Có ca tử vong vì COVID-19 ít hơn Pháp, châu Phi đang làm gì?

Giữa lúc đại dịch bùng phát trên toàn thế giới vào năm 2020, hầu hết các trường hợp tử vong ở nhiều quốc gia trên lục địa châu Phi không được báo cáo chính thức. Khó có dữ liệu đáng tin cậy nghĩa là các chính phủ có thể bỏ sót những mối đe dọa sức khỏe đang nổi lên - dù là Ebola hay COVID-19 - và thường phải xây dựng chính sách y tế với tầm nhìn hạn chế.

Giống như những căn bệnh khác, con số thực sự của COVID-19 có lẽ sẽ không bao giờ được xác định, một phần vì tỷ lệ tử vong tăng cao không thể được sử dụng làm thước đo như ở những nơi khác.

Những người đưa tang cầu nguyện trước thi thể của một người đàn ông bị nghi nhiễm COVID-19, tại ngoại ô Mogadishu, Somalia

Stéphane Helleringer - nhà nhân khẩu học đã làm việc về tỷ lệ tử vong ở một số quốc gia châu Phi, nói rằng trên lục địa châu Phi, "có rất, rất ít quốc gia cố gắng ước tính tỷ lệ tử vong về một nguyên nhân dựa trên tỷ lệ tử vong tổng quát".

Gần đây, tại một văn phòng chính quyền địa phương ở Eti-Osa, Lagos, những chồng giấy tờ, sổ đăng ký và sổ khai tử bao quanh Abayome Agunbiade - chuyên viên của Ủy ban Dân số Nigeria.

Ông Agunbiade cho biết những gia đình có người chết thường né tránh văn phòng của ông, trừ phi họ cần giấy chứng tử để giải quyết tranh chấp về tài sản thừa kế hoặc nhận tiền trợ cấp.

Năm 2017, chỉ có 10% số ca tử vong được trình báo ở Nigeria - quốc gia lớn nhất châu Phi tính theo dân số - giảm so với 13,5% của một thập niên trước. Ở các nước châu Phi khác, như quốc gia láng giềng Niger, tỷ lệ này thậm chí còn thấp hơn.

Bộ phận thống kê của Liên Hiệp Quốc (LHQ) thu thập các số liệu thống kê quan trọng từ khắp nơi trên thế giới. Ở Bắc và hầu hết Nam Mỹ, châu Âu và châu Đại Dương, ít nhất 90% số ca tử vong đã được ghi nhận. Ở châu Á, mức độ phủ sóng cũng ngày càng lớn hơn.

Nhưng đối với hầu hết các quốc gia châu Phi, LHQ không có dữ liệu tử vong nào cả. Do không có dữ liệu cứng, các nhà nghiên cứu đã đưa ra những cách khác để ước tính tỷ lệ tử vong.

Các cơ sở mai táng và người quản lý nghĩa trang tại Lagos, Nigeria cho rằng số người chết tăng bất thường vào khoảng tháng 6-7/2020

Cứ vài năm một lần, hầu hết quốc gia châu Phi thực hiện các cuộc khảo sát để cố gắng nắm bắt các xu hướng nhân khẩu học và sức khỏe. Mọi người được hỏi về những người trong hộ gia đình của họ đã chết và nguyên nhân là gì. Nhưng những cuộc khảo sát này không thường xuyên và còn nhiều sai sót.

Một số nhà nghiên cứu cố gắng tìm ra bao nhiêu người chết bằng cách thực hiện các cuộc khảo sát trên điện thoại di động. Những người khác đếm các ngôi mộ trên ảnh vệ tinh hoặc hỏi thăm người quản mộ, như trong đợt bùng phát dịch Ebola năm 2014 ở Tây Phi.

Nửa tá thợ mộc quan tài và giám đốc tang lễ trên phố Odunlami, Lagos cho biết họ nhận thấy rằng hoạt động kinh doanh đặc biệt “phát đạt” vào tháng 6 và tháng 7/2020.

Nó có thể là một sự gia tăng đột biến về số ca tử vong của COVID-19? Hoặc là tình trạng "tồn đọng" đám tang sau hai tháng phong tỏa ở Lagos? Vì có ít người chết được thân nhân khai tử nên câu trả lời vẫn còn là ẩn số.

Mặc dù cái chết có thể không được ghi nhận trong lĩnh vực công cộng, nó cực kỳ quan trọng đối với cá nhân.

Ở miền Nam Nigeria, nếu người được chôn cất đã cao tuổi, tang lễ có xu hướng như một lễ mừng thọ, với ban nhạc và những vũ công. Các thông báo tử vong đầy màu sắc được gửi khắp nơi trên phương tiện truyền thông xã hội và, ở một số khu vực, được đặt bên ngoài nhà của tang quyến. Nhiều người Nigeria cho biết họ nhận được nhiều thông báo dạng này hơn bình thường vào năm 2020.

Ở những nơi khác trên thế giới, dịch bệnh đã được xác định bởi số ca tử vong tăng đột biến so với tỷ lệ tử vong trong một năm bình thường. Hầu hết các nước châu Phi không thể làm điều này, vì họ không biết tỷ lệ tử vong cơ bản.

Hầu hết những trường hợp tử vong tại các quốc gia châu Phi đều không được gia đình trình báo cho cơ quan chức năng

Dorian Job - Giám đốc Chương trình bác sĩ không biên giới ở Tây Phi - trích dẫn một “dự đoán điên rồ” về COVID-19 của LHQ vào tháng 4/2020 rằng có tới 3,3 triệu người châu Phi sẽ chết vì căn bệnh.

Một số yếu tố mà các nhà nghiên cứu dùng để giải thích lý do tại sao số ca COVID-19 được báo cáo rất thấp bao gồm sự kỳ thị, khả năng xét nghiệm kém và tốc độ phản ứng chậm với dịch bệnh ở nhiều nước châu Phi. Có lẽ nhiều người châu Phi đang chết vì COVID-19, nhưng cái chết của họ đang bị xác định sai hoặc rơi vào quên lãng.

Linh La (theo NY Times)