Chén, muỗng làm từ lúa mạch, bột than… chưa chắc an toàn

Giá cao nhưng thông tin mập mờ

Sau mo cau, bã mía, dừa… gần đây, xuất hiện thêm nhiều sản phẩm chén, dĩa, muỗng làm từ bột than, sợi tre, bột lúa mạch thay thế cho nguyên liệu nhựa, giấy. So với các loại chén, dĩa, muỗng bằng nhựa thông thường, các sản phẩm được quảng cáo làm từ bột than tre, lúa mạch có giá cao gấp 5-7 lần. 

Bộ dao, kéo làm từ thân cây lúa mạch, được cho là hàng nhập từ Mỹ nhưng không có thông tin gì trên sản phẩm

Giới thiệu cho chúng tôi một bộ gồm sáu món ly, chén, muỗng, nĩa, dĩa, đũa, nhân viên cửa hàng Đặt Hàng Sỉ (Q.Tân Bình, TP.HCM) báo giá sỉ 47.500 đồng/bộ áp dụng cho đơn hàng trên 20 bộ. Giá bán lẻ bộ sản phẩm này dao động từ 80.000-100.000 đồng tùy nơi. Theo lời người bán, các sản phẩm này có giá cao vì được làm từ chất liệu bột lúa mạch và than hoạt tính, không chứa chất có nguy cơ gây ung thư như các vật liệu dùng một lần. 

​“Than hoạt tính còn có công dụng ngăn chặn sự xâm nhập của các vi khuẩn có hại. Sản phẩm chịu được nhiệt 1200C và không sản sinh ra các chất độc hại như các sản phẩm nhựa thông thường” - nhân viên này thao thao, nhưng lại không đưa ra được cơ sở nào chứng minh cho những công dụng đó. 

Sản phẩm trên chỉ được đóng gói sơ sài trong hộp giấy có in duy nhất một dòng chữ tiếng Anh, dịch ra tiếng Việt là “thời trang, an toàn, thân thiện môi trường”, không có thông tin về thành phần, chất liệu, nguồn gốc, cảnh báo an toàn, hướng dẫn sử dụng. Chúng tôi thắc mắc thì người bán nói trớ: “Nhiều bà mẹ có con nhỏ đều mua chén, muỗng lúa mạch về cho con ăn dặm để an toàn cho bé”.

Ngoài chén, dĩa, đũa, muỗng, trên thị trường còn xuất hiện dao, kéo làm từ bột lúa mạch, nhưng xuất xứ của các sản phẩm này cũng đều mập mờ. Tại cửa hàng đồ gia dụng Duyên (đường Võ Thành Trang, Q.Tân Bình, TP.HCM), các bộ dụng cụ dao, kéo làm từ bột lúa mạch được chất đầy kệ, có giá 150.000 đồng/bộ (năm sản phẩm), được quảng cáo “vừa thân thiện môi trường, vừa có chức năng kháng khuẩn”. Vỏ hộp sản phẩm có vài dòng tiếng Anh, trên sản phẩm không có thông tin gì ngoài dòng chữ được in khá lem luốc là EAEAABCH. Người bán giới thiệu, đây là thương hiệu của Bắc Âu. Trong khi đó, cũng bộ sản phẩm tương tự, các điểm bán khác lại giới thiệu chúng thuộc nhãn hiệu EverRich của Mỹ nhưng không có thông tin gì chứng minh thuộc nhãn hiệu EverRich.

Trên các trang thương mại điện tử, dụng cụ nhà bếp được làm từ bột than, lúa mạch được rao bán rầm rộ, nhưng có một điểm chung là trong phần giới thiệu, sản phẩm lại ghi chất liệu là nhựa và đều không có nhãn hiệu. Trong các đề mục “chứng nhận không chứa PVC, BPA, chì”, người bán ghi chữ “không”. Với thông tin này, người mua không biết sản phẩm không chứa PVC, BPA, chì hay không có các chứng nhận trên. 

Không ít sản phẩm cũng được gắn thêm các thương hiệu nổi tiếng và rao bán trên “chợ mạng” với giá khá cao. Như trên trang Shopee, rất nhiều sản phẩm chén ăn dặm, cà mèn được rao là của thương hiệu Lock&Lock và được bán với giá gấp đôi sản phẩm cùng loại nhưng không kèm tên thương hiệu trên. Bộ chén bình thường từ lúa mạch có giá khoảng 105.000 đồng, nhưng khi được quảng cáo của Lock&Lock thì có giá 390.000 đồng/bộ. Khi chúng tôi hỏi nhân viên của gian hàng Lock&Lock thuộc một siêu thị trên đường Cộng Hòa (Q.Tân Bình, TP.HCM), họ cho biết không hề bán những sản phẩm này. 

So với sản phẩm làm từ bột than, lúa mạch thì sản phẩm làm từ sợi than tre có giá cao hơn, nhưng mỗi nơi mỗi giá. Một bộ ly, chén, dĩa trên Shopee có giá 180.000 đồng, nhưng ở cửa hàng Tinistore (Q.1, TP.HCM) lại bán 90.000 đồng. Người bán cho biết, sản phẩm có thương hiệu Tây Ban Nha, xuất xứ Trung Quốc, được làm từ 35% hỗn hợp sợi tre, 30% bột ngô, 5% sợi gỗ, 30% nhựa melamin. 

Tìm hiểu kỹ lại thấy bất an

Hầu hết các nơi bán nhấn mạnh, sản phẩm làm từ bột than, lúa mạch, sợi tre an toàn, chịu được nhiệt độ cao không chứa nhựa, không chứa chất độc hại. Thế nhưng, các chuyên gia hóa học khẳng định ngược lại: các sản phẩm kể trên đều chứa nhựa và không sử dụng được ở nhiệt độ cao. 

Nhiều người tiêu dùng đang ngộ nhận SP từ lúa mạch, than, bột tre an toàn… nhưng chưa có gì để chứng minh

Tiến sĩ Hoàng Minh Nam - nguyên Trưởng khoa Hóa, Trường đại học Bách khoa TPHCM - cho biết, các sản phẩm làm từ bột tốt ở hai góc độ: ít có nguy cơ chứa hóa chất độc hại, dễ phân hủy. Chúng vẫn tốt hơn so với các sản phẩm làm từ 100% nhựa. Tuy nhiên, mặt ưu điểm này chỉ đúng với những sản phẩm làm từ nguyên liệu thực phẩm như bột lúa mạch, bột gạo và chỉ sử dụng một lần như ống hút, chén, muỗng, dĩa dùng một lần… 

Những sản phẩm chén, dĩa, ly, muỗng… dùng lâu dài thì nhà sản xuất thường phải pha thêm nhựa PP để tăng độ bền và theo đúng nguyên tắc thì hàm lượng nhựa này phải nằm trong mức kiểm soát để không có hại cho sức khỏe. Tuy nhiên, thực tế, chỉ có nhà sản xuất mới biết hàm lượng nhựa được cho vào sản phẩm là bao nhiêu. Do đó, nhà sản xuất cần phải minh bạch thông tin này với người tiêu dùng. 

Tiến sĩ Nam lưu ý: “So với các sản phẩm làm từ 100% nhựa PP, melamin thì sản phẩm làm từ nguyên liệu thiên nhiên giảm bớt tính độc hại, nhưng cũng chỉ giảm phần nào chứ không giảm nhiều và vẫn không an toàn tuyệt đối. Cần lưu ý, tất cả sản phẩm dù làm từ bột than, lúa mạch, sợi tre đều có chứa thành phần nhựa nên chỉ dùng được ở nhiệt độ dưới 700C chứ không dùng ở nhiệt độ cao hơn vì sẽ sinh ra chất độc hại”. 

Theo tiến sĩ Nam, ngoại trừ một số loại nhựa kỹ thuật, nhựa cứng có thể dùng ở nhiệt độ cao, tất cả các sản phẩm làm bằng nhựa dẻo hay có thành phần nhựa dẻo đều chỉ được sử dụng ở nhiệt độ 700C trở xuống. Nếu ở nhiệt độ cao hơn, sản phẩm sẽ sinh ra chất độc hại và cũng dễ hư vì thành phần dầu trong nhựa dẻo (làm tăng khả năng tạo hình cho sản phẩm) đều bị biến tính ở nhiệt độ trên 700C, tạo ra những chất độc hại có thể gây ung thư cho người dùng. Chỉ có sản phẩm làm từ nhựa vô cơ dùng được trong lò vi sóng, còn PP, PE là nhựa hữu cơ thì không dùng được trong lò vi sóng. “Chén, dĩa làm từ gốm, sứ là an toàn nhất nhưng nhiều người lại không thích xài, có người lo ngại sản phẩm được sơn, vẽ nhưng thực tế, chúng được tráng men, men không phải là sơn” - tiến sĩ Nam nói. 

Tiến sĩ Huỳnh Khánh Duy (Khoa Kỹ thuật hóa học, Trường đại học Bách khoa TP.HCM) chia sẻ thêm, nhiều người nghĩ rằng sản phẩm làm từ bột than, bột gỗ, bột tre an toàn nhưng nếu thử phân tích bột gỗ, sẽ thấy chứa rất nhiều chất độc hại. Các nhà sản xuất thích sử dụng gỗ công nghiệp, họ nghiền các cây gỗ rừng ngắn ngày rồi trộn với keo để tạo ra sản phẩm và trong keo này có chứa formaldehyde.

Đối với các nước châu Âu và Mỹ, hàm lượng formaldehyde được kiểm soát nghiêm ngặt, được tính bằng ppm (nhỏ hơn 0,11ppm) để không ảnh hưởng đến sức khỏe người dùng. Nhưng trong sản phẩm bột gỗ tại các nước khác, nhất là Trung Quốc, hàm lượng formaldehyde thường vượt xa ngưỡng an toàn. Đây là chất sẽ phóng thích ở nhiệt độ thường và tồn tại trong không khí nên nhiễm vào cơ thể con người liên tục và có tính tích lũy. Riêng về bột than, quy trình đốt cũng phát sinh nhiều chất độc hại, nếu dùng sản phẩm để ăn hằng ngày thì càng nguy hiểm.

“Người dùng không biết thành phần nhựa trong sản phẩm là gì, phụ gia để chế tạo nhựa ra sao. Phụ gia sử dụng trong nhựa chính là chất ảnh hưởng đến sức khỏe. Với mỗi loại nhựa, người ta sử dụng phụ gia khác nhau. Nhựa PVC an toàn nhưng do cứng, gia công rất khó nên nhà sản xuất phải cho chảy dẻo ở nhiệt độ cao và thêm nhiều phụ gia độc hại để dễ gia công, khiến sản phẩm không an toàn. Giả sử đó không phải là nhựa PP mà là nhựa PVC, PET, LDPE, PS, thậm chí là loại nhựa nguy hiểm như PC, người tiêu dùng cũng không biết vì không có giấy tờ gì để chứng minh. Một nhà sản xuất nghiêm túc sẽ ghi số hiệu nhựa dưới sản phẩm, không có gì phải che giấu” - tiến sĩ Huỳnh Khánh Duy nói. 

Nguyễn Cẩm - Thanh Hoa