Chủ nhân giải Nobel Văn học 2017: Người kể chuyện không đáng tin

Giải Nobel Văn học 2017 vừa xướng tên Kazuo Ishiguro “người, trong những cuốn tiểu thuyết vũ bão cảm xúc, đã mở ra vực sâu bên dưới cảm giác mơ hồ về sự liên kết với thế giới của chúng ta”. Thế nhưng, bản thân người được tôn vinh lại thấy mình phần nào như kẻ mạo danh.

Kazuo Ishiguro trả lời phóng vấn tại nhà riêng sau khi có kết quả từ Viện Hàn lâm Thụy Điển

Thuở trai trẻ, Kazuo Ishiguro từng mong sẽ trở thành một ca sĩ, một nhạc sĩ. Ông chơi nhạc trong một câu lạc bộ folk và đã thử qua nhiều phong cách – trong đó có giai đoạn hoa mỹ, đầy chất thơ – trước khi đóng đinh trong những ca từ tự sự, giản đơn.

Ông chưa bao giờ thành công trong sự nghiệp âm nhạc, nhưng chính việc viết nhạc đã giúp ông trở thành một trong những nhà văn Anh nổi tiếng và có ảnh hưởng trong thế hệ ông. “Nó là sự chuẩn bị rất tốt cho loại tiểu thuyết mà tôi viết”, Ishiguro chia sẻ trong cuộc phỏng vấn năm 2015 với The New York Times. “Bạn phải để lại thật nhiều ý nghĩa bên dưới lớp bề mặt”.

Ishiguro đã xuất bản bảy cuốn tiểu thuyết rất được hoan nghênh, và vào hôm qua 5/10, ông đã được trao giải Nobel Văn học, giải danh dự nhất trong giới văn chương.

Ishuguro, 62 tuổi, nổi tiếng nhất với các tiểu thuyết The Remains of the Day, viết về một quản gia phục vụ cho lãnh chúa Anh vào những năm trước Thế chiến II, và Never Let Me Go, một chuyện tình buồn bã lấy bối cảnh ở trường nội trú ở Anh. Ông bị ám ảnh trong việc trở đi trở lại với cùng các chủ đề, điển hình là về ký ức, cái chết và sự phai mờ theo thời gian.

“Nếu trộn giữa Jane Austen và Franz Kafka, bạn sẽ có một cái nhìn tóm gọn về Kazuo Ishiguro, nhưng bạn phải thêm một chút Marcel Proust vào hỗn hợp đó”, đánh giá của bà Sara Danius, thư ký thường trực của Viện Hàn lâm Thụy Điển.

Bà Danius miêu tả chủ nhân giải Nobel Văn học 2017 là “một nhà văn toàn vẹn tuyệt vời”. “Ông ấy không nhìn theo một phía”, bà nói. “Ông ấy phát triển cả một vũ trụ thẩm mỹ của riêng mình”.

Tuy nhiên, tại cuộc họp báo sau khi giải thưởng được công bố, Ishiguro tỏ ra rất khiêm nhường, nói giải thưởng là một cú sốc thật sự. “Nếu dự đoán được dù một chút, thì tôi đã gội đầu sáng nay”, ông nói thêm rằng khi nghĩ tới “tất cả những nhà văn lớn còn sống lúc này mà chưa đoạt giải, tôi cảm thấy mình hơi giống kẻ mạo danh”.

Tác phẩm nổi tiếng nhất của Ishiguro, "The Remains of the day", đã được chuyển thể thành phim với sự tham gia diễn xuất của Anthony Hopkins

Trong sự nghiệp văn chương kéo dài 35 năm, Ishiguro đã tạo được sự công nhận rộng rãi bởi những sáng tác đầy cảm xúc của mình. Tiểu thuyết của ông thường được viết ở ngôi thứ nhất, với người kể chuyện không đáng tin bởi luôn từ chối sự thật, thứ sau đó dần dần được hé lộ cho độc giả. Sự vang dội trong các tác phẩm của ông thường tới từ những nội dung ẩn dày đặc – như những điều không được nói ra, và khoảng cách giữa tri giác của người kể chuyện với thực tế.

Tiểu thuyết gia người Canada Michael Ondaatje, tác giả cuốn The English Patient (Bệnh nhân người Anh), cho biết ông bị “kích động” trước sự lựa chọn của Viện Hàn lâm. “Ông ấy đúng là một nhà văn hiếm có và bí ẩn, luôn khiến tôi ngạc nhiên, trong mọi cuốn sách”, ông viết trong e-mail.

Sinh năm 1954 tại Nagasaki, Nhật Bản, con trai của một nhà hải dương học, Ishiguro chuyển tới Surrey (Anh) khi ông lên năm, và theo học trường Working County Grammar School, nơi mà ông chia sẻ rằng “có lẽ là cơ hội cuối cùng để cảm nhận hương vị của một xã hội Anh dĩ vãng, cái đã nhanh chóng phai mờ”.

Ishiguro bước vào thế giới văn học từ nhỏ khi ông đọc các câu chuyện về Sherlock Holmes trong thư viện địa phương. “Tôi khi đó khoảng 9 hoặc 10 tuổi, và không chỉ đọc một cách ám ảnh về Holmes và Watson, mà tôi còn bắt đầu hành xử giống họ”, ông nói trong cuộc phỏng vấn. “Mọi người khi đó đã gạt đi vì tôi là người Nhật Bản”.

Sau khi học tiếng Anh và Triết học tại Đại học Kent ở Canterbury, ông dành một năm viết tiểu thuyết và cuối cùng học Sáng tác với các nhà văn như Malcolm Bradbury và Angela Carter.

Các tác phẩm của Ishiguro đều thấm đẫm nỗi buồn về một quá khứ đã phai mờ

Ishiguro sớm nổi bật trong giới văn chương. Năm 1983, ông đã được tạp chí Granta đánh giá là một trong những nhà văn trẻ xuất sắc nhất nước Anh, bên cạnh những ngôi sao như Martin Amis, Ian McEwan và Salman Rushdie.

Ông ra mắt cuốn tiểu thuyết đầu tiên năm 1982, A Pale View of Hills, kể về một phụ nữ trung niên Nhật Bản sống tại Anh và sau đó là An Artist of the Floating World, được kể qua giọng một họa sĩ già Nhật Bản, lấy bối cảnh hậu Thế chiến II.

Khi xuất bản The Remains of the Day, ông đã lo lắng rằng sẽ lặp lại chính mình khi lại tiếp tục viết ở ngôi thứ nhất với người kể chuyện không đáng tin, nhưng các nhà phê bình lại đánh giá cuốn sách cực kỳ khác biệt. “Tôi sợ mọi người sẽ nói, ‘Ồ, lại một quyển giống nhau, về một ông già nhìn lại đời mình đầy hối tiếc vì đã quá muộn để thay đổi mọi thứ. Thay vào đó, họ nói, ‘Các cuốn sách của ông đều lấy bối cảnh Nhật Bản, thế nên đây là một bước nhảy vọt khổng lồ’”.

Ishiguro cũng đi vào thế giới truyện trinh thám và khoa học viễn tưởng. Các nhà phê bình đã đánh giá The Unconsoled, một cuốn tiểu thuyết kỳ quái, mơ mộng về một dương cầm thủ trong một thành phố vô danh ở châu Âu, là hiện thực huyền ảo khi nó ra mắt năm 1995. When We Were Orphans lại được cho là tiểu thuyết trinh thám. Tác phẩm năm 2005 Never Let me Go lại là bước nhảy vọt trong văn học khoa học viễn tưởng, dù nó lấy bối cảnh thập niên 1990.

Cuốn tiểu thuyết gần đây nhất của ông, The Buried Giant, lại thách thức các kỳ vọng một lần nữa. Cuốn sách tập trung vào một cặp đôi già, Axl và Beatrice, những người rời làng để đi tìm cậu con mất tích và gặp một hiệp sĩ già. Xuyên suốt câu chuyện đầy những cảnh kỳ ảo, với quỷ và rồng, nhưng vẫn thấm đẫm các suy tư mà Ishiguro đã nghiền ngẫm cả sự nghiệp, đó là bản chất mong manh của ký ức.

Ishiguro là tác giả hiếm hoi nhận được sự yêu mến từ các nhà phê bình, học giả lẫn công chúng. Sách của ông được biết tới rộng rãi, được chuyển thể thành nhiều phim truyện và một phim serie truyền hình ở Nhật Bản.

Trong cuộc phỏng vấn qua điện thoại hôm thứ Năm, Ishiguro tỏ ra rất bối rối và choáng váng, nói rằng ông đang ngồi trong bếp để viết thư tại nhà riêng ở London, nơi ông sống cùng vợ Lorna, thì chuông điện thoại reo. Đại diện của ông nói rằng ủy ban Nobel đã xướng tên ông. Sau đó BBC gọi, và một đám ồn ào các phóng viên, nhiếp ảnh gia đã vây trước nhà ông. “Thật ngượng quá”, ông nói. “Hàng xóm của tôi chắc nghĩ tôi là kẻ giết người hàng loạt hay đại loại thế”.

Ishiguro đang ở trong thời kỳ sung mãn của sự nghiệp. Ông chia sẻ rằng ông đang viết một cuốn sách mới, cũng như một số phim đang chuyển thể từ sách của ông, và một vài dự án sân khấu khác.

Ishiguro là người thứ 114 nhận giải Nobel Văn học kể từ khi nó lần đầu được trao vào năm 1901. Trong việc lựa chọn Ishiguro lần này, Viện Hàn lâm Thụy Điển, vốn từng bị chỉ trích vì chính trị hóa giải thưởng, dường như đã tập trung vào thành tích văn chương thuần túy.

Tại Việt Nam, có thể đọc Kazuo Ishiguro qua những bản dịch Mãi đừng xa tôi, Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông và Người khổng lồ ngủ quên.

Thư Vĩ (lược dịch)