Chiều sâu văn hóa, lịch sử từ những trang sách “tìm về dấu xưa”

Có một nhà “Đà Lạt học”

Đà Lạt, thành phố trong album là tác phẩm mới nhất của nhà văn Nguyễn Vĩnh Nguyên, vừa được Nhà xuất bản Trẻ cho ra mắt. Đây là cuốn sách thứ tư, cũng là tác phẩm cuối cùng trong bộ 4 tập sách khảo luận về Đà Lạt, được anh dày công thực hiện trong suốt 10 năm qua. Trước đó, Nguyễn Vĩnh Nguyên đã gửi đến bạn đọc các tựa sách biên khảo về thành phố ngàn hoa: Đà Lạt, một thời hương xa (in năm 2016), Đà Lạt, bên dưới sương mù (2019) và Đà Lạt, những cuộc gặp gỡ (2021).

Đưa phố núi trở lại trong trang sách lần này, anh tái hiện văn hóa đô thị và di sản tinh thần của xứ sở thông reo qua những bức ảnh, những câu chuyện gia đình cùng tâm thế của người Đà Lạt xưa. Cuộc tìm kiếm ấy trở về với dấu ấn của văn hóa Đông - Tây trong kiến trúc và ẩm thực, thời trang - âm nhạc, tín ngưỡng - tôn giáo… Với giọng văn từ tốn, chậm rãi nhưng đầy sức dẫn dụ, nhà văn Nguyễn Vĩnh Nguyên đã luôn mang đến cho bạn đọc/những người yêu phố núi các tác phẩm đậm dấu ấn với chiều sâu của văn hóa, lịch sử và giá trị tinh thần từ nhiều chiều kích.

Nguyễn Vĩnh Nguyên không phải là người con của Đà Lạt. Anh đến phố núi như một “lữ khách” nhưng đã viết về thành phố này từ tập tản văn đầu tiên: Với Đà Lạt, ai cũng là lữ khách (in lần đầu vào năm 2015, đến nay đã nhiều lần tái bản). Và suốt 1 thập niên qua, anh không ngừng tìm kiếm, âm thầm nghiên cứu tư liệu và xử lý khối lượng thông tin, hình ảnh khổng lồ để có thể “giải mã” Đà Lạt trong 4 tựa sách dày dặn. Viết về phố núi trước giờ còn có các tác giả: Kỳ Nam Uyên (Đà Lạt ký ức và mùi hương), Đoàn Bích Ngọ (Đà Lạt và những bí ẩn nam Tây Nguyên), Nguyễn Hữu Tranh (Đà Lạt năm xưa), Nguyễn An (Thành phố bên đồi)… Nhưng chưa có ai viết về vùng đất này nhiều như Nguyễn Vĩnh Nguyên. Ngoài các tập tản văn, khảo cứu, anh còn có tiểu thuyết Ký ức của ký ức (in năm 2020) khai thác những chất liệu có thật nhưng trải bày trên trang viết theo cách nửa hư nửa thực, bảng lảng và đầy tính quyến dụ.

Nhà văn Nguyễn Vĩnh Nguyên sinh ở Cam Ranh (Khánh Hòa) và lớn lên ở vùng núi Ninh Thuận. Nhưng năm tháng tuổi trẻ trải qua ở Đà Lạt đã như một “duyên nợ” cùng chữ nghĩa. Bạn văn và bạn đọc vẫn thường gọi anh là “nhà Đà Lạt học”. Các tác phẩm của Nguyễn Vĩnh Nguyên suốt thập niên qua đã lưu dấu với người Đà Lạt nói riêng và bạn đọc nói chung.

Những cuộc “thâm canh” đặc biệt

Sách biên khảo, khảo cứu hay những tản văn, ghi chép về văn hóa vùng đất xuất hiện ngày càng nhiều, nhưng phần lớn tác giả thường viết về nơi mình sinh sống hoặc có nhiều kỷ niệm. Nhà văn, nhà báo Phi Tân (Huế) những năm qua đã tạo dấu ấn với hàng loạt tác phẩm viết về cố đô, bao gồm cả tản văn và nghiên cứu: Bên sông Ô Lâu, Về Huế ăn cơm, Chuyện xưa thành cũ… Tác giả Nguyễn Ngọc Tiến có các tựa: Đi dọc Hà Nội, Đi ngang Hà Nội, 5678 bước chân quanh Hồ Gươm… Biên khảo về Đà Nẵng có nhà nghiên cứu Võ Hà với Đà Nẵng ngày tháng cũ, Trường Sa 1988 - Hồ sơ một sự kiện lịch sử. Còn viết về Sài Gòn xưa và nay thì có 2 cây bút nổi bật: nhà văn, nhà báo Phạm Công Luận (viết từ ký ức và qua nghiên cứu tư liệu báo chí Quốc ngữ) và Cù Mai Công (với 3 tập Sài Gòn một thuở “Dân Ông Tạ đó!”).

Không gian văn hóa xưa ở các thành phố lớn trên cả nước đã trở thành đề tài màu mỡ cho các tác phẩm tản văn, biên khảo. Phạm vi có thể rộng lớn về lịch sử, văn hóa đô thị, có khi rất hẹp về những con đường, hẻm phố lẫn đời sống sinh hoạt, ẩm thực… Tất cả đều được người cầm bút khai thác một cách hấp dẫn và giàu cảm xúc trên trang viết. Sức hút của các tác phẩm thể loại này trước nhất là “sự thật” được tái dựng qua các thông tin, dữ kiện lịch sử, tư liệu nghiên cứu… Bên cạnh đó là cách viết thu hút, với những phong cách riêng. Họ cùng trao cho bạn đọc một không gian tinh thần trên hành trình ngược dòng tìm về dấu xưa qua những trang chữ.

Bộ sách biên khảo về Đà Lạt được nhà văn Nguyễn Vĩnh Nguyên dày công thực hiện trong 10 năm qua - Nguồn ảnh: Nhà xuất bản Trẻ

Một số tựa sách biên khảo nổi bật gần đây

Có thể nói, sách biên khảo hoặc các tác phẩm viết riêng cho một vùng đất (ở nhiều thể loại khác) đều là những cuộc “thâm canh” đặc biệt của người cầm bút. Chúng đòi hỏi sự lao động dày công của tác giả và luôn có thể để lại giá trị lâu dài, lớn lao. Các nhà văn, nhà báo cùng làm “giàu” cho những vùng đất bằng trang viết có chiều sâu về văn hóa, lịch sử; đồng thời trao gửi đến bạn đọc những tác phẩm có ý nghĩa và đủ sức sống vượt thời gian. Những tựa sách đến nay vẫn được nhắc lại như các “dấu son” của sách biên khảo, khảo cứu có thể kể đến: Những đỉnh núi du ca - Một lối tìm về cá tính H’mông (Nguyễn Mạnh Tiến, giải Sách hay năm 2015), Sài Gòn - Chợ lớn ký ức đô thị và con người (Nguyễn Đức Hiệp, giải B, giải thưởng Sách quốc gia lần 1-2018), Người Hà Nội, chuyện ăn chuyện uống một thời (Vũ Thế Long, được chuyển ngữ và phát hành tại Trung Quốc vào năm 2024)…

Lục Diệp