Chàng trai Pa Cô nặng lòng với đồng bào vùng cao

Giúp bà con thay đổi nếp nghĩ

Ngày “ngược đường” tìm về văn hóa nguồn cội hơn chục năm trước, Ngởi là một giáo sinh vừa tốt nghiệp ngành sư phạm tiểu học. Không chọn con đường dạy học, Ngởi khăn gói về lại miền rừng núi quê mình và bắt đầu những ngày tìm đến với các già làng để tìm hiểu về truyền thống văn hóa của đồng bào Pa Cô, Vân Kiều. 

Ngởi (người đứng cầm chiếc giỏ) tạo nhịp cầu gắn kết để giúp bà con tìm đầu ra cho sản phẩm đan lát truyền thống

Muốn đổi thay lối sống phải bắt đầu từ nhận thức, nhưng để lớp trẻ dễ tiếp cận được điều mình muốn truyền tải lại là chuyện khác. Nghĩ vậy nên Ngởi ra dọc bờ sông Sê Pôn dùng điện thoại quay lại cảnh bà con và trẻ em ra lấy nước sinh hoạt để tuyên truyền cho bà con về sống sạch. Ngởi xin bố mẹ được ít tiền, cộng thêm số tiền ít ỏi gom góp được để mua một chiếc máy tính rồi tập tành dựng clip.

May thay, đang trong lúc Ngởi tập tành dựng phim thì Tổ chức Y tế Hà Lan triển khai dự án hỗ trợ đồng bào miền núi. Ngởi được ký hợp đồng làm cộng tác viên và được cho mượn máy tính, máy quay phim và tham gia khóa học dựng phim 3D. Từ đó Ngởi đã cho ra đời nhiều video sống động về sống sạch - xanh như: Đôi dép cho em, Người khuyết tật với nước sạch, Phòng tránh giun móc ở trẻ…

Mỗi tác phẩm hoàn tất, Ngởi lại đến các thôn bản ở xã Lìa để tổ chức chiếu cho bà con dân bản xem. Phim của Ngởi được bà con và nhất là lớp trẻ đón nhận. Những thay đổi về lối sống nơi bà con dần được cải thiện. “Phim thằng Ngởi làm vừa hay lại vừa đúng, bà con mình nên học theo để tiến tới cuộc sống văn minh”, các già làng nói sau mỗi buổi xem phim của Ngởi. 

Dòng nước sông Sê Pôn cung cấp nước cho bà con ở vùng Lìa cứ đến mùa hè là cạn, nước đục ngầu. Bà con phải đi rất xa mới lấy được nước dùng. Ngởi xin Tổ chức Y tế Hà Lan được hai hệ thống lọc nước để cung cấp nước sạch, một đặt ngay nhà Ngởi và một đặt ở trung tâm văn hóa thôn. Tại nhà Ngởi, mỗi khi bà con đến lấy nước, anh lại tranh thủ nói về cách giữ gìn vệ sinh nguồn nước. 

“Khơi thông” nhận thức để giữ gìn truyền thống

Cuộc đổ bộ của công nghệ số kéo lớp trẻ dần rời xa văn hóa truyền thống, nhiều nét đẹp mà các thế hệ đi trước cố công xây đắp dần rơi vào quên lãng. Ngởi đau đáu với suy nghĩ đó nên quyết tâm làm cầu nối để níu họ lại với văn hóa cội nguồn.

Hồ Ngởi trong một lần cùng các nhà hảo tâm tặng áo ấm cho trẻ em miền núi

Năm 2019, với 10 triệu đồng nhận được từ chương trình Điều ước thứ 7, Ngởi đã đầu tư mua hàng trăm đầu sách. Mảnh đất phía trước nhà được xây dựng thành một thư viện nhỏ. Từ đó, sau tan học, học trò lại rủ nhau về thư viện của Ngởi đọc sách. Sau khi nghe Ngởi hướng dẫn cách tra cứu danh mục, chọn sách phù hợp lứa tuổi, đám trẻ ngồi yên lặng, chăm chú vào từng trang sách cho đến khi cha mẹ đến gọi về nhà ăn cơm.

“Nay thư viện có hơn 1.000 đầu sách. Chỉ có sách mới giúp khơi thông dòng suy nghĩ, nhận thức của các em về tương lai của mình. Em mong, các bạn trẻ sẽ tìm được các lối đi, chân lý của cuộc sống cũng như bồi đắp đủ kiến thức, bản lĩnh để vững vàng xây dựng cho mình một tương lai tốt đẹp” - Ngởi nói. 

Năm 2015, Ngởi thành lập nhóm phát triển cộng đồng Akay Vel (con của bản). Có hơn 15 thanh niên tham gia đầy đủ các hoạt động tuyên truyền, gìn giữ những nét đẹp văn hóa cộng đồng của đồng bào. Đầu năm 2022, Ngởi cùng nhóm Akay Vel cho ra mắt video về cuộc chiến chống Corona với thông điệp kêu gọi cộng đồng chung tay phòng, chống dịch bệnh.

Hồ Văn Xươn - thành viên của nhóm đồng thời là nhân vật chính trong video chia sẻ: “Tôi thấy việc làm của Ngởi giúp ích rất nhiều cho bà con nên đã tình nguyện tham gia. Tôi tin, mỗi người trẻ yêu cộng đồng và tự hào về truyền thống của mình thì sẽ góp sức cùng xây dựng bản làng giàu đẹp”. 

Hai năm trước, Ngởi làm cộng tác viên đội chiếu phim lưu động của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh. Mỗi tháng có đến hơn hai tuần Ngởi cùng đội băng rừng lội suối đến các bản làng sâu, xa để chiếu phim cho bà con xem. Công việc vất vả, nhất là những chuyến đi gặp mưa rừng, những dòng suối hiền hòa trở nên hung dữ, hiểm nguy rình rập, nhưng Ngởi vẫn thấy vui vì: “Bà con được xem phim, hiểu thêm về đời sống, tiếp cận được nhiều chính sách, biết được các kỹ thuật canh tác… để thay đổi cuộc sống của mình là niềm hạnh phúc của người làm nghề chiếu bóng lưu động”. 

Ngởi nói: “Gần chục năm nay, cùng với việc tìm đến các già làng ghi chép lại truyền thống văn hóa của bản làng, đồng bào Pa Cô, em ấp ủ khát vọng tái dựng lại các nghi lễ, nét văn hóa đặc trưng của đồng bào mình như các điệu múa, thổi khèn, đánh chiêng… Nhưng đó là cả hành trình dài, cần sự kiên trì và bền bỉ”. 

Như một nỗ lực để giữ lấy cội rễ của mình, tròn 30 tuổi, Ngởi lặng lẽ với nhiều công việc không tên và có tên, trên các lối mòn vào các bản làng xa xôi, hẻo lánh. Vẫn biết, việc giữ gìn và tiếp nối những nét đẹp truyền thống văn hóa chưa bao giờ là việc dễ dàng nhưng ở Ngởi, ngọn lửa nhiệt huyết vẫn không ngừng cháy. Ngởi như một nốt lặng vô cùng cần thiết trong một bản nhạc. Nhiệt huyết ấy đủ để tin những biến động của thời gian và sự xâm nhập của nhiều thứ văn hóa khác khó làm tàn lụi đi những gì là văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào Pa Cô trên đỉnh Trường Sơn. 

Ngọc Uyên