Cần sớm “giải cứu” xe buýt chạy bằng năng lượng sạch

Chủ đầu tư xe buýt ngao ngán

Giữa năm 2010, ngành vận tải TPHCM cho chạy thí điểm 2 xe buýt CNG. Đến tháng 8/2011, Công ty cổ phần Xe khách Sài Gòn (Saigonbus) đưa vào hoạt động 21 xe buýt CNG. Năm 2014, UBND TPHCM phê duyệt đề án đầu tư 1.680 xe buýt mới giai đoạn 2014-2017, trong đó có 300 xe 80 chỗ ngồi chạy bằng CNG. Tuy nhiên, sau nhiều năm hoạt động, đơn vị đầu tư loại xe buýt này tỏ ra ngán ngẩm.

Năm 2022, UBND TPHCM đã phê duyệt 5 tuyến xe buýt điện nhưng hiện chỉ có 1 tuyến D4 hoạt động - Ảnh: Vũ Quyền

Đại diện Saigonbus cho hay, cả TPHCM chỉ có 3 trạm cung cấp CNG. Saigonbus có khoảng 150 xe buýt chạy bằng CNG, thời gian nạp khí mỗi xe khoảng 10-20 phút nên tài xế phải chờ nạp khí cho xe đến 23 - 24g. Khi trạm CNG gặp sự cố, việc nạp khí càng khó hơn. Ngoài ra, muốn bán lại xe chạy bằng CNG cũng rất khó bởi không phải địa phương nào cũng có trạm
nạp khí.

Ông Phùng Đăng Hải - Chủ tịch Liên hiệp Hợp tác xã vận tải TPHCM - từng tích cực vận động các xã viên đầu tư xe buýt chạy bằng CNG nhưng nay tỏ ra chán nản. Ông cho biết, vừa qua, hợp tác xã không dự thầu một số tuyến xe buýt bởi nhận thấy khả năng thua lỗ rất cao, càng đầu tư xe mới, càng lỗ nặng. Giá mỗi chiếc xe chạy bằng CNG cao gấp đôi xe chạy bằng dầu nên khó cạnh tranh về giá thầu so với xe dầu. “Xe CNG của hợp tác xã đã sử dụng trên 10 năm rồi, không được tham gia đấu thầu nữa. Trước đây, kêu gọi xã viên đầu tư, ngành giao thông vận tải nói thời hạn sử dụng xe CNG là 20 năm, nay lại đổi ý” - ông bức xúc.

Bên cạnh phát triển xe buýt chạy bằng CNG, tháng 2/2022, UBND TPHCM đã chấp thuận chủ trương tổ chức 5 tuyến xe buýt điện, thời gian thí điểm là 24 tháng kể từ khi các tuyến này bắt đầu hoạt động. Ngày 9/3/2022 tuyến xe buýt điện D4 - do Công ty TNHH Dịch vụ vận tải sinh thái VinBus đầu tư - được đưa vào vận hành. Xe buýt điện tuyến D4 được hành khách đánh giá cao về chất lượng xe, chất lượng phục vụ của tiếp viên, tài xế nhưng đang chạy thí điểm thì thua lỗ nên 4 tuyến còn lại chưa thể đi vào hoạt động.

Nhanh chóng ban hành chính sách khuyến khích

Theo Sở Giao thông Vận tải TPHCM, từ khi đi vào hoạt động, lượng hành khách và doanh thu vé bình quân mỗi chuyến xe buýt điện đều tăng. Tuy nhiên, theo VinBus, tỉ lệ trợ giá cho xe buýt D4 quá thấp (44,1%), chỉ bằng 2/3 so với tỉ lệ trợ giá của tuyến xe buýt sử dụng dầu diesel, CNG nên tính đến hết năm 2023, công ty thua lỗ hơn 33 tỉ đồng. Do đó, công ty đề nghị điều chỉnh tỉ lệ trợ giá cho các tuyến xe buýt điện từ 44,1% lên 64,8%, bằng tỉ lệ trợ giá bình quân của các tuyến xe buýt năm 2023.

Xe buýt số 8 chạy tuyến bến xe buýt quận 8 - Đại học Quốc gia TPHCM là một trong những xe buýt CNG - Ảnh: Vũ Quyền

Ông Lê Trung Tính - Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô hành khách TPHCM - cho biết, TPHCM là địa phương đi đầu cả nước về đầu tư xe buýt năng lượng sạch. Cách đây 12 năm, thành phố đã có khoảng 700 chiếc xe chạy bằng CNG, nhiều nhất cả nước. Nhưng đến nay, do thiếu sự quan tâm của chính quyền thành phố, loại xe buýt này không thể phát triển. Hiện nay, xe buýt điện cũng trong tình trạng tương tự.

Theo Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các bon và khí mê tan của ngành giao thông vận tải, được ban hành kèm theo Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022, từ năm 2025, có 100% xe buýt thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh; đến năm 2050, có 100% xe buýt, xe taxi sử dụng điện, năng lượng xanh.

Theo Trung tâm Quản lý giao thông công cộng TPHCM, toàn thành phố đang có 2.087 chiếc xe buýt hoạt động, trong đó có 539 xe chạy bằng điện hoặc nhiên liệu sạch (521 xe chạy bằng CNG, 18 xe chạy bằng điện).

Đại diện Saigonbus cho rằng, để các đơn vị mạnh dạn đầu tư xe chạy bằng nhiên liệu sạch, ngành giao thông vận tải cần phải tăng số trạm nạp, đồng thời có chính sách khuyến khích, chẳng hạn ưu đãi lãi suất vay vốn, thời gian thực hiện các gói thầu, thời gian sử dụng xe. Ông Lê Trung Tính cũng cho rằng, rất khó hiện thực hóa mục tiêu “từ năm 2025, có 100% xe buýt thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh”, bởi kinh phí mua xe rất lớn (2-3 tỉ đồng/xe buýt chạy bằng CNG, 6-7 tỉ đồng/xe buýt điện trong khi chính sách của cấp thành phố lẫn trung ương chưa đủ sức khuyến khích, thuyết phục nhà đầu tư.

Hiện tại TPHCM chưa ban hành định mức kinh tế kỹ thuật và đơn giá xe buýt điện nên các đơn vị còn e dè đầu tư. Trong ảnh: Xe buýt điện tuyến D4 đang đón khách ở trung tâm thành phố - Ảnh: Phùng Huy

Theo ông, chính quyền TPHCM cần nhanh chóng ban hành chính sách ưu đãi cho chủ các xe buýt chạy bằng năng lượng sạch. Trong lúc chờ các chủ trương của bộ, ngành trung ương, HĐND TPHCM có thể vận dụng Nghị quyết 98/2023/QH15 của Quốc hội (về thí điểm các cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM) để ban hành các chính sách khuyến khích đầu tư loại xe buýt này, như dùng ngân sách thành phố hoặc hỗ trợ doanh nghiệp xây các trạm nạp CNG, nạp điện; hỗ trợ lãi suất mua phương tiện; có chính sách trợ giá ổn định; ưu tiên cho xe buýt khi lưu thông; cho phép những xe CNG trên 10 năm hoạt động, tham gia đấu thầu.

Vũ Quyền