Chọn lối khác biệt

Bên cạnh đó, không ít đơn vị chạy theo lợi nhuận, dẫn đến nhiều hệ lụy cho thị trường sách Việt.

Gian nan tìm lối

Đơn vị làm sách mới gia nhập thị trường từ đầu năm 2018 là Phanbook và đang dần định hướng chiến lược nội dung bền vững. Dùng tập tản văn Yêu thương là tự do của nhà thơ, nhà báo Trần Lê Sơn Ý để “chào sân”, Phanbook cho thấy lối đi riêng với nỗ lực mỗi tháng sẽ phát hành ít nhất năm tựa sách. Các tác phẩm đã ra mắt gồm: Khúc Thụy Du (Du Tử Lê, tác phẩm đã in trước năm 1975), Sống trong thời viễn tưởng? (nhà báo Nguyễn Vạn Phú), Lạc lối về (Heinrich Boll - tác giả đoạt giải Nobel văn chương 1972)…

Tác phẩm của nhà thơ - nhà báo Trần Lê Sơn Ý được Phanbook chọn để chào sân thị trường sách

Sinh sau đẻ muộn, các công ty sách tư nhân buộc phải chấp nhận cạnh tranh “khốc liệt” để tiếp cận các tác phẩm nổi tiếng trên thế giới. “Tiền mua bản quyền các tác phẩm bestseller của New York Times rất đắt, phía tác giả, đối tác cũng có những yêu cầu kèm theo về việc quảng bá tác phẩm rất khắt khe. Đã có nhiều công ty sách nhỏ không trụ được, phải giải thể. Riêng Chibooks, có những tựa sách chúng tôi lỗ cả trăm triệu đồng” - giám đốc Chibooks Nguyễn Lệ Chi nói.

Người làm sách tử tế đối mặt với bao vấn đề từ in ấn đến bù lỗ. “Làm thuê còn dễ thở. Một khi đã lập công ty riêng, phải lo tìm bản thảo, rồi xin giấy phép… Đủ các bước thủ tục nhiêu khê mà chưa chắc sách in ra đã đủ hồi vốn. Nếu không có tiềm lực, sẽ rất khó đi đường dài” - ý kiến của một cá nhân từng chuẩn bị mở công ty sách nhưng phải từ bỏ.

Sapphire Books - một thương hiệu mới khác trên thị trường sách - vừa thành lập cũng không theo kịp dòng chảy. Sau loạt sách thiếu nhi, chủ nhân Sapphire Books đang dần chuyển hướng sang kinh doanh nông sản sạch.

Saigon Books thành lập từ năm 2016, với người đứng đầu là doanh nhân Nguyễn Tuấn Quỳnh (từng có nhiều năm công tác tại Alpha Books) cùng ê-kíp là những biên tập viên, nhà làm sách kỳ cựu. Đến nay, đơn vị đã tiến một bước dài với hai dòng sách khá nổi trội: sách khởi nghiệp và “thả trôi phiền muộn”. Chọn in tác phẩm của Sư Minh Niệm, Suối Thông, Thích Nhật Từ… sách của Saigon Books liên tục được tái bản.

Các đơn vị làm sách tư nhân chọn một dòng sách để tạo dấu ấn riêng trên thị trường

Skybooks nổi bật với dòng sách tranh, giới thiệu được những tên tuổi họa sĩ “hot” trên mạng: Thăng Fly (Cả nhà thương nhau), Bích Ngọc (Chuyện vặt của Múc), Nhất Uông Không Khí (Chuyện ly kỳ ở xóm Thần Tiên), Mèo Mốc (Nhật ký Mèo Mốc)...

“Buôn sách” và hệ lụy

Không kể những nhà xuất bản đã có tiềm lực, các công ty sách muốn tồn tại lâu dài cũng chọn cách kinh doanh an toàn: tập trung vào những đầu sách có khả năng bán chạy. Thị trường sách hiện nay cũng như điện ảnh: phim nghệ thuật kén khán giả, giải trí nhẹ nhàng và ít tốn kém lại dễ thu hồi vốn, có lời.

Tuy nhiên, những lựa chọn đặt yếu tố kinh doanh lên hàng đầu thường để lại nhiều hệ lụy. Limbooks đầu tư vào những tựa sách “hot”, như: Lạc giữa thanh xuân (hồi ký của “bà Tưng” - Lê Thị Huyền Anh), Hồi ký Thương Tín - Một đời giông bão, sách của các tác giả Phan Ý Yên, Nguyễn Phong Việt, Nguyễn Ngọc Thạch, truyện ngôn tình Trung Quốc…

Để rồi, ngoài việc bị lên án vì khai thác đời tư nhân vật méo mó (Hồi ký Thương Tín), Limbooks còn vướng lùm xùm tác quyền với tác giả Võ Thu Hương (chấp bút tự truyện bà Tưng)… Sau mỗi vụ, hình ảnh và uy tín của Limbooks giảm đi trong mắt công chúng.

Dòng sách ngôn tình và “tản văn thất tình” ồ ạt xuất hiện trên thị trường Việt Nam cũng bắt đầu từ những công ty sách tư nhân. “Chúng tôi từng từ chối một bản thảo vì không đạt chất lượng, rồi bản thảo này được chuyển cho công ty sách tư nhân và ra mắt. Sau này, tác giả ấy lại trở thành một trong những cây bút “hot” của dòng tản văn” - đại diện một nhà xuất bản cho biết.

Một nhà làm sách tư nhân khác tiết lộ rằng, công ty mình từng đầu tư chi phí để “thổi” tên tuổi tác giả lên hàng “bestseller”. Sách ngôn tình, tản văn phát triển ồ ạt theo “thị hiếu”. Nhưng hệ lụy của nó là phủ lên một thế hệ độc giả những tựa sách dễ đọc, dễ cảm mà cũng dễ quên.

Diệp Nguyễn

Nhà văn Nguyễn Vĩnh Nguyên (Công ty sách Phan Lệ and Friends) Không bỏ sót tác phẩm giá trị Phanbook vẫn còn rất mới mẻ. Việc tạo ra một con đường hay dấu ấn riêng là rất khó khăn và không thể nóng vội, nhất là giữa thị trường xuất bản khá hỗn độn như hiện nay. Tuy nhiên, chúng tôi xác định sẽ khám phá lại và khám phá mới những tác phẩm văn chương có giá trị trong nước lẫn thế giới; sách hay về lối sống mà thông qua đó, mang lại những nhận thức tích cực và sự cân bằng tinh thần trong thế giới đầy xáo trộn hiện nay. Về sách học, ngoài việc ấn hành những tác phẩm hay, đoạt các giải thưởng danh giá, chúng tôi cũng sẽ chọn giới thiệu những tác phẩm có giá trị của văn chương Việt Nam. Trước nhất sẽ là tuyển tập truyện ngắn của nhà văn Phan Triều Hải, tiểu thuyết Trên đồi cao chăn bầy thiên sứ của nhà văn Nguyễn Ngọc Thuần, Du ký Mekong của Khải Đơn… Người kinh doanh sách luôn đối diện với câu hỏi: làm sao cân bằng được giá trị và tính thị trường, để đi được đường dài. Trong bối cảnh thị trường bây giờ, nhiều cuốn sách có giá trị cao, việc thực hiện in ấn rất khó khăn, nhưng khi ra thị trường lại không được độc giả đón nhận xứng đáng. Chúng tôi cũng xác định phải lấy ngắn nuôi dài, nhưng luôn ưu tiên khám phá và chia sẻ những giá trị bền vững. Phanbook vẫn cần những đầu sách dễ bán, nhưng sẽ có những chuẩn mực nhất định để không rơi vào dễ dãi, bán rẻ thương hiệu. Hiện chúng tôi cũng đang xây dựng tủ sách Tinh hoa Sài Gòn - tuyển chọn, giới thiệu lại những tác phẩm xuất bản trước năm 1975. Lẫn lộn vàng thau Ý kiến từ một đại diện công ty sách cho rằng, hiện nay, 80% nội dung bản thảo là do đơn vị làm sách quyết định. Nhà xuất bản chỉ cấp giấy phép. Rất nhiều nhà xuất bản không in sách, sống lay lắt bằng việc bán giấy phép để tồn tại. Điều này khiến cho việc kiểm duyệt, chịu trách nhiệm nội dung từ phía nhà xuất bản trở nên hời hợt, lỏng lẻo. Đây chính là lý do vì sao thời gian qua, làng xuất bản có hàng loạt vụ sai sót về nội dung, bìa sách, vi phạm bản quyền; bỏ qua cả những yếu tố dung tục, phản cảm trong sách ngôn tình, tự truyện… Cuộc chạy đua lợi nhuận đã tạo ra một thị trường sách lẫn lộn vàng thau.