Chống cháy rừng kiểu 'tay không bắt giặc'

Mong nước chữa cháy từ… trời

“Ai cũng hoảng, con nít đang ngủ bị dựng dậy, khóc thét. Con nít, phụ nữ chạy trước, mình gom đồ đạc có giá trị chút, cũng chạy qua phía sau đường. Giờ về lại nhà rồi, nhưng đêm nay không biết có ngủ được không” - anh Phan Hùng kể lại với đôi mắt thiếu ngủ, cả đêm vừa dập lửa cùng mọi người, vừa thấp thỏm lo lửa lan đến nhà.

Hơn 20 hộ sống dưới chân núi Nầm (xã Sơn Châu, H.Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh) đã trải qua một đêm kinh hoàng như thế.

Bữa trước trời mưa, đâu được mấy ngày thì nắng trở lại, thế là cháy. Trưa nắng như đổ lửa, “nó” nhằm lúc đó mà cháy. Xúm lại dập, lực lượng từ xã đến tỉnh ào ào, đến 14g, lửa tắt. Chưa kịp thở, ăn tối xong, tưởng chừng được ngả lưng, ai ngờ gần 22g, lửa sáng rực trời.

Phát đường băng cản lửa, biện pháp được xem là tối ưu trong điều kiện cháy diện rộng và gió thổi mạnh ở Hà Tĩnh

“Vừa dập lửa, vừa chuyển dân, nói thật, chúng tôi lo quá, nó mà cháy lan rộng chắc nguy to. Chỗ đám cháy lại gần đường dây điện 35kV nên điện lực đã phải tạm thời cắt điện. Bà con hoảng lắm. Sau lần ni, chắc phải cảnh giác hơn rồi” - ông Cù Xuân Hùng, Chủ tịch UBND xã Sơn Châu, nói.

Rừng bị cháy là rừng thông, keo do dân trồng, thiệt hại đang được thống kê. Theo ông Nguyễn Quang Thọ - Chủ tịch UBND H.Hương Sơn - núi Nầm cháy trở lại do còn sót tàn tro của những điểm cháy trước, khi gió Lào thổi mạnh lên thì bén lửa, lan ra nhiều nơi.

Những vạt rừng xanh um là tài sản, chứa bao hy vọng của người dân suốt ngày bám rừng để sống, nay trở thành tro bụi. Lửa đã thiêu sạch. Nó không bùng thành ngọn nữa, nhưng lắm chỗ tàn đỏ còn nguyên. Núi cao, lớp thực bì dày, cộng cái nắng như đổ lửa.

“Kiểm lâm trực 100%. Lửa đã dập rồi nhưng đâu dám lơ” - ông Nguyễn Văn Thành, Hạt trưởng Kiểm lâm H.Hương Sơn, giọng khản đặc vì cả đêm chỉ huy chữa cháy. Ai đó vừa nói: “Đài dự báo đêm nay miền Bắc sẽ mưa giông lớn”. Nhiều tiếng nhao nhao: “Có mưa ở mình không?”.

Tôi nghe họ nói, nhìn những tàn tro bốc lên bỏng rát theo gió, đầu óc như đặc nghẹt đi vì buồn. Lần trước, cháy lớn ở H.Nghi Xuân, mưa như vàng, thiếu điều nhảy lên mừng. Chỉ có nước từ trời xuống mới dập nhanh và hết lửa.

Chống lụt, chống cháy: bên trọng, bên khinh

Với trận cháy này, số vụ cháy rừng được cộng thêm thành 14 vụ chỉ trong vòng hơn một tháng qua tại Hà Tĩnh. Dù chưa có con số thống kê cụ thể, 13 vụ cháy rừng trước đó đã khiến hơn 267ha rừng bị ảnh hưởng, trong đó khoảng hơn 71ha không thể phục hồi… Nếu không mưa, tiếp tục sống với chảo lửa, thì sao nữa?

Ông Hà Văn Thạch, cán bộ Hạt Kiểm lâm thị xã Hương Trà bị bỏng nặng khi cùng đồng nghiệp đến dập lửa cứu rừng - Ảnh: Thuận Hóa

“Dụng cụ thì chừng đó, cuối và đầu tháng đã mang rựa đi chặt đường băng cản lửa, về chưa kịp cất, nay lại mang ra, như đánh giặc mà, có gì dùng nấy” - ông Nguyễn Định ở xã Nghi Xuân, nói. “Chú nghĩ mà coi, bộ đội, kiểm lâm, công an chữa cháy cũng chỉ có rựa, thì mình làm rừng cũng chỉ có rựa thôi, máy móc làm chi có”. Thật thảm.

Tôi đã nghe tâm tư não nuột trên từ cán bộ, là ông Hoàng Quốc Huấn - Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Hà Tĩnh - sau bữa cháy hàng trăm héc-ta rừng ở Nghi Xuân rồi Hương Khê, Hương Sơn: “Bão lụt, khi đi phòng chống được tỉnh cấp nguồn (kinh phí), còn phòng chống cháy rừng không có một nguồn nào của tỉnh. Do đó, cần phải hỗ trợ kinh phí cho các lực lượng đi chữa cháy rừng.

Ngoài ra, cần bố trí kinh phí cho các địa phương để thu gom thảm thực bì tại các khu rừng trọng điểm và đặc biệt là làm các đường băng cản lửa lớn trên rừng. Đường băng cản lửa phải 100, 150m. Bởi như vừa qua, một số đường băng 50m đã không thể cản được lửa, gió Lào thổi mạnh nên nó vẫn vượt qua và cháy lại” - ông Huấn nói.

Rõ là bên trọng, bên khinh. Lực lượng không thiếu, không giẫm đạp, chồng chéo, chỉ mỗi việc là dập lửa, nhưng địa hình hiểm trở, xe cộ thúc thủ, chỉ còn người với cây gậy, rựa, máy cưa xăng, hiện đại hơn tí nữa là ống thổi, cứ ngược dốc mà tìm tới, nên dù đông người, vẫn cản không nổi giặc lửa.

Cần phương tiện chữa cháy lẫn quy hoạch phòng cháy

Tỉnh Thừa Thiên - Huế cũng vừa xảy ra cháy rừng. Ông Nguyễn Đại Anh Tuấn -  Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh này - như chẳng hề bất ngờ trước câu chuyện thiết bị và phương thức chữa cháy ở miền Trung: “Cần trang bị nhiều máy phun gió để khoanh lại đám cháy trước, vì đám cháy ở đây diễn ra vào mùa khô khi gió Lào mạnh. Lúc này, máy phun gió sẽ hạn chế rất nhiều sự lan nhanh của đám cháy. Ngoài ra, phải trang bị thêm máy cưa xách cho các lâm trường, hạt kiểm lâm và các đội bảo vệ rừng chuyên trách để cách ly đám cháy”.

Cũng theo ông Tuấn, lực lượng kiểm lâm ở miền Trung mong có các xe nhỏ chở nước đa năng chạy được trên đường rừng. Xe này vừa chở các bình nước nhỏ, len lỏi vào được các khu vực rừng hoặc có thể vận chuyển, tiếp tế thức ăn, nước uống cho lực lượng đang tham gia chữa cháy trong những khoảnh rừng sâu, khó vào.

Ai có dịp đi rừng nhiều, có len lỏi tìm hiểu chuyện trồng rừng, rồi nhìn bản đồ lâm nghiệp, sẽ thấy thảm xanh ở mình được trồng chẳng khác chi chuyện xây lấn trái phép ở thành phố.

“Không sai” - ông Tuấn gật liền - “Điều căn bản nhất là phải có quy hoạch các khu vực rừng trồng. Khi thấy chỗ đất rừng còn trống, dân họ cứ trồng. Họ trồng cả dưới đường dây điện 500kV, đã được cảnh báo nguy hiểm, nhưng có ai ngăn cản đâu. Theo tôi, cũng cần trồng nhiều chủng loại cây, không trồng đơn loài, để hạn chế thiệt hại khi cháy”.

Có một chuyện như góp thêm vào nguyên nhân chữa cháy không hiệu quả. Ở Nghệ An, sau khi xảy ra cháy rừng tại H.Nam Đàn, ngày 30/6, trong cuộc họp với Đảng ủy Bộ chỉ huy Quân sự tỉnh, Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An - Nguyễn Đắc Vinh - đặt câu hỏi: “Tại sao lại không lập sở chỉ huy để chữa cháy?”.

Ông nói tiếp: “Theo tôi, chữa cháy rừng chẳng khác gì đánh trận cả, phải có phương án chỉ huy, tác chiến, phải có bản đồ khu vực để lên phương án chữa cháy, khống chế lửa, phân công cụ thể. Không chỉ trong công tác chữa cháy, việc sơ tán người dân cũng phải theo quy định. Như hôm cháy rừng ở xã Nam Kim, lửa đã lan đến sát nhà nhưng dân không chịu sơ tán. Kiểm lâm phải vào vận động. Trong trường hợp này, theo quy định, phải đưa công an vào cưỡng chế sơ tán người. Còn về tài sản, lực lượng chức năng sẽ có trách nhiệm di dời”.

Còn đại tá Trần Văn Hùng - Chỉ huy trưởng Bộ chỉ huy Quân sự tỉnh Nghệ An - thừa nhận: “Đơn vị cũng thường xuyên tập huấn về phòng, chống cháy rừng, nhưng khi xảy ra thực tế thì học không đi đôi với hành”.

Khó bảo vệ rừng khi ý thức còn kém

Nhà nước vậy, còn dân? Người ở rừng thì phải bám rừng, trồng rừng, chính họ chứ không ai khác, là người đầu tiên giữ lửa và canh lửa. Chỉ một phút sơ sểnh, mọi thứ sẽ tan tành trong biển lửa.

“Qua rồi thời dùng củi rác để nấu. Chừ bà con dùng bếp ga, điện, nên thực bì không được dọn, dính lửa là cháy liền. Rừng ngó rứa chứ chẳng ăn thua với lửa, ném tàn thuốc, đốt thực bì mà bỏ về là cháy chắc luôn” - ông Nguyễn Văn Linh, ở xã Xuân Hồng, H.Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, quả quyết.

Đây là câu chuyện ý thức, gay go như bất kỳ một câu chuyện xã hội nào mà tên gọi của nó là vô cảm với cộng đồng, với tự nhiên. Cháy rừng là do người dân tấn công vào tự nhiên, tấn công chính mình. Đi rừng mà mang theo lửa là khởi nguồn cho thảm họa mùa nắng. “Không tuyên truyền, phổ biến kiến thức, kiểm soát chặt người ra vào rừng là nguy cơ…” - ông Trần Xuân Cường, Giám đốc Vườn quốc gia Pù Mát (tỉnh Nghệ An), nói trong lo lắng.

Vậy, để dân sống gần rừng hay quy hoạch xa ra, để khi cháy, không ảnh hưởng đến mạng người? “Chú nói hay hè? Dân tui làm rừng mà không ở rừng thì ở mô?” - ông Lê Tấn Lợi, ở xã Quế Lâm, H.Nông Sơn, tỉnh Quảng Nam, hỏi ngược.

Còn ông Nguyễn Đại Anh Tuấn - Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Thừa Thiên - Huế - lắc đầu: “Việt Nam chưa có quy hoạch cụ thể về việc dân cư phải sống xa khu vực rừng. Như ở Mỹ, rừng cảnh quan bao giờ cũng gắn bó với dân, việc dân ở trong rừng là điều bình thường, quan trọng là làm thế nào để người dân đó phòng cháy, tham gia chữa cháy rừng.

Một khi xảy ra cháy, dân phải tự tìm cách vận chuyển đồ đạc, tài sản khỏi khu vực cư trú để lực lượng chữa cháy rừng làm nhiệm vụ. Còn ở mình, khi đám cháy bắt đầu có dấu hiệu lan qua khu dân cư, lực lượng chức năng mới động viên, di dời dân”.

Ngày hôm nay, miền Trung vẫn bỏng rát vì nóng. Lạy trời đêm nay, ngày mai, không có thêm những cuống cuồng la hét thúc nhau chống giặc lửa…

Nhóm phóng viên miền Trung