Chết vì trái ươi

Cây ươi 9 năm ra trái một lần, mùa này đúng chu kỳ rừng ươi sai trái, người dân thu hái nhiều đến mức đem phơi trước sân nhà như phơi lúa. Đây là loại trái cây rừng ăn lạ miệng, chế dược liệu nên bị săn lùng triệt để.

Ươi bay

Theo chân anh Kso Lin, một người chuyên hái ươi ở xã Ea Trol, huyện miền núi Sông Hinh, tỉnh Phú Yên, sau một hồi băng rừng lội suối chúng tôi đến khu vực tập trung nhiều cây ươi. Chăm chú ngước nhìn tán cây “thác đổ” (tán lá nghiêng nhiều nhánh rũ xuống như thác chảy), đoán được hướng ươi bay, trong chốc lát anh Lin cầm lên tay mấy trái ươi.

Trái ươi bay trở nên hiếm thấy vì người dân hái trái từ lúc còn non

Loại trái này có đặc điểm khác lạ là ra quả sát nách cùng chung cuống với chiếc lá đài. “Chiếc lá đài như tấm áo mưa che toàn bộ trái ươi. Dân gian có câu “nở như trái ươi”. Trái khi bị thấm nước thì lập tức nở ra và thối rụng nên chiếc lá đài làm nhiệm vụ “che mưa” rất kỹ bảo vệ trái ươi đến khi chín. Vì cùng chung cuống nên khi trái ươi chín rụng thì chiếc lá đài rụng theo. Không như nhiều loại trái cây khác rụng thẳng xuống gốc, trái ươi rụng kèm chiếc lá đài giống như cái dù, gặp gió bay ra xa, có khi rơi cách gốc cây 5 - 7m nên gọi là ươi bay”, anh Lin giải thích.

Ươi bay có giá lên đến 350.000 đồng/kg, còn ươi non chỉ 100.000 đồng/kg. Tuy vậy có quá nhiều không “cầm lòng” chỉ lượm ươi bay theo cách truyền thống mà chuyển sang hái cả ươi non. Cây ươi lại cao chót vót từ 15 - 20m, thân thẳng đuột như cột điện, có cây thân to bằng thùng phuy một người ôm không xuể. Muốn hái ươi phải cưa đứt gốc. Tuy nhiên không phải ai cưa cây ươi cũng suôn sẻ, có cây đứt thân nhưng vướng dây leo hoặc tán lá cây lớn bên cạnh nên không đổ xuống đất. Nhiều người đổ mồ hôi hột cưa cây nhưng không hái được trái, bỏ lại cả cây ươi chết đứng.

Cây ươi cao gần 30m bị đốn hạ

Chúng tôi “chinh phục” các khu rừng cao ở xã Ea Trol và chứng kiến nhiều cây ươi thân lìa khỏi gốc mà xót xa trước sự tàn phá của con người. Trước tình trạng nhiều người đổ xô vào rừng đốn hạ cây ươi, UBND xã Ea Trol đã thành lập tổ kiểm tra chốt chặn không cho người vào rừng hái ươi. Tuy nhiên những cánh rừng này nằm ven trục giao thông phía Tây Phú Yên nên cánh hái ươi những người hái ươi dễ dàng băng tắt vào.

Chủ tịch UBND xã Ea Trol Nay Y Bình cho biết: “Xã đã tuyên truyền vận động nhân dân không nên đốn hạ cây ươi để thu hái quả trái phép. Đồng thời địa phương cũng đã chỉ đạo đội liên ngành truy quét việc mua bán vận chuyển trái ươi, lập danh sách các đầu nậu tổ chức thu mua trái ươi trái pháp luật để xử lý”.

Chết vì ươi

Dạo quanh các khu vực dân cư xã Sông Hinh, vùng xa nhất của huyện Sông Hinh, chúng tôi thấy người dân nơi đây phơi ươi nhiều như phơi lúa. Trái ươi non xanh hái về nhiều người sợ ngành chức năng thu giữ nên phải phơi trong hiên nhà, phòng khách khoảng 2 ngày. Sau khi trái ươi chuyển sang màu nâu đen giống như ươi bay được lượm từ rừng, người dân mới đem ra sân phơi thật khô để qua mặt ngành chức năng. Thế nhưng theo kinh nghiệm của người dân địa phương, chỉ cần bóp thấy trái ươi mềm thì biết ươi non phơi khô, còn ươi bay thì cứng vỏ.

Ươi phơi tràn vào sân trường mẫu giáo

Trong vai đầu nậu đi mua ươi, chúng tôi vào nhà bà Nguyễn Thị Hoa chứng kiến nhiều bao tải đựng ươi chất sau gian bếp. Bà Hoa cho biết các đầu nậu liên tục tranh nhau mua ươi. Ươi phơi vừa khô là đầu nậu ập đến hốt vô bao cân ký tính tiền. Tuy nhiên, do xuất hiện lực lượng chốt chặn nên hoạt động mua bán phải tiến hành lén lút.

Chỉ tính riêng xã Sông Hinh, cây ươi mọc phân bổ đều trên một vùng rừng rộng bạt ngàn 23.000ha, trải dài từ khu vực thuộc Tỉnh đội quản lý, đến khu vực do Ban quản lý rừng phòng hộ Sông Hinh phụ trách, rừng tự nhiên do xã quản lý và rừng giao hộ gia đình quản lý. Ông Lê Ngọc Hải, Chủ tịch UBND xã Sông Hinh cho biết: “Khu vực rừng tự nhiên của xã Sông Hinh giao cho hộ gia đình quản lý 2.400ha. Theo quy ước, ai vào rừng mình nhận khoán thì người đó là kẻ trộm, thế nhưng không chỉ ngành chức năng mà người dân nhận quản lý rừng cũng vất vả ngăn chặn nạn đốn hạ cây ươi. Mùa ươi trải dài gần 2 tháng, người hái ươi luôn rình mò, chủ rừng khó mà canh giữ”.

Nếu cây ươi chặt nhánh hái trái thì khoảng 9 năm sau lại ra trái, còn nếu chặt gốc thì phải 20 - 30 năm sau cây mới mọc nhánh lại mới đủ sức ra trái. Nhiều khi cây ươi bị chặt không gượng nổi chết hẳn. Chính vì sự tàn phá của người hái ươi hám lợi, nhiều cánh rừng ươi ở xã Sông Hinh, Ea Trol bị đốn hạ không thương tiếc.

Đầu nậu đi lùng mua ươi

Gần nửa tháng qua, nhiều người dân ở các xã lân cận đến khu vực Hòn Cùng, Suối Tiên thuộc xã Phú Mỡ, huyện Đồng Xuân dùng cưa máy cưa gốc cây ươi đổ ngã để hái trái. Mới đây, anh Trần Văn Tuấn 29 tuổi, ở thôn Suối 2, xã Xuân Quang 1 huyện Đồng Xuân cùng tốp người dân địa phương đến khu vực rừng Hòn Cùng thuộc xã Phú Mỡ (Đồng Xuân) hái ươi bằng cách dùng cưa máy cưa cây ươi đã bị cây ngã bất ngờ đập vào đầu, tử vong tại chỗ.

Trước dòng người đổ xô vào rừng thu hái trái ươi trái phép, lực lượng chức năng của xã Sông Hinh triển khai chốt chặn. Ông Ka Siu Hiệp, Phó công an xã Sông Hinh cho biết lực lượng gồm trên 10 người với 3 tổ, 1 tổ đóng trên đường và 2 tổ đi rừng. Tuy nhiên khi thấy bóng dáng cơ quan chức năng thì người hái ươi bỏ chạy vào rừng sâu.

Ông Vũ Công Tâm, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Đồng Xuân cho hay: Lực lượng kiểm lâm đang phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức tổ tuần tra và chốt chặn tại các cửa rừng để ngăn chặn tình trạng hái ươi. Vừa qua hạt kiểm lâm đã thu giữ trên 2 tạ ươi trên một chiếc xe tải vận chuyển từ Bình Định qua khu vực huyện Đồng Xuân.

Mạnh Hoài Nam