Có thể phòng tránh mất chi do đái tháo đường

Nếu không phát hiện sớm và xử trí đúng, người bệnh không những bị tàn phế mà còn có nguy cơ tử vong.

Biến chứng rất thường gặp

Số người mắc bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) toàn cầu vào năm 2011 ước tính lên đến 366 triệu. Các nghiên cứu cho thấy, có đến 25% bệnh nhân ĐTĐ bị loét chân ở một thời điểm nào đó trong đời. Hơn phân nửa số này bị nhiễm trùng vết loét và 20% vết loét nhiễm trùng dẫn đến cắt chân. ĐTĐ làm tăng nguy cơ đoạn chi lên đến 25 lần ở độ tuổi từ 65-74. Ở Việt Nam, ước đoán có khoảng 5 triệu người mắc bệnh ĐTĐ.

Chi phí điều trị loét bàn chân ĐTĐ vượt hẳn chi phí điều trị các loại ung thư phổ biến. Ví dụ, ở Mỹ, chi phí điều trị hằng năm cho bệnh ĐTĐ là 176 tỷ USD, trong đó chăm sóc bàn chân ĐTĐ chiếm khoảng 1/3.

Vì sao người bệnh đái tháo đường dễ bị cắt cụt chân?

Thông thường, một vết thương phần mềm có thể lành trong một tuần. Tuy nhiên, ở người mắc bệnh ĐTĐ, vết thương ở bàn chân chậm lành hơn, có thể kéo dài nhiều tuần đến nhiều tháng, khiến dễ bị nhiễm trùng. Nhiễm trùng có thể lan rộng dẫn đến cắt cụt chân, nặng hơn sẽ gây nguy hiểm tính mạng.

Người mắc bệnh ĐTĐ lâu ngày thường có biến chứng bệnh thần kinh ngoại biên, cũng như xơ vữa động mạch. Các yếu tố này là nguyên nhân chính làm cho bàn chân ĐTĐ dễ bị loét, khó lành.

Vai trò của bệnh thần kinh ngoại biên đái tháo đường

Cảm giác đau giúp chúng ta tránh bị tổn thương. Chẳng hạn, khi chạm phải vật nóng, phản xạ tự động rút chân lại giúp chúng ta tránh bị bỏng nặng hơn. Ở người ĐTĐ, bệnh thần kinh cảm giác làm bệnh nhân không cảm thấy đau khi tiếp xúc với các vật sắc nhọn, nhiệt độ nóng hay lạnh, áp lực cũng như những sang chấn mạnh.

Khi mang giày dép có kích thước không phù hợp, người bệnh cũng không thể nhận biết những vị trí cọ xát gây đau. Những điều này dễ dẫn đến sự xuất hiện các vết trầy xước, rộp da, bỏng, vết thương và loét.

Bên cạnh đó, bệnh thần kinh vận động làm cho các cơ bị yếu đi, cùng với những chấn thương bàn chân lặp đi lặp lại gây biến dạng xương khớp, bàn chân có thể trở nên dẹt, không còn cấu trúc dạng vòm thông thường, hoặc có nơi lõm vào, nhô ra bất thường.

Khi đó, lực phân bố ở bàn chân sẽ không còn đều mà tập trung ở một số vùng, điểm. Các vùng, điểm này phải chịu lực cho sức nặng toàn thân hoặc cọ xát với giày dép khiến tạo thành vết chai hay vết trầy xước, rồi loét.

Ngoài ra, bệnh của thần kinh tự chủ trên bệnh ĐTĐ còn làm cho da không tiết mồ hôi, khô và dễ tổn thương.

Vai trò của bệnh xơ vữa động mạch liên quan đến loét chân

Bệnh nhân ĐTĐ rất hay bị biến chứng xơ vữa động mạch khiến các động mạch ở cẳng chân bị hẹp nặng hoặc tắc nghẽn. Các động mạch có chức năng dẫn máu nuôi dưỡng chân và bàn chân nên khi tắc nghẽn, lượng máu này bị giảm, đến một mức nào đó sẽ gây loét, hoại tử. 

Nếu được xử trí đúng (cắt lọc vết loét, giải áp, điều trị nhiễm trùng, chăm sóc vết thương, điều chỉnh đường huyết tốt và tái thông mạch máu khi có tắc mạch), vết loét sẽ lành trong đa số các trường hợp, bệnh nhân tránh được nguy cơ bị cắt cụt chi.

Chiến lược dự phòng loét tái phát

Dù vết loét đã được chữa lành, khả năng tái phát vẫn cao hơn chúng ta nghĩ. Theo các công bố, tỷ lệ này lên đến 40% trong vòng một năm sau khi đã lành hẳn, 60% trong ba năm và khoảng 65% trong vòng 5 năm.

Để phòng loét chân tái phát, người bệnh cần được kiểm soát đường huyết tốt, chăm sóc bàn chân định kỳ bởi các chuyên gia và mang giày dép hay những phương tiện bảo vệ bàn chân phù hợp.

Người bệnh có thể thường xuyên tự theo dõi nhiệt độ của da bàn chân, nhờ tư vấn ngay khi có dấu hiệu viêm. Trước khi loét bàn chân xuất hiện, tình trạng viêm có thể được nhận biết với máy đo nhiệt độ hồng ngoại, biểu hiện là nhiệt độ da ở vùng đó sẽ tăng.

Bên cạnh đó, người bệnh cần khám chuyên khoa mạch máu định kỳ để phát hiện và xử trí tình trạng thiếu máu chi do tắc nghẽn động mạch, cũng như phẫu thuật chỉnh hình sửa chữa sự biến dạng của bàn chân.

Người bệnh cần tham gia những buổi huấn luyện cách chăm sóc bàn chân ĐTĐ và tuân thủ các khuyến cáo điều trị. Nhận biết sớm những tổn thương mới trên những bệnh nhân có tiền sử loét chân trước đó là rất quan trọng. Các vết chai, đặc biệt khi có chảy máu, là những tổn thương cần được quan tâm đặc biệt. Sự cọ xát lặp đi lặp lại hoặc tăng áp lực khu trú ở bàn chân có thể dẫn đến loét nếu không được xử trí.

Với sự phát triển của kỹ thuật và công nghệ, những yếu tố dẫn đến vết chai có thể được nhận biết, điều chỉnh. Ở những nước tiến bộ, những bộ phận cảm biến giúp bệnh nhân kiểm soát các yếu tố này. Những phương pháp đo lường như vậy cũng được sử dụng để cải tiến chất lượng các phương tiện bảo vệ chân, làm giảm nguy cơ phát triển các vết chai và loét tái phát.

 Bác sĩ Lê Thanh Phong