COVID-19 và "Cuộc cách mạng một-cọng-rơm"

Đại dịch toàn cầu COVID-19 xảy ra cuối năm 2019, đến nay đã gần một năm, và người ta vẫn chưa thể chắc chắn khi nào nó dừng lại. Nhưng ai cũng biết rất rõ những gì nó mang tới cho thế giới này: sự đe dọa có tính thường trực đến sức khỏe và sinh mạng của con người, sự đình trệ của các hoạt động sống đang vận hành bình thường, sự đổ vỡ theo hệ thống của các nền kinh tế…

Mặt khác, COVID-19 cũng cho con người nhiều trải nghiệm về cái gọi là “sống chậm”, nhìn nhận lại những giá trị của đời sống gia đình vốn đã ít nhiều bị nhợt nhạt, biết trân trọng và hòa mình vào “tình quân dân, nghĩa đồng bào” rộng lớn… Nhưng còn mối quan hệ giữa con người với tự nhiên thì sao? Có gì liên quan đến đại dịch toàn cầu này và khiến chúng ta phải suy nghĩ hay không?

Chắc chắn có. Con người, khởi thủy và tự trong bản chất loài của nó, là một phần của tự nhiên, thuộc về tự nhiên. Như thế cũng có nghĩa rằng, xét từ cái nhìn của Thượng đế toàn năng - “Thượng đế là thiên nhiên, và thiên nhiên là Thượng đế”, như khẳng định của lão nông minh triết người Nhật Bản Masanobu Fukuoka, tác giả cuốn Cuộc cách mạng một-cọng-rơm (Nhà xuất bản Tổng hợp TP.HCM, XanhShop dịch, Hoàng Hải Vân hiệu đính, tái bản lần thứ năm, 2018) - thì con người và tất cả các loài khác, từ điểu thú cho đến thảo mộc và côn trùng, là ngang bằng nhau về giá trị tồn sinh trong tự nhiên.

Nông học, y học và tất cả những hệ thống tích hợp sự hiểu biết về tự nhiên mà con người có được từ cái gọi là “nghiên cứu khoa học”, với lão nông Nhật Bản đều chỉ để sửa sai

Một số loài này khắc chế một số loài kia, nhưng lại chịu sự khắc chế của một số loài khác nữa, để rốt cuộc, tạo nên một tổng thể tồn tại tương đối hài hòa và cân bằng giữa vạn vật. Nhưng cái tổng thể tạm gọi là lý tưởng này bị phá vỡ khi con người, với trí năng ưu việt của mình cùng sự cổ vũ trợ lực của đủ thứ lý thuyết mang nhãn mác “nhân văn” và “khoa học”, đã ngày càng bứt ra khỏi tự nhiên, đối lập với tự nhiên, thống trị và ra sức bóc lột tự nhiên để thỏa mãn lòng tham vô đáy ngang ngược của mình, nhân danh “sự phát triển”, “nền văn minh”, “tính hiện đại”.

Không ai có thể chỉ ra chính xác thời điểm lịch sử của việc con người bắt đầu phá vỡ trật tự tự nhiên, nhưng để nói về sự phá vỡ đến mức tàn hủy, tận diệt tự nhiên của con người, thì chính là lúc này đây, bây giờ, khi trên bề mặt địa cầu rừng đã trụi, sông suối đã cạn hoặc nhiễm độc, nước biển đã dâng, nhiệt độ trái đất đã tăng, hoang mạc hóa đã nhiều lên gấp bội, các nguồn năng lượng đã kiệt. Và vi-rút gây chết người. Chỉ trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI thôi, số lượng các chủng loài vi-rút mới xuất hiện và tạo thành những trận dịch lớn, cướp đi hàng trăm ngàn, hàng triệu sinh mạng trên thế giới có lẽ đã bằng cả vài thế kỷ trước gộp lại.

Chẳng có gì đáng ngạc nhiên nếu ta nghĩ rằng điều đó tỷ lệ thuận với tốc độ cướp bóc, tàn phá tự nhiên của con người. Trật tự và sự cân bằng trong một tổng thể tồn tại tương đối đã mất, thì cái còn lại chỉ là sự hỗn loạn, bất khả kiểm soát. Các chủng loài vi-rút gây chết người nói chung và vi-rút corona nói riêng, chính là những hung thần ác quỷ đã sổng ra từ chiếc hộp Pandora của tự nhiên, chứ không phải từ các động vật hoang dã hay từ những phòng thí nghiệm xấu xa nào hết. Chúng xuất hiện để trừng phạt lòng tham, tính ích kỷ, sự độc ác, thói tráo trở với cuống rốn tự nhiên của con người.

Tới nay, COVID-19 chưa có vắc-xin phòng ngừa

Đối mặt hiểm họa ấy, con người phải làm gì để trước hết là bảo vệ sinh mạng của mỗi cá nhân và cả cộng đồng rộng lớn? Như đang diễn ra ở khắp nơi trên thế giới, chúng ta thực hiện mọi biện pháp có thể: giãn cách/cách ly xã hội, đeo khẩu trang khi phải đến nơi công cộng, thường xuyên rửa tay diệt khuẩn, thúc đẩy việc nghiên cứu khoa học để tìm ra thuốc chữa và vắc-xin phòng bệnh...

Nhưng thật ra đó chỉ là giải quyết vấn đề một cách tạm thời, ở phần ngọn mà thôi. “Bác sĩ và thuốc men trở nên cần thiết khi người ta tạo ra môi trường sống bệnh hoạn” - ông Masanobu Fukuoka đã phát biểu thoáng qua như vậy. Thoáng qua, vì cuốn sách của ông tập trung vào nghề nông, vào mối quan hệ giữa nông gia với đất đai, giống má, rơm rạ, cách trồng trọt cấy hái, các sản phẩm nông nghiệp… chứ không bàn về nghề y và việc chữa bệnh.

Tuy nhiên cũng chẳng khác nhau là mấy, vì nông học, y học và tất cả những hệ thống tích hợp sự hiểu biết về tự nhiên mà con người có được từ cái gọi là “nghiên cứu khoa học”, với lão nông Nhật Bản đều chỉ để sửa sai. Nhưng sửa được cái sai này thì những cái sai khác lập tức xuất hiện, và cứ như thế, “khoa học” vận hành trong hoang mang càng ngày càng lớn. Rốt cuộc, với tác giả cuốn Cuộc cách mạng một-cọng-rơm, “khoa học” của con người không hơn một sự lầm lạc. Bởi cái sai đã xuất hiện ngay từ gốc, từ cách con người quan niệm và ứng xử với tự nhiên.

Ông Masanobu Fukuoka có thâm niên ngót 40 năm làm nông. Làm nông với ông còn hơn cả một nghề. Nó là một cách sống, một cách để ông thực hành và chiêm nghiệm những tư tưởng Đạo gia về mối quan hệ giữa con người với tự nhiên. Trên những thửa ruộng của mình, ông kiên trì thực hành phương thức làm nông “không-làm-gì-cả”: không cày cuốc, không bón phân, không ủ phân vi sinh, không làm cỏ, không thuốc diệt côn trùng, và toàn bộ rơm được trả về ruộng để tái sinh năng lượng cho đất.

Lão nông người Nhật Bản Masanobu Fukuoka

Ở đây, phải hiểu làm nông “không-làm-gì-cả” theo cách của ông Masanobu Fukuoka không có nghĩa là… không làm gì cả. Mà là làm, nhưng tựa như không làm. Nghĩa là không can thiệp thô bạo vào những quá trình của tự nhiên, mà chỉ “âm thầm tác động vào thượng lưu của quá trình”.

Và kết quả là, sản lượng thu hoạch hằng năm trên những thửa ruộng của ông luôn bằng hoặc cao hơn những thửa ruộng xung quanh, mà đất ruộng thì mỗi năm một thêm màu mỡ. Nhưng đến đây thì xảy ra một “trục trặc”: kết quả của phương thức làm nông ấy luôn chỉ đủ, hoặc nhiều hơn một ít, cho nhu cầu lương thực thực phẩm của người nông dân và gia đình anh ta, còn xa mới thỏa mãn được ý chí xây dựng một nền sản xuất nông nghiệp “phát triển”, có năng lực thương mại cao, có thể xuất khẩu như một mũi nhọn của nền kinh tế. 

Ông Masanobu Fukuoka đương nhiên có sự lựa chọn của mình, thể hiện bằng một loạt câu hỏi tu từ: “Tại sao anh phải phát triển cơ chứ? Nếu tăng trưởng kinh tế nhảy từ 5% lên 10%, liệu mức độ hạnh phúc có tăng gấp đôi không? Mà tốc độ tăng trưởng 0% thì có gì sai? Đúng ra, đấy chẳng phải là một kiểu nền kinh tế ổn định sao? Còn có bất cứ điều gì tốt đẹp hơn việc sống giản đơn và xem nhẹ mọi sự nữa?”.

Nhưng với các nhà sản xuất và các chính phủ thì sự lựa chọn hẳn không đơn giản như thế. Chưa bao giờ, nhân danh sự “phát triển”, con người lại khủng bố tự nhiên trắng trợn đến như bây giờ, bất chấp việc khoa học về sinh thái tự nhiên đã rất phát triển.

Người ta đang hy vọng sẽ chiến thắng vi-rút corona trong thời gian sớm nhất. Người ta nên hy vọng sẽ chiến thắng đủ loại hậu bối của vi-rút corona, những hung thần chắc chắn xuất hiện trong tương lai, với tần suất dày hơn, lây lan nhanh hơn, độc lực mạnh hơn, khi mà tham vọng “phát triển” vẫn thôi thúc loài người, từ các cá nhân đến các chính phủ, tiếp tục tàn phá tự nhiên. 

Hoài Nam