Chuyện vua Trần Thái Tông truy tôn vợ... như mẹ

Từ chị vợ trở thành vợ vua

Tháng 10 năm Giáp Thân (1224), Trần Thủ Độ ép Lý Huệ Tông nhường ngôi cho con gái út là Lý Phật Kim 7 tuổi, rồi xuất gia. Công chúa Phật Kim nối ngôi trở thành nữ hoàng đầu tiên trong lịch sử, hiệu Lý Chiêu Hoàng.

Những việc này do Trần Thủ Độ chủ trương nhằm đoạt ngôi báu cho họ Trần và được hỗ trợ của em họ là Thái hậu Trần Thị Dung - mẹ đẻ của Lý Chiêu Hoàng. Sách Việt sử tiêu án viết: “Chiêu Hoàng mới lên ngôi, bà Trần Thái hậu cùng anh họ là Trần Thủ Độ giữ cả quyền chính ở trong ngoài”. Họ còn đưa cháu là Trần Cảnh 8 tuổi vào làm người hầu cho Lý Chiêu Hoàng rồi dựng chuyện “nữ hoàng lấy chồng”.

Trang phục của vua và hoàng hậu thời Trần (Tranh minh họa)

Tháng 12 năm Ất Dậu (1225), Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng, trở thành Hoàng hậu Chiêu Thánh. Mười năm sau, tháng giêng năm Đinh Dậu (1237) lấy cớ hoàng hậu không sinh được con, Trần Thủ Độ ép Trần Cảnh (tức Trần Thái Tông) phế ngôi vị, giáng Chiêu Thánh làm công chúa.

Trần Thủ Độ ép Trần Thái Tông lấy công chúa Thuận Thiên - chị gái Chiêu Thánh, và cũng là chị dâu của vua. Sử viết:

“Lập công chúa Thuận Thiên họ Lý, là vợ của Hoài Vương Liễu, anh vua, làm hoàng hậu Thuận Thiên. Giáng Chiêu Thánh làm công chúa. Bấy giờ Chiêu Thánh không có con mà Thuận Thiên đã có mang Quốc Khang 3 tháng. Trần Thủ Độ và công chúa Thiên Cực bàn kín với vua là nên mạo nhận lấy để làm chỗ dựa về sau, cho nên có lệnh ấy” (Đại Việt sử ký toàn thư).

Sách Đại Nam quốc sử diễn ca chê:

Phép nhà chẳng sửa buồng the,

Vợ anh sao nỡ đem về hậu cung

Bởi ai đầu mở hôn phong,

Khiến nên một đạo khuê phòng thẹn riêng!

Sử sách ca ngợi Trần Thái Tông là vua tài giỏi, nhân đức, nhưng chê trách chuyện hôn nhân của ông là “chốn buồng the kém đức” (Việt giám thông khảo tổng luận), “chốn buồng the nhiều điều hổ thẹn” (Đại Việt sử ký toàn thư)…

Tuy nhiên có ý kiến bênh vực rằng: “Việc cướp vợ của anh cũng do Linh Từ và Thủ Độ. Thế là Thái Tông mắc vào tội lỗi là do người dẫn lối” (Đại Việt sử ký tiền biên), “Bấy giờ Thái Tông hãy còn thơ ấu, mà Thủ Độ là người rất ngoan cố, phàm việc gì cũng tự quyết đoán, Thái Tông không theo cũng không được. Thế mà sử thần cứ chỉ trích riêng Thái Tông, như thế chưa phải là lời phê công bằng” (Khâm định Việt sử thông giám cương mục).

Lạ kỳ chuyện truy tôn vợ như… mẹ

Công chúa Thuận Thiên tên thật là Lý Ngọc Oanh, sinh tháng 6 năm Bính Tý (1216), là con gái trưởng của Lý Huệ Tông và Hoàng hậu Trần Thị Dung.

Theo sách sử, khi Lý Huệ Tông thấy bệnh tình ngày một nặng nên có ý truyền ngôi cho con gái, nhưng ông không chọn Thuận Thiên là con trưởng vì công chúa đã được gả làm vợ Hoài Vương Trần Liễu.

Theo quan niệm “xuất giá tòng phu”, Thuận Thiên không còn là người thuộc hoàng tộc họ Lý nữa. Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục viết:

“Nhà vua không khỏi bệnh, lại chưa có con trai thừa tự, trong cung duy có hai nàng công chúa, con lớn là Thuận Thiên, con bé là Chiêu Thánh, đều do Trần Thị sinh ra. Hiện nay, Thuận Thiên đã lấy Trần Liễu, nên nhà vua lập Chiêu Thánh làm Thái tử. Truyền ngôi cho con gái là Phật Kim”.

Không rõ công chúa Thuận Thiên lấy Trần Liễu vào thời gian nào, chỉ biết bà sinh cho người chồng đầu tiên con trai tên là Trần Doãn.

Tượng Trần Thái Tông (Hình minh họa)

Năm Đinh Dậu (1237) khi đang có thai 3 tháng, công chúa bị Trần Thủ Độ và mẹ đẻ ép phải lấy em chồng là Trần Thái Tông để sinh con nối dõi cho vua.

Thuận Thiên sau này sinh cho Trần Thái Tông những người con là Trần Quốc Khang (thực ra là con Trần Liễu), Trần Hoảng (Trần Thánh Tông), Trần Quang Khải…Tháng 6 năm Mậu Thân (1248), hoàng hậu mất, Trần Thái Tông truy tôn vợ mình làm Hiển Từ Thuận Thiên hoàng thái hậu. Vì chuyện này mà sử sách chê cười bởi Hoàng thái hậu chỉ dùng để phong cho mẹ vua mà thôi.

Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục chép lời phê các sử thần nhà Lê như sau: “Việc truy tôn Lý hậu làm Hoàng Thái hậu dễ thường cũng có; hành động sai lầm như vậy, thật đáng chê cười!”;

“Hoàng hậu Lý Thị nguyên là vợ An Sinh vương Liễu, Thái Tông nhân khi Lý thị đã có thai, cướp lấy làm vợ mình, như thế đã thương luân bội lý lắm rồi, lúc mất lại tôn là Thái hậu, thì còn có nghĩa lý gì?

Có lẽ sau này Thánh Tông lên nối ngôi vua, mới truy tôn Lý Thị là mẹ đẻ của mình, mà nhà làm sử đem chép lầm ở đây, cũng chưa biết chừng. Nếu không thế thì cướp chị dâu làm vợ, tôn vợ lên như mẹ, lại còn có nhân đạo gì nữa ư?”.

Lê Thái Dũng