Cho những mùa thu không thể nào qua trong đời

Cuối thập niên 1950, ông hoàng nhạc jazz Nat King Cole với sự trang nhã và sang trọng hay Frank Sinatra nồng nàn và quyến rũ cùng hàng loạt tên tuổi lừng lẫy thế giới như Ella Fitzgerald, Eric Clapton, Lara Fabian, Diana Krall, Eva Cassidy… đã đưa tên tuổi bản nhạc tình Autumn leaves nổi tiếng khắp thế giới. Thậm chí có người còn cho rằng nếu Besame mucho và La paloma được coi là hai ca khúc lãng mạn nhất thế giới thì vị trí thứ ba chắc chắn phải thuộc về Autumn leaves.

Tuy nhiên, có lẽ ít người biết, Autumn leaves vốn là một bài hát được chuyển thể từ một ca khúc nhạc Pháp có trước đó hơn một thập niên có tựa đề Les feuilles mortes (Những chiếc lá chết). Đặc biệt, Les feuilles mortes vẫn tồn tại bền bỉ và độc lập, song hành cùng Autumn leaves gần một thế kỷ qua, với những giá trị và tầm ảnh hưởng vô cùng mạnh mẽ.

Những chiếc lá không bao giờ chết

Ban đầu, Les feuilles mortes là một bản nhạc không lời, được nhà soạn nhạc người Pháp gốc Hungary Joseph Kosma viết theo đơn đặt hàng cho vở ba lê  Le rendez-vous (Cuộc hẹn) vào năm 1945. Lúc đó, ca khúc còn chưa có tên gọi chính thức.

Ngay sau khi vở kịch ra mắt, với sự đón nhận nồng nhiệt của công chúng, nhóm tác giả đã quyết định chuyển thể tác phẩm thành phim điện ảnh. Bộ phim ra mắt vào năm 1946 với tên Les portes de la nuit (Những cánh cổng của đêm tối). Với lần ra mắt này, nhà thơ Jacques Prévert, một trong những tác giả - người viết nội dung cho vở kịch, đã thực hiện những ca từ đầu tiên của ca khúc với nội dung là những xúc cảm hoài niệm về cuộc tình đã qua. Ca khúc được chơi theo điệu valse dìu dặt, do Irène Joachim thể hiện chính và có tên chính thức là Les feuilles mortes.

Bộ phim thất bại nặng nề về doanh thu. Tuy nhiên, Yves Montand - diễn viên chính của phim, người đã ngân nga những nốt nhạc đầu tiên của bài hát - rất thích ca khúc có giai điệu buồn lãng mạn tuyệt đẹp này. Sau bộ phim, nam diễn viên điển trai đã nhiều lần trình diễn ca khúc ở nhiều nơi quanh nước Pháp, thậm chí ngoài phạm vi nước Pháp. Trong những năm đó, một vài ca sĩ nổi tiếng khác của Pháp như Vaucaire Cora, Marianne Oswald, Juliette Gréco, Jacques Douai… đã chọn Les feuilles mortes để thu âm. Đáng tiếc, bài hát vẫn chỉ được đón nhận ở mức trung bình do giai điệu có phần phức tạp với âm hưởng của opera baroque, những quãng âm rộng và biến đổi liên tục khiến nhiều ca sĩ gặp khó khăn khi thể hiện. Nhiều ý kiến cho rằng bản nhạc của Kosma khó có thể trở nên nổi tiếng dưới vai trò một ca khúc.

Thế nhưng đến năm 1950, Les feuilles mortes tình cờ đến với Michael Goldsen - người phụ trách bộ phận xuất bản âm nhạc của hãng đĩa danh tiếng Capitol. Đây được coi như bước ngoặt định mệnh mang tính hồi sinh cho bản nhạc. Với thẩm mỹ và thị hiếu tinh nhạy, Goldsen đã đưa ca khúc cho Johnny Mercer chuyển sang lời tiếng Anh nhằm mục đích phổ biến ca khúc trên thị trường Mỹ.

Ca khúc Les feuilles mortes - Yves Montand:

Khi du nhập vào Việt Nam, ca khúc được nhiều nhạc sĩ tên tuổi nhất của Việt Nam phổ lời Việt, đáng kể nhất là những cái tên: Phạm Duy, Lữ Liên, Y Vân. Đặc biệt, ở mỗi phiên bản, các nhạc sĩ lại có những dấu ấn sáng tạo riêng biệt, cho thấy sức truyền cảm và lan tỏa của Les feuilles mortes vô cùng mạnh mẽ.

Theo hồi tưởng của những người thuộc thế hệ xưa ở Sài Gòn, những người quan tâm đến văn nghệ hoặc văn hóa Pháp thập niên 1940, 1950, bản Les feuilles mortes của Tino Rossi khi ấy được coi là một hiện tượng, đến nỗi hầu như thanh niên thành thị thời đó đều thuộc lòng lời bài hát - tức bài thơ tình buồn của Jacques Prévert. Thậm chí có giai thoại kể rằng các chàng trai Sài Gòn ngày đó phải biết huýt sáo phần “intro” bản nhạc tình lãng mạn này mới được xem là sành điệu. 

Tuy nhiên, Johnny đã không dành nhiều sự quan tâm cho những giai điệu của Kosma. Nhiều tháng sau đó, Johnny đã quên bẵng công việc Goldsen giao phó. Đến những ngày cuối cùng của thời hạn xuất bản, trong sự hối thúc, Johnny đã có sự “bứt phá ngoạn mục”. Vị nhạc sĩ tài năng đã hoàn thành phần lời ca trong một thời gian rất ngắn trên chuyến tàu đến New York để gặp Goldsen. Người phụ trách hãng đĩa Capitol hồi tưởng: “Chúng tôi lên tàu và khi Johnny đọc lời ca khúc cho tôi, nước mắt tôi đã tuôn rơi”. 

Johnny Mercer đã rút gọn phần lời ca từ bài thơ của Jacques Prévert. Ông chỉ sử dụng một đoạn ngắn từ điệp khúc mang những hình ảnh gợi tả đẹp nhất và phát triển ca khúc với phong cách jazz pha lẫn màu sắc pop ballad buồn chơi vơi phù hợp thị hiếu của nước Mỹ thập niên 1950, 1960. Các nhà sản xuất âm nhạc nước Mỹ đã chọn một cái tên đơn giản cho ca khúc: Autumn leaves. Trong vòng một thập niên sau đó, Autumn leaves thành công vang dội trên toàn nước Mỹ và nhiều quốc gia khác.

Hàng loạt tên tuổi lừng lẫy nhất thế giới (Nat King Cole, Edith Piaf…) đã thu âm lại ca khúc. Bản Autumn leaves của nghệ sĩ Roger Williams trở thành bản nhạc dương cầm bán chạy nhất mọi thời đại… Johnny Mercer đã từng chia sẻ, ông kiếm được tiền bản quyền từ Autumn leaves nhiều hơn tất cả các bài hát trong cuộc đời ông cộng lại.

Cũng từ đây, bản nhạc gốc Les feuilles mortes được người nghe tìm lại nhiều hơn. Năm 1955, Tino Rossi thu âm Les feuilles mortes cho nhãn đĩa Pathé Marconi và trở thành phiên bản kinh điển, được yêu thích nhất mọi thời đại cho đến tận bây giờ. Những bản thu âm đầu tiên của Yves Montand cũng không ngừng được tìm lại và liên tục được so sánh với bản của Tino Rossi.

Trong gần 80 năm, qua nhiều thăng trầm, cả hai phiên bản Les feuilles mortes và Autumn leaves vẫn liên tục được các nghệ sĩ danh tiếng nhất trên thế giới như Frank Sinatra, Andy Williams, Eva Cassidy… thu âm lại, trở thành bản “jazz standard” - một trong những bản nhạc quan trọng nhất lịch sử nhạc jazz, là chuẩn mực để các nghệ sĩ jazz về sau học hỏi, phát triển.

Tên tuổi Yves Montand gắn liền với bản nhạc Les feuilles mortes

“Mãi mỉm cười và cảm ơn cuộc đời này”

Khi du nhập vào Việt Nam, ca khúc được nhiều nhạc sĩ tên tuổi nhất của Việt Nam phổ lời Việt, đáng kể nhất là những cái tên: Phạm Duy, Lữ Liên, Y Vân. Đặc biệt, ở mỗi phiên bản, các nhạc sĩ lại có những dấu ấn sáng tạo riêng biệt, cho thấy sức truyền cảm và lan tỏa của Les feuilles mortes vô cùng mạnh mẽ.

Theo hồi tưởng của những người thuộc thế hệ xưa ở Sài Gòn, những người quan tâm đến văn nghệ hoặc văn hóa Pháp thập niên 1940, 1950, bản Les feuilles mortes của Tino Rossi khi ấy được coi là một hiện tượng, đến nỗi hầu như thanh niên thành thị thời đó đều thuộc lòng lời bài hát - tức bài thơ tình buồn của Jacques Prévert. Thậm chí có giai thoại kể rằng các chàng trai Sài Gòn ngày đó phải biết huýt sáo phần “intro” bản nhạc tình lãng mạn này mới được xem là sành điệu. 

Dù được viết vào những năm 1940, 1950 tại Pháp, khi đất nước này vừa bước ra khỏi chiến tranh và bắt đầu vào giai đoạn hậu chiến với đầy những đổ vỡ, Les feuilles mortes lại mang dáng dấp của sự bình yên và tha thứ.

Jacques Prévert, một trong những người đi đầu phong trào hiện thực thơ ca, đã thể hiện tài năng kiệt xuất khi đưa những lời thơ tuyệt đẹp vào giai điệu của Kosma mà không hề bị sa đà vào những ngôn từ sướt mướt hay ảo não thường gặp. Tất cả chỉ là những hình ảnh tươi đẹp và hạnh phúc nhất, như một phần đời đáng nhớ mà ta đã đi qua: “Thuở ấy, cuộc đời đẹp hơn và ánh nắng cũng nóng bỏng hơn bây giờ…”. Để rồi dù cuộc đời có xóa đi tất cả, ta vẫn “mãi mỉm cười và cảm ơn cuộc đời này”…

Nhà thơ Jacques Prévert

Thật thú vị, trong cả hai phiên bản của Johnny Mercer và Jacques Prévert đều không có bất cứ từ “mùa thu” nào. Cho nên nhiều năm sau này, Les feuilles mortes không chỉ là một ca khúc viết cho mùa thu, cho một mối tình tan vỡ mà vượt ra ngoài khuôn khổ những xúc cảm ban đầu, trở thành ca khúc viết cho cuộc đời với những dấu ấn đậm chất hiện sinh, những cảm xúc chân thật và đầy nhân văn. 

Từ đầu đến cuối, trong lời ca không hề có một lời trách móc, chỉ là một cái nhìn về quá khứ có chút bâng khuâng nhưng không u sầu ảm đạm mà ngược lại, đầy bình thản và yêu thương. Dù vui hay buồn, những ký ức ấy vẫn luôn đẹp và đáng trân trọng. Cùng với những giai điệu êm đềm, những chiếc lá vàng trở nên ngập tràn hy vọng, về sự tiếp nối cho những khởi đầu mới. Tất cả như những giai điệu xoa dịu mọi buồn đau đã qua. 

Đến tận bây giờ, giai điệu và hình ảnh những chiếc lá thu vẫn không ngừng sống trong lòng người yêu nhạc, như những chiếc lá vẫn mãi dịu dàng xanh tươi suốt bốn mùa. 

Lan Anh