City of god: Một hiện thực xã hội tàn khốc trên màn ảnh

Bên cạnh không ít phim hay về xã hội đen của Mỹ, châu Âu hay châu Á, điện ảnh thế giới còn ghi nhận City of god của Brazil. Bộ phim của đạo diễn Fernando Meirelles và Kátia Lund tạo được dấu ấn sâu đậm như vậy nhờ sự chân thực trong từng cảnh quay, mô tả một thực trạng tàn khốc và nhói lòng ở Rio de Janeiro.

Tạp chí Time chọn City of god vào danh sách 100 phim hay nhất mọi thời đại

Khi công chiếu, City of god nhận về lời tán dương từ hàng loạt nhà phê bình. Cây bút huyền thoại Roger Ebert đánh giá đây là tác phẩm hay thứ hai trong năm. BBC xếp City of god đứng thứ 38 trong danh sách 100 phim hay nhất thế kỷ XXI. Tạp chí Time thì chọn phim vào danh sách 100 phim hay nhất mọi thời đại.

Bối cảnh phim là Cidade de Deus (Thành phố của chúa), một khu vực ở phía tây thành phố Rio de Janeiro. Thành phố này được thành lập từ năm 1960 trong chính sách loại bỏ các khu ổ chuột ở trung tâm thành phố và tái định cư người dân. Sự nghèo khó của cộng đồng cùng điều kiện sống có phần sơ khai đã dọn đường cho tội ác. Không ít người dân thản nhiên xem trộm cướp là một nghề để kiếm sống. 

Ở khu vực này, súng ống không khó kiếm và tên tội phạm nào cũng có vũ khí phòng thân. Những cuộc đụng độ giữa các băng đảng hay giữa băng đảng và cảnh sát diễn ra vô cùng đẫm máu. Điều đáng sợ hơn nữa là các tổ chức xã hội đen không ngần ngại chiêu mộ những đứa trẻ, trao súng cho chúng để nã đạn vào kẻ thù.

Cuộc sống băng đảng trên màn ảnh

City of god dựa trên tiểu thuyết cùng tên của Paulo Lins, theo chân sự phát triển của khu Cidade de Deus từ thập niên 1960 đến 1980. Khi còn bé, nhân vật chính Rocket (Luis Otávio) từng chứng kiến những hoạt động bất hảo trong khu vực. Có ba tên cướp nổi tiếng, được gọi chung là nhóm Tender Trio, chuyên cướp hàng từ các công ty. Rocket là em trai của Goose (Renato de Souza) - một thành viên trong nhóm này, nhưng cậu đam mê nhiếp ảnh và không dám theo chân anh mình trong các phi vụ.

Bên cạnh những cảnh bắn giết, City of god còn được nâng tầm nhờ cách khắc họa cuộc sống và tâm lý người dân

Nghe theo lời một cậu bé táo tợn tên Li’l Dice (Douglas Silva), nhóm Tender Trio liều lĩnh đánh cướp một nhà nghỉ. Khi mọi chuyện đổ bể và có nhiều người chết, cảnh sát vào cuộc truy đuổi. Anh trai của Rocket cùng một người nữa mất mạng còn cả nhóm tan rã.

Vài năm sau, Li’l Dice nổi lên như một tên trùm sừng sỏ, dù tuổi đời mới 18. Hắn đổi tên thành Li’l Zé (Leandro Firmino da Hora) và cầm đầu một băng nhóm hung tợn. Li’l Zé thực hiện những vụ thanh trừng đẫm máu để vươn lên cai quản khu vực. Hắn điều hành đường dây bán thuốc phiện, thông đồng với cảnh sát và nắm giữ tất cả bằng vũ lực.
Li’l Zé đoạt mạng người không chớp mắt, thậm chí đam mê giết chóc. Một đêm nọ, hắn cưỡng hiếp bạn gái của một tay thiện xạ tên Knockout Ned (Seu Jorge). Quá căm hận, Ned đầu quân cho tay buôn ma túy Carrot (Matheus Nachtergaele) để trả thù.

Cuộc chiến băng nhóm đã khiến cả khu vực trở thành địa ngục với những trận đọ súng cả ngày lẫn đêm.
Lúc này, Rocket (Alexandre Rodrigues) vẫn nuôi đam mê nhiếp ảnh và bắt đầu cộng tác với một tờ báo. Lớn lên trong Cidade de Deus, anh quá hiểu tình hình ở một vùng thuộc hàng nguy hiểm nhất thế giới. Mắc kẹt trong cuộc chiến tưởng chừng không hồi kết, chàng trai phải xoay xở để sống sót lẫn tìm một tương lai tươi sáng hơn.

Hiếm bộ phim nào khai thác vấn đề băng đảng một cách bạo lực và trần trụi hơn City of god. Từng sống nhiều năm ở Cidade de Deus, tác giả tiểu thuyết gốc Paulo Lins có những dữ liệu chân thực về nơi này. Cả hai đạo diễn Fernando Meirelles và Kátia Lund cũng là người Brazil nên hiểu rõ văn hóa địa phương.

Hai đạo diễn sử dụng lối quay với nhiều sự rung lắc và chuyển động để mô tả cuộc sống bất an ở Rio. Ngay cả ở những khoảnh khắc yên bình, lối thiết lập máy quay cũng mang đến cho khán giả một sự dao động và bất an. Dưới ống kính máy quay, bạo lực trong phim được mô tả theo hướng tả thực. Bộ phim không tôn vinh hay lãng mạn hóa bạo lực, cũng không cố trấn an khán giả, mà nhìn nó với ánh mắt thản nhiên. City of god là một trong số ít phim khắc họa thứ được gọi là “bạo lực đời thường” khi tất cả nhân vật xem đó là chuyện hằng ngày. Chính vì vậy, nó càng thêm phần ghê gớm và khiến khán giả rùng mình.

Điểm đặc biệt của City of god là các nhân vật được đóng bởi người bình thường và nghiệp dư. Diễn viên chuyên nghiệp duy nhất trong phim là Matheus Nachtergaele, thủ vai tên trùm Carrot. Số còn lại đều vô danh trước khi phim ra mắt.
Từ trước khi bấm máy, các nhà làm phim tuyển chọn khoảng 100 người và đào tạo họ. Những người này được huấn luyện theo cách phi truyền thống, không tập trung vào kỹ năng diễn xuất mà chủ yếu cố gắng tái hiện những tình huống trên đường phố. Sự ngẫu hứng được đề cao nhằm tạo ra các cảnh quay chân thực nhất có thể. Khi trình chiếu, bộ phim không hẳn là trình diễn mà dường như mang cả một phần hồn của Rio lên màn ảnh.hiện thực xã hội

Trailer City of god:

Bên cạnh những cảnh bắn giết, City of god còn được nâng tầm nhờ cách khắc họa cuộc sống và tâm lý người dân. Cuộc đời họ rơi vào vòng luẩn quẩn của sự thất học và phạm pháp. Ở đầu phim, có một tình tiết thú vị là đám cướp chiếm đoạt hàng từ các công ty, rồi lại đem chúng chia cho người dân để đổi lại chỗ trú ngụ. Mỗi khi cảnh sát vây bắt, kẻ phạm tội lại lẩn trốn vào nhà dân, tạo ra vô vàn khó khăn cho lực lượng hành pháp. Một số người dân chấp nhận che chở kẻ cướp vì cũng được lợi từ chúng và cũng vì không biết làm sao để vươn khỏi cuộc sống đói nghèo.

Ở phần sau của phim, khán giả chứng kiến sự dung túng của chính quyền với hoạt động tội phạm có tổ chức. Cảnh sát nhận tiền từ các băng đảng để làm ngơ việc chúng kinh doanh thuốc phiện. Những kẻ như Li’l Zé tự xem mình là bất khả xâm phạm, thậm chí khao khát được chụp hình đăng báo để người dân đều biết ai mới là kẻ đứng đầu.

Văn hóa tội ác thấm sâu vào xã hội, đến nỗi những đứa trẻ xem việc nghiện hút, dùng súng là phương thức chứng tỏ độ đàn ông. Sự cuồng nhiệt bản năng biến chúng thành những kẻ giết người không gớm tay, gây ra những tình tiết đau lòng và ám ảnh. 

Trong hoàn cảnh đó, nhân vật chính Rocket là tia sáng hiếm hoi của cái thiện. Anh cũng là một phần của thứ văn hóa nơi đó nhưng không bước chân vào tội ác. Đã bao lần, Rocket đứng trước ngưỡng cửa  nhúng chàm ở cái nơi mà làm ăn lương thiện còn khó hơn làm giang hồ. Anh cũng nuôi mối hận trước Li’l Zé và nghĩ đến chuyện trả thù.

Nhưng sau hết, Rocket vẫn chọn ánh sáng thay vì bóng tối. Chàng trai trẻ đứng lùi lại để quan sát Cidade de Deus từ ống kính máy ảnh chứ không trở thành một phần tội ác của nó. Bộ phim xuất sắc của điện ảnh Brazil đã kết thúc với những phân cảnh mang lại hy vọng cho người xem vào một tương lai tốt đẹp hơn. 

Ân Nguyễn