Chuyển đổi số trong xuất bản: Nhiều khó khăn nhưng không thể khác

Chuyển đổi số là tất yếu

Tọa đàm chủ đề “Vai trò và thách thức của lĩnh vực xuất bản trong bối cảnh chuyển đổi số” (trong khuôn khổ diễn đàn Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu lần thứ 4-2021) vừa diễn ra tại Hà Nội. Đây không phải là lần đầu tiên vấn đề chuyển đổi số được các nhà làm sách cùng quan tâm thảo luận. Hiện chuyển đổi số đã được nhìn nhận là xu hướng tất yếu, và đang trên đà thuận lợi từ tác động của đại dịch.

Thói quen của bạn đọc thay đổi, lượng người tiếp cận và truy cập ebook/audio books có dấu hiệu tăng trưởng trong thời gian giãn cách. Theo thống kê từ Fonos và VoizFM - hai đơn vị kinh doanh sách nói - sự tăng trưởng của người dùng trên nền tảng số thời gian qua là rất khả quan.

Chuyển đổi số tạo điều kiện thuận lợi cho người dùng, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn trở ngại đối với các nhà làm sách

“Thời đại 4.0, xuất bản không chỉ có sách giấy. Nhưng chuyển đổi số không chỉ là chuyện định dạng từ sách giấy sang ebook, audio book mà đòi hỏi cách thức, bộ máy, tư duy của con người cũng phải sang định dạng mới” - ông Vũ Trọng Đại - Tổng Giám đốc Alpha Books - nói. Anh Lê Hoàng Thạch - CEO Công ty cổ phần Công nghệ WEWE - cho biết trong quá trình tìm kiếm khai thác bản quyền từ các bản sách nói của nước ngoài, anh nhận thấy đối tác đầu tư cho định dạng sách nói rất công phu, hiệu ứng sinh động. Môi trường số tạo ra không gian tương tác đa chiều, không chỉ có phiên bản sách giấy được số hóa, mà còn có thể kèm theo những hình thái khác như eLearning, video, tích hợp audio và video… Ưu thế của ebook, ngoài việc có thể tiếp cận thuận tiện mọi lúc mọi nơi, theo tiến sĩ Phạm Hùng Hiệp - Trường đại học Phú Xuân - còn là việc bạn đọc có thể tranh luận về nội dung, giá trị cuốn sách ấy. Đối với các audio book, sự cảm thụ của người dùng thông qua cách thể hiện truyền cảm của người đọc có thể sẽ rất khác đối với sách giấy.

Nếu tính thời gian từ khi ebook được phát hành tại Việt Nam, đến nay là tròn một thập kỷ. Năm 2012, Nhà xuất bản Trẻ chính thức ra mắt Công ty TNHH Sách điện tử Trẻ (Ybook). Hiện tại có 15 đơn vị được Cục Xuất bản, In và Phát hành cấp phép phát hành xuất bản phẩm điện tử. Tuy nhiên, hoạt động sôi nổi và tự tin chia sẻ về lợi nhuận, doanh thu thì chỉ có một vài đơn vị: Fonos, Voiz FM... Nguồn ebook ít ỏi, thậm chí là không được cập nhật các tựa sách mới trong nhiều năm của một số đơn vị xuất bản càng khó thu hút, tạo thói quen tìm đến sách điện tử của người dùng.

So với sự phong phú và đa dạng của sách giấy trên thị trường hiện nay, xuất bản phẩm điện tử hiện có theo đánh giá của các chuyên gia làm sách, chiếm không quá 5%. Một con số quá khiêm tốn để có thể sớm tạo được sự chuyển dịch lớn cho xuất bản phẩm điện tử.

Ưu thế thuộc về công ty công nghệ

So với các đơn vị xuất bản, các công ty phát hành xuất bản phẩm điện tử ra đời muộn hơn, nhưng lại có bước phát triển mạnh mẽ hơn. Voiz FM và Fonos chỉ mới bước vào thị trường sách nói vài năm trở lại đây. Riêng Công ty cổ phần Waka chính thức được thành lập vào năm 2019, dựa trên nền tảng xuất bản điện tử Waka ra đời vào tháng 10/2014. Đơn vị cũng là một trong 15 nhà phát hành sách điện tử chính thức được Cục Xuất bản, In và Phát hành cấp phép. Đây đều là các công ty công nghệ, trong đó ebook/audio book là một nền tảng phát triển bên cạnh các hoạt động kinh doanh sản phẩm công nghệ khác. Nhờ vậy mà các đơn vị vẫn duy trì và phát triển tốt các nền tảng, dù việc phải bù lỗ hoạt động này trong thời gian vận hành ban đầu là điều không thể tránh khỏi.

Trong khi đó, việc chuyển đổi số đối với các đơn vị xuất bản còn gặp rất nhiều trở ngại. Theo phân tích của một chuyên gia ngành sách, khó khăn lớn nhất là việc phải đầu tư cả hệ thống nhân lực lẫn vật lực. Cơ cấu nhân sự hiện nay ở các đơn vị làm sách, xuất bản chủ yếu tập trung vào sách giấy: khai thác bản quyền, dịch giả, biên tập… Trong khi điều kiện để được cấp phép xuất bản phẩm điện tử theo Luật Xuất bản, các đơn vị phải đáp ứng được rất nhiều yêu cầu, trong đó có việc phải xây dựng được đội ngũ nhân lực lẫn hạ tầng thiết bị kỹ thuật hiện đại. “Những khó khăn của chúng ta còn là vấn đề về tác quyền, sở hữu trí tuệ cho đến vấn đề hiểu biết về công nghệ” - ông Vũ Trọng Đại nhận định.

Các nhà làm sách đã tận dụng không gian số để xoay trở, thích ứng trong tình hình dịch bệnh. Trở lại sau một thời gian gián đoạn hoạt động, ứng dụng ebook KOMO+ của Phương Nam Books đã số hóa tác phẩm cùng thời điểm với sách giấy, mới nhất là cuốn Khai thác sức mạnh tiềm thức (Joseph Murphy) và Nhạn (Mori Ogai). Hai tác phẩm này có giá bán ebook từ 30.000-65.000 đồng, giá thuê: 2.000 đồng/ngày.

Giá thành ebook thường chỉ bằng 1/3 so với giá sách giấy. Ngoài ra, các gói đọc ebook/nghe audio book khá rẻ: từ 50.000-100.000 đồng cho gói đọc từ một đến ba tháng (sachweb.vn), hoặc gói cước tối đa 70.000 đồng đọc miễn phí kho sách nói trong một tháng (Voiz FM). Waka thậm chí có chương trình khuyến mãi “hot deal” chỉ 1.000 đồng/gói đọc sách 30 ngày. Một số đơn vị cung cấp các tựa ebook/audio book như một hình thức thu hút người dùng: Nhà xuất bản Phụ nữ, Fonos (với sự hợp tác hỗ trợ của Nhà xuất bản Kim Đồng, Thái Hà Books, Alpha Books…).

Nhiều hoạt động giao lưu online, tọa đàm, nói chuyện về sách vẫn được diễn ra thường xuyên trên các nền tảng mạng xã hội. Tuy nhiên, những điều đó chỉ mới là “chuyển đổi phương thức” chứ không phải là “chuyển đổi số”, theo nhận định của ông Hoàng Anh Đức - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Giáo dục EdLab Asia. Quan sát tình hình ebook/audio book hiện nay, có thể nói ưu thế hoàn toàn thuộc về các công ty công nghệ.

Trong bối cảnh chuyển đổi số như một xu hướng tất yếu trên mọi lĩnh vực, thị trường xuất bản phẩm điện tử mở ra nhiều tiềm năng, nhưng vẫn còn nhiều thách thức với các nhà làm sách.

Lục Diệp