Chín Ngét, người giữ gìn di sản âm nhạc Khmer

Tên ông là Thạch Đường nhưng bà con ở đây quen gọi ông là Chín Ngét. Căn nhà nhỏ của ông ở phum Phri-On-Son (ấp Kỳ Son, xã Loan Mỹ), nằm lọt thỏm giữa cánh đồng lúa, xung quanh là hàng cây xanh ngát. Pha một ấm trà nóng, ông Chín Ngét đãi khách một bài nhạc bằng chiếc đàn hai dây cổ. Ông khoe: “Đây là cây đàn Chầm-riêng-chà-pây, một loại đàn được các nước khu vực Asian có cộng đồng người Khmer sinh sống đưa vào bảo tàng nhạc cụ. Hiện cây đàn này chỉ còn ở tỉnh Vĩnh Long, Trà Vinh…”. Đối với ông, đó là cây đàn không chỉ vô giá mà còn là kỷ niệm khó quên của tuổi thanh xuân. 

Nghệ nhân ưu tú Thạch Đường (Chín Ngét)

Thừa hưởng tình yêu âm nhạc và đam mê nhạc cụ dân tộc từ ông nội - một nghệ sĩ chơi nhạc truyền thống của dân tộc Khmer - ông Chín Ngét đã đeo đuổi nghiệp chơi đàn từ thời trẻ. Từ lúc 20 tuổi, ông đã bắt tay vào nghiên cứu, phục dựng lại cây đàn cổ xưa này. Lúc bấy giờ, cộng đồng người Khmer ở tỉnh Vĩnh Long không còn nhiều nghệ sĩ chơi nhạc cụ truyền thống. Có được cây đàn Chầm-Riêng-Chà-Pây, ông Chín Ngét đã tìm đến một bậc cao niên tầm sư học đạo. Người thầy này cũng đã truyền dạy cho ông cách chơi nhiều loại nhạc cụ dân tộc khác. Hai năm sau, ông Chín Ngét thành lập đoàn nghệ thuật chuyên biểu diễn phục vụ cho cộng đồng mình ở địa phương, dựa trên dòng nhạc truyền thống Khmer Nam bộ.

Nói về các nhạc cụ của dân tộc Khmer, ông kể lại một cách rành mạch, đàn cò giữ vai trò chủ đạo trong thể loại hát à dây, còn đàn gáo sẽ giữ vai trò chủ thể trong hát dù kê. Mỗi loại nhạc cụ cổ đều có tính năng riêng biệt của nó. Khi tất cả nhạc cụ hợp tấu lại với nhau sẽ tạo nên những âm sắc rộn ràng, khiến người nghe luôn muốn nhảy múa. Đó là bản sắc của âm nhạc và con người Khmer Nam bộ. “Niềm vui sướng nhất của tôi là được đi đây đó biểu diễn, tái hiện lại dòng nhạc cổ xưa phục vụ cộng đồng người Khmer Nam bộ”, ông Chín Ngét bày tỏ. Ngoài chơi được các nhạc cụ dân tộc cổ xưa, ông Chín Ngét còn chịu khó sáng tác âm nhạc song ngữ Việt - Khmer. Ông nhớ lại: “Hồi đó, mỗi khi cầm nhạc cụ, tôi chỉ chơi theo những bài có sẵn, chỉ hát ca ngợi cho địa phương khác. Về nhà suy nghĩ mãi, tôi mới bắt đầu cầm bút tự viết ra những bản nhạc riêng của mình…”.

Dành hết niềm đam mê, ông Chín Ngét đã tạo ra một nét đặc trưng trong dòng nhạc Khmer Nam bộ bằng việc sáng tác những ca khúc mang nét hiện đại mang âm hưởng của nhạc truyền thống. Điển hình như ca khúc Vĩnh Long ngày mới được phổ theo điệu à dây, là ca khúc đầu tiên do ông sáng tác. Nó đã làm nên tên tuổi của ông, với giải Nhất liên hoan nghệ thuật quần chúng khu vực Tây Nguyên. Đây là động lực để ông tiếp tục sáng tác một loạt ca khúc khác ca ngợi tình yêu quê hương, đất nước đổi mới, ca ngợi Đảng và Bác Hồ. Đáng kể nhất là các ca khúc: Nhớ ơn Đảng, Niềm vui ngày hội Dolta, Đóa hoa dâng Bác, Niềm vui ngày hội vào năm mới… Ông tâm sự: “Nỗi lo lớn nhất của tôi là phải tìm ra lớp trẻ có tâm huyết và tình yêu đối với nghệ thuật truyền thống của đồng bào Khmer để truyền lại nghề. Từ đó, mới góp phần lưu giữ, làm đậm đà thêm bản sắc văn hóa của dân tộc”.

Cứ mỗi dịp lễ hội, hay tết cổ truyền của cộng đồng người Khmer Nam bộ, mọi người lại thấy cả gia đình hai thế hệ của ông Chín Ngét xuất hiện trên sân khấu để phục vụ bà con địa phương. Trong đó, vợ và hai con gái ông là ca sĩ hát chính, còn lại là những nhạc công tài giỏi do một tay ông tâm huyết đào tạo nên. Khi trở lại cuộc sống đời thường, ông Chín Ngét lại là một nông dân thực thụ, vợ ông bán rau ngoài chợ xã, các con ông đều là công nhân. Và niềm say mê âm nhạc dân tộc truyền thống của nghệ nhân Chín Ngét không bao giờ mất đi. n

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Vĩnh Long, ông Thạch Đường (Chín Ngét) dù không phải là nhạc sĩ chuyên nghiệp nhưng đã tham gia biểu diễn khắp mọi miền tổ quốc, được rất nhiều giải thưởng. Trải qua 40 năm miệt mài với dòng nhạc dân tộc Khmer Nam bộ, ông đã sáng tác gần 50 ca khúc ca ngợi quê hương, đất nước. Ông Chín Ngét đã vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú, vì đã có cống hiến xuất sắc trong việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa dân tộc.

Kim Chi