Cuối đời, cha phải kiện con

Lập di chúc bí mật

Với tình huống trên thì di chúc chung của vợ chồng ông K. được điều chỉnh bởi Bộ luật Dân sự 2005, với một số quy định như sau:

Theo điều 624 và 663: Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Vợ, chồng có thể lập di chúc chung để định đoạt tài sản chung. 

Theo đó, di chúc chung của vợ chồng được thiết lập trên cơ sở quan hệ hôn nhân và quan hệ tài sản dựa trên sở hữu chung hợp nhất đối với tài sản của vợ chồng. Đây là sự thỏa thuận của các bên, không nhằm làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt quyền và nghĩa vụ của bên kia mà nhằm thống nhất ý chí chung của 2 bên vợ, chồng trong việc định đoạt tài sản chung cho bên thứ ba và phân định tài sản cho người thừa kế cũng như việc thực hiện các quyền khác của người lập di chúc. 

Khi vợ hoặc chồng muốn sửa đổi di chúc chung, cần có sự đồng ý của 2 bên, nếu không, một bên sửa đổi thì chỉ có quyền sửa đổi phần tài sản thuộc sở hữu của mình (khoản 2, điều 664). Về hiệu lực: Di chúc chung của vợ, chồng có hiệu lực từ thời điểm người sau cùng chết hoặc tại thời điểm vợ, chồng cùng chết (điều 668).

Nên sau khi lập di chúc chung mà vợ hoặc chồng có một người chết trước, người còn lại muốn tiến hành thủ tục mở thừa kế, công bố di chúc thì trước hết phải tiến hành sửa di chúc chung theo hướng hủy một phần di chúc đối với 1/2 tài sản thuộc sở hữu của mình rồi mới lập văn bản phân chia di sản thừa kế. Trong trường hợp tổ chức công chứng không hướng dẫn vợ/chồng hủy phần di chúc của mình mà tiến hành thủ tục mở di chúc thì trái với quy định của điều 668, Bộ luật Dân sự 2005. Đương sự trong tình huống đó nộp đơn khởi kiện ra tòa án là có cơ sở pháp lý.

Tuy nhiên, di chúc chung của vợ chồng cũng có mặt hạn chế cố hữu là vợ chồng chết cách nhau quá xa sẽ gây lúng túng cho các đồng thừa kế vì phải chờ người sau cùng chết, di chúc mới có hiệu lực nên Bộ luật Dân sự 2015 (có hiệu lực từ ngày 1/1/2017) đã bỏ quy định này.

Do vậy, vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân, muốn lập di chúc quyết định phần tài sản của mình trong khối tài sản chung thì trước tiên phải tiến hành thủ tục thỏa thuận chia một phần hoặc toàn bộ tài sản chung, thỏa thuận này phải lập thành văn bản, được công chứng theo yêu cầu của vợ chồng hoặc theo quy định của pháp luật (điều 38 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014).

Cuối cùng, tôi cho rằng việc cha mẹ lập di chúc cho con tài sản của mình nhiều khi rất nan giải, phải đấu tranh giằng xé nội tâm bởi chữ công bằng của cha mẹ với con cái thường có xu hướng tương đối, đặc biệt đối với những gia đình đông con.

Trong một số trường hợp, do cha mẹ già, không còn khỏe mạnh, minh mẫn, phải sống phụ thuộc con cái nên việc lập di chúc khó khách quan hoặc do cha mẹ tính cách hiền lành tin vào sự “đoàn kết giả cách” của các con mà do dự không lập di chúc, để khi có 1 người chết thì tranh chấp thừa kế phát sinh. 

Di chúc của cha mẹ cho con tài sản sau khi chết giảm thiểu tranh chấp, nhưng di chúc vốn rất nhạy cảm nên việc lập di chúc bí mật càng hay, để chúng ta còn có thời gian quan sát các con, còn đường lùi và phương án dự phòng bằng cách thay đổi, hủy bỏ nội dung di chúc hoặc tìm người “chọn mặt gửi vàng” để lập văn bản thỏa thuận giám hộ chăm sóc mình trong những ngày cuối đời.

Luật sư Trần Hoài Nhân 
Giám đốc Công ty Luật TNHH UNIBROS VN