Chữ tình của thi sĩ

93 tuổi, Phan Vũ vẫn đọc thơ giao lưu với độc giả Sài Gòn nhân dịp ra mắt Ta còn em - tập thơ kết hợp cả hội họa của ông. 93 tuổi, nhưng không ai gọi ông là… cụ, bởi giọng ông vẫn còn sang sảng, hát và đọc thơ. Ta còn em, ngoài trường ca bất hủ Em ơi, Hà Nội phố, còn có thêm 30 bài thơ tình. Ông bảo đây là tập thơ tri ân Hà Nội và… các bóng hồng xưa.

Con gái Dân Nam và cháu ngoại Bạch Đằng chúc mừng ông Phan Vũ.

Không hiểu sao văn nghệ sĩ lại có thể yêu nhiều thế. Nhiều bức họa, bài hát, bài thơ, tiểu thuyết nổi tiếng đều “dính” đến ít nhất một mối tình, một bóng hồng. Đôi khi nghĩ, nhiều giai nhân thật sự “cũng thường thôi”, nhưng người nghệ sĩ, với tài năng và men say của mình, đã làm nên những tác phẩm còn mãi với thời gian, ai thưởng thức cũng thấy mình được nâng lên trong đó một tinh thần cao đẹp  đắm say, có khi đau thương thánh thiện.

Trong lúc dẫn chuyện cùng Phan Vũ, tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu nói: “Người ta gọi Phan Vũ là nhà thơ, đạo diễn, họa sĩ… nhưng với tôi, đó là người lãng du. Ông là lứa nghệ sĩ trong thời kỳ thuộc địa, tiếp nhận văn hóa Pháp và phương Tây, tư tưởng tự do, bình đẳng, bác ái, không bao giờ để mất trái tim sôi nổi trong trẻo”.

Người vợ đầu xinh đẹp của ông - Phi Nga - là một trong những diễn viên lứa đầu của điện ảnh cách mạng, hồn nhiên và tài năng. Phan Vũ tính Tháng nhớ thay cho thời gian: “Kể từ tháng ấy gặp nhau/ Tờ lịch chia thành từng tháng đợi/ Thời gian cũng chỉ tính theo em/ Bao giờ em qua bao giờ em lại…”. Người vợ ấy đi tập kết ra Bắc, cho đến lúc đau ốm nặng, lúc nào cũng chỉ khắc khoải, “Bao giờ trở lại Sài Gòn”. Phan Vũ đào hoa, nhiều cô yêu. Ít ai biết thi sĩ đã từng cõng vợ chạy trên phố Hàng Bún, đi cấp cứu. Anh bảo, cái bền chặt nhất trong người đàn ông chính là tình thương sâu đậm đến sau tình yêu.

Người thi sĩ ấy từng sống những ngày chiến tranh bom đạn nhưng vẫn giữ được vẻ đẹp lãng mạn của cuộc sống. Anh chơi thân với một cô bé, trong ngày rét mướt Hà Nội, “nó huýt sáo qua cửa sổ gọi tôi đưa nó đến trường”. Bom vừa thả, anh vẫn đi qua bến đò Dâu, nơi cô bạn làm giáo viên đi sơ tán bên sông để kịp tối, giấu trong áo mấy bông cúc đại đóa, bất ngờ tặng cô nhân dịp sinh nhật, rồi lại quay về Hà Nội trong đêm.

Dạo kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, Phan Vũ đọc Em ơi, Hà Nội phố trong đêm giao thừa cùng tiếng guitar khoáng đạt, mạnh mẽ của Lê Minh Sơn. Ra Hà Nội, chàng không quên đến tặng hoa hồng cho những giai nhân của mình, cho dù bây giờ “họ đã yên phận thành những bà già”.

Với người vợ trẻ hiện nay của ông - nhà báo Diễm Chi, Phan Vũ trở thành “đứa trẻ” vì vợ nhắc uống thuốc, lo ông quên cái kính hay cái chìa khóa trong cuộc sống ngày thường - một tình thương yêu cụ thể. Những phụ nữ trong đời thi sĩ đều hiểu tình cảm của ông. Như nhà báo Nguyễn Thế Thanh, hôm dẫn chuyện, đã nói rất đúng, “trong tình yêu, Phan Vũ không quên ai cả”. Tiếng “em” trong thơ Phan Vũ là một từ đa nghĩa. Đó có thể là con phố, mái nhà, là một cô gái, nhưng cũng có thể  là màu xanh thời gian. Cái tình thắm thiết lãng mạn ấy làm chúng ta rung động. Em là phố Hà Nội, là màu mái ngói rêu phong, là tiếng dương cầm trong ngôi nhà đổ…

Vậy ta hiểu chữ tình của Phan Vũ, của những người nghệ sĩ lãng mạn. Ai sợ họ yêu nhiều, không chung tình, chắc sẽ có dịp hiểu. Ngay người bình thường bây giờ cũng hiếm có ai may mắn cả đời chỉ yêu, chỉ lấy một người đầu tiên gặp. Trừ ra những kẻ lợi dụng, yêu đương nhăng nhít, không bàn ở đây, ta hiểu chữ tình hơn. Người bình thường trải qua nhiều mối tình, nhiều đổ vỡ đau thương, sẽ hiểu đời và trân trọng hạnh phúc hơn.

Nghệ sĩ nhạy cảm, giàu tình, đã trải nghiệm đau thương và trải nghiệm cái đẹp của hạnh phúc và cả cái đẹp của những gì đã mất, để đem đến rung động cho chúng ta. Như nhạc sĩ Chopin viết về nỗi buồn, “Năm tháng cứ êm đềm trôi dần nhưng mãi mãi ta mang mối tình đau thương khiến lòng ta tan nát cùng mây gió”. Người nghệ sĩ sống và đem cho ta cảm xúc. Chữ tình trong Phan Vũ chính là vậy.

 Nguyễn Thị Ngọc Hải