Cuộc “cách mạng mới” cho vựa lúa đồng bằng

Phóng viên: Xin ông cho biết về tầm quan trọng của đề án? 

Ông Lê Minh Hoan: Sản xuất lúa gạo đóng vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam bởi không chỉ góp phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia mà còn hỗ trợ cho phát triển kinh tế. Ước tính, sản lượng gạo mỗi năm của nước ta khoảng 26-28 triệu tấn, trong đó khoảng 20 triệu tấn được dành để tiêu thụ trong nước. 

Ông Lê Minh Hoan - Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

Xét về mặt kinh tế, ngành lúa gạo gần đây có bước phát triển và đạt nhiều kết quả. Nước ta luôn là một trong những quốc gia có lượng gạo xuất khẩu lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, ngành lúa gạo vẫn còn những hạn chế cần khắc phục nhằm hướng tới sản xuất bền vững và hiệu quả. Hiện tại, thu nhập của nông dân trồng lúa còn thấp do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, chất lượng chưa đồng đều, chưa phát huy các giá trị tiềm năng của sản phẩm lúa gạo; thiếu các vùng chuyên canh lúa quy mô lớn có sự liên kết, hợp tác giữa người trồng lúa với hợp tác xã và doanh nghiệp; các biện pháp canh tác vẫn chưa bền vững, nông dân còn sử dụng nhiều phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và tài nguyên nước. Nếu vẫn duy trì kiểu canh tác như hiện tại sẽ gây nguy cơ suy giảm tài nguyên, lãng phí đầu vào, ảnh hưởng xấu đến môi trường, khiến quá trình biến đổi khí hậu xảy ra nhanh hơn. 

“Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long” sẽ thúc đẩy việc hình thành vùng nguyên liệu tập trung quy mô lớn, ổn định lâu dài, đảm bảo chất lượng, quy trình sản xuất hiện đại, đồng bộ, đáp ứng mục tiêu nâng cao giá trị chuỗi sản xuất lúa gạo, cải thiện thu nhập cho nông dân, đảm bảo an ninh lương thực và phục vụ chế biến, xuất khẩu gạo đạt hiệu quả cao, giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu. 

* Thưa ông, theo đề án thì tổ chức việc sản xuất lúa gạo tới đây sẽ như thế nào? 

- Phải chuyển từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp gắn nhu cầu thị trường, đồng thời xây dựng đội ngũ nông dân chuyên nghiệp. Ngành lúa gạo ở đồng bằng sông Cửu Long hiện nay chưa thoát khỏi điểm nghẽn là đất đai manh mún, quy mô nhỏ lẻ, sản xuất tự phát. Do đó, phải tổ chức lại sản xuất, hình thành các tổ chức nông dân, ưu tiên phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã, tạo dựng hệ sinh thái ngành hàng có sự tham gia của các hiệp hội doanh nghiệp, các chuyên gia trong và ngoài nước. 

Để thay thế cho tư duy sản xuất nông nghiệp dựa trên năng suất, sản lượng, tới đây, việc sản xuất sẽ kết hợp giữa sản lượng với nâng cao chất lượng và gia tăng giá trị. Cần bảo đảm các tiêu chí chuẩn hóa về giống, quy trình canh tác, công nghệ thu hoạch và sau thu hoạch, mã vùng trồng, truy xuất nguồn gốc… Chúng tôi cũng đặt ra mục tiêu tăng trưởng tích hợp đa giá trị, gắn với mô hình tăng trưởng xanh, nông nghiệp tuần hoàn. 

* Mô hình Cánh đồng lớn từng rất được kỳ vọng nhưng chưa đạt hiệu quả như mong muốn do sự liên kết giữa các bên thiếu chặt chẽ. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ làm gì để sự liên kết chặt chẽ, hiệu quả hơn, thưa ông? 

- Chúng tôi đề ra các mục tiêu liên kết ngành hàng lúa gạo trong vùng để vượt qua rào cản địa giới hành chính. Cụ thể, việc liên kết cấp vùng sẽ hình thành các cụm liên kết ngành lúa gạo, các trung tâm dịch vụ kỹ thuật nông nghiệp cấp huyện, liên huyện, cấp vùng. Các trung tâm này có chức năng khuyến nông, hỗ trợ phương tiện cơ giới cho nông dân, hướng dẫn nông dân chuyển đổi số, quảng bá, kết nối thị trường, kiến thức kinh tế xanh, nông nghiệp tuần hoàn, kỹ năng giúp nâng cao năng suất lao động… 

Chúng tôi cũng phác thảo mục tiêu tạo ra không gian phát triển rộng hơn, bao trùm hơn nhằm tạo thêm nhiều cơ hội việc làm, tăng thêm thu nhập cho người trồng lúa bằng những ngành nghề khác trong khu vực kinh tế nông thôn. Thông qua các hình thức hợp tác, liên kết, người trồng lúa sẽ tham gia tích cực hơn, chủ động hơn vào chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo ở những công đoạn phù hợp nhờ chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, doanh nghiệp, các nhà tài trợ quốc tế, các tổ chức phi chính phủ. 

Cần hướng tới đa mục tiêu, nhưng cách thức vận hành, xác lập bước đi phải cụ thể, tiến độ cụ thể, có thể đo lường, đánh giá được theo từng thời điểm, điều chỉnh linh hoạt theo thị trường trong ngắn hạn nhưng phải kiên trì thực hiện mục tiêu trong dài hạn. Cần hiểu rằng, “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long” là sự tích hợp đa dạng nhiều yếu tố, trong đó nông dân là trung tâm; doanh nghiệp có vai trò liên kết, kết nối, dẫn dắt thị trường; các chuyên gia, nhà khoa học khuyến nghị, hướng dẫn ứng dụng chuẩn hóa; Nhà nước đóng vai trò khởi tạo và hỗ trợ bằng cơ chế, chính sách; địa phương có vai trò tích hợp, lồng ghép các nguồn lực trong việc triển khai thực hiện.

* Xin cảm ơn ông. 

Huỳnh Lợi (thực hiện)