Sau khi được can thiệp và hồi sức ngay sau sinh, bệnh nhi có thêm tình trạng nhiễm trùng sơ sinh nặng. Tình hình này đòi hỏi phải điều trị chống nhiễm trùng tích cực nhằm đảm bảo điều kiện cho cuộc phẫu thuật. Cuối cùng, vào 10 ngày tuổi, bé được phẫu thuật sửa chữa toàn bộ tổn thương trong tim. Cuộc mổ đã giúp sửa chữa lại dị tật đảo ngược bẩm sinh của 2 đại động mạch, đưa cấu trúc và sinh lý của tim trở về bình thường.

Mặc dù ca phẫu thuật diễn ra suôn sẻ như dự kiến nhưng tình hình nhiễm trùng sơ sinh và nhiễm trùng sau mổ đòi hỏi bệnh nhi phải được điều trị kéo dài hơn 1 tháng nữa. May mắn, bệnh nhi đã hồi phục, hết nhiễm trùng và xuất viện với một trái tim khỏe mạnh.

* Ngoài bệnh lý kể trên, quá trình tầm soát thai kỳ còn giúp phát hiện được những bệnh lý tim mạch bẩm sinh nào?
- Thời gian qua, bệnh viện đã mổ cứu được không chỉ các ca bị chuyển vị đại động mạch mà còn cả các bé bị hội chứng thiểu sản tim trái (tim chỉ còn hoạt động bằng một nửa so với mức bình thường). Tiếp đến là những bệnh lý tim mạch nguy hiểm khác như tứ chứng Fallot (đã phẫu thuật được vài trăm ca). Tất cả bệnh lý tim bẩm sinh kể trên nếu không được phát hiện từ bào thai để lên kế hoạch phẫu thuật ngay khi trẻ chào đời, bệnh nhi chắc chắn sẽ không qua khỏi. 

Qua đó, chúng tôi khuyến cáo thai phụ không được bỏ qua quá trình tầm soát thai kỳ. Việc khám thai đều đặn sẽ giúp phát hiện không chỉ các dị tật bào thai để chuẩn bị sẵn phương án can thiệp mà còn giữ an toàn cho sức khỏe người mẹ.

* Cảm ơn bác sĩ đã chia sẻ. 

Trâm Anh (thực hiện)