Cải lương: Những nghệ sĩ tỏa sáng từ vai tính cách

Những dấu ấn vượt thời gian

Sức hút của sân khấu cải lương, ngoài lời ca tiếng hát, nghệ thuật biểu diễn của nghệ sĩ còn là những câu chuyện hấp dẫn, đậm tính nhân văn cùng các nhân vật đa dạng, đầy đủ hỉ nộ ái ố. Bên cạnh các vai đào kép mùi làm người xem yêu mến, thương cảm là các vai tính cách đối trọng và hỗ trợ tôn vinh các nhân vật chính. Đảm nhận dạng vai này thường là các nghệ sĩ rất giỏi nghề, có thể không là ngôi sao sáng nhất nhưng luôn có vị trí đặc biệt trong lòng công chúng. 

Từ trái sang: NSƯT Vân Hà, nghệ sĩ Linh Tâm, NSƯT Thoại Mỹ và nhà văn Bùi Tiểu Quyên trong chương trình - Ảnh: Nguyễn Quang

Đến nay, có lẽ khán giả vẫn nhớ mãi một hội đồng Dư thâm hiểm trong vở Tiếng hò sông Hậu hay hội đồng Thăng đáng hận mà cũng đáng thương trong vở Đời cô Lựu qua diễn xuất bậc thầy của cố Nghệ sĩ nhân dân (NSND) Diệp Lang. NSND Ngọc Giàu đã khắc họa đậm nét hình ảnh “con buôn nghệ thuật” Mỹ Tiên trong vở cải lương kinh điển Sân khấu về khuya; cũng như tạo nên một “Bảy cán vá” sống động, đáng yêu trong Đời cô Lựu.

Từ một kép đẹp, Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) Hùng Minh chuyển hướng ngoạn mục với các vai độc để đời: Mã Tắc trong vở Tiếng trống Mê Linh, Thế Nam vở Bóng tối và ánh sáng… Cố NSƯT Thanh Sang cũng từng tạo dấu ấn với vai Tạ Tốn (vở Cô gái Đồ Long), nghệ sĩ Thanh Hằng với vai bà Mùi (vở Duyên kiếp), vai Nữ vương (vở Truyền thuyết tình yêu)… Còn nghệ sĩ Hồng Nga luôn đầy sức hút với các vai bà hội đồng, bà mẹ chồng đanh ác. Những NSƯT Minh Châu, NSƯT Hoàng Giang, nghệ sĩ Kim Giác, Trường Xuân, Bửu Truyện… dù không còn nhưng tên tuổi vẫn mãi được nhắc nhớ về hình tượng những nhân vật phản diện phong phú mà chuẩn mực của mình. 

Nghệ sĩ chuyên trị vai tính cách thường chịu thiệt thòi, đôi khi hào quang không chiếu đến họ nhưng đấy lại là vai diễn không thể thiếu trên sân khấu cải lương, giữ vai trò nút thắt, thúc đẩy kịch tính vở diễn. Với những đào kép độc trứ danh, càng thành công lại càng bị khán giả ghét cay ghét đắng, thậm chí là bị chửi luôn trước mặt. Trong ký ức của NSƯT Thoại Mỹ - cô đào nhì của một thời nổi danh với những vai tính cách - là kỷ niệm khó quên khi nhận vai phản diện đầu tiên. Khi quay video, bị khán giả ở hiện trường chửi mắng vì… ác quá. 

“Lúc đó tôi khóc với đạo diễn Lê Lộc, nói thôi sau này đừng cho đóng dạng vai này nữa, bị chửi quá. Nhưng anh nói, nếu bị chửi có nghĩa là vai diễn đã thành công. Tôi cũng bớt buồn và những lần sau đó, mỗi khi bị khán giả chửi vì vai diễn, tôi lại cảm thấy… hạnh phúc. Thực sự, tôi rất thích những vai tính cách vì nhân vật rất đa dạng. Đó đều là những vai mà nghệ sĩ có thể phát huy được tối đa khả năng của bản thân” - NSƯT Thoại Mỹ chia sẻ. 

Trải nghiệm “bị ghét” của nghệ sĩ Linh Tâm và NSƯT Vân Hà cũng đầy tình huống cười ra nước mắt, thậm chí bị khán giả “cạch mặt”. Thế nhưng, với người nghệ sĩ, đó lại là điều bảo chứng cho sự thành công, gây dấu ấn sâu đậm cho vai diễn. Từ cảm giác buồn tủi, khó chịu ban đầu dần dần được “chuyển hóa” thành cảm giác hạnh phúc của người nghệ sĩ, trở thành động lực để họ tiếp tục hóa thân vào những vai tính cách nhiều thử thách hơn. Cho đến bây giờ, khi nhắc lại, đó đều là những kỷ niệm khó quên trong lòng NSƯT Thoại Mỹ, NSƯT Vân Hà và nghệ sĩ Linh Tâm. 

Cố NSND - soạn giả Viễn Châu từng nói, một vở tuồng hay cần phải có dạng vai tính cách. Sự hóa thân hết mình của những nghệ sĩ tài hoa đã cống hiến cho sân khấu các vai diễn đậm dấu ấn, đồng thời khẳng định tên tuổi mình và tỏa sáng theo một cách rất riêng. 

Nghệ sĩ trẻ: Ai sẽ chọn theo đuổi vai tính cách? 

Vai tính cách dù không phải là đào/kép chánh nhưng luôn là cơ hội cho nghệ sĩ phát huy tài năng và khẳng định mình. Dù đã thể hiện thành công rất nhiều dạng vai nhưng khi nhắc về vai tính cách, NSƯT Thoại Mỹ vẫn cho rằng đây là dạng vai rất khó. Vai tính cách có thể bị ghét nhưng cũng có thể lấy nước mắt khán giả. Các nhân vật không “hiền lành, chịu thương chịu khó” một chiều mà đôi khi số phận, tính cách xoay chuyển đa chiều, nhiều góc độ trong cùng một vở diễn. 

NSƯT Thoại Mỹ và nghệ sĩ Linh Tâm

“Nếu nghệ sĩ không biết rút kinh nghiệm, tìm tòi cách thể hiện mới mà thể hiện một màu sẽ dễ bị nhàm chán. Một cái liếc mắt, cách nắm tay hay trong từng bài ca, lớp mùi sẽ ca kiểu khác, lớp độc sẽ phải nghiên cứu ca như thế nào cho khác, cho phù hợp. Tôi nhớ hoài khi tập vở Duyên kiếp, NSND Diệp Lang đã luôn nhắc tôi: “Con xô người ta xuống đất, thoại và nét mặt phải độc ác nhưng nước mắt con phải rơi thì vai diễn mới thành công”. Phải thể hiện được như vậy thì mới khắc họa đúng nội tâm của nhân vật” - NSƯT Thoại Mỹ chia sẻ.

NSƯT Vân Hà nói thêm: “Một nhân vật tính cách dù là vai nhỏ hay lớn, cũng đều cần phải chuẩn bị cho thật kỹ lưỡng, từ màu sắc trang phục cho đến cách kẻ chân mày, bờ môi ra sao, ánh mắt, bộ tịch như thế nào… Quan trọng nhất là lời thoại, phải chú ý vào trọng âm. Trọng âm nói lên ý nghĩa sâu sắc của từng câu thoại và thể hiện đúng cảm xúc nội tâm của nhân vật. Đây là điều mà tôi thấy nhiều nghệ sĩ trẻ ngày nay đã không để ý. Vì không hiểu rõ ý nghĩa của lời thoại mà dễ bỏ qua, dẫn đến việc thoại trơn tuột, không ra tâm trạng nhân vật”.

Đó cũng là những tâm tư trăn trở mà thế hệ nghệ sĩ đi trước muốn gửi đến nghệ sĩ trẻ. Sân khấu cải lương hôm nay đã có những tên tuổi trẻ thành công với các vai tính cách, như: các nghệ sĩ Trinh Trinh, Lê Thanh Thảo, Minh Trường, Hoàng Hải, Thanh Toàn… nhưng cũng chỉ mới đếm được trên đầu ngón tay. Nhìn lại cuộc thi Tài năng diễn viên cải lương Trần Hữu Trang vừa qua, nghệ sĩ Hà Như và Thanh Đông gần như đơn độc với dạng vai đào độc và kép hài. Thí sinh dự thi cũng không nhiều gương mặt dám chọn vai tính cách.

NSƯT Thoại Mỹ nhìn nhận, trên sân khấu cải lương hôm nay phần nhiều người trẻ vẫn chọn lối đi với những vai chính diện. Một phần vì “sợ bị khán giả ghét”. Còn nghệ sĩ Linh Tâm nói, khi ngồi ở hàng ghế khán giả, xem những vai tính cách mà nghệ sĩ trẻ thể hiện, không ít lần anh cảm thấy tiếc vì “các bạn diễn chưa tới”. Anh kể ngày xưa, lúc thu âm, ai thoại sai trọng âm sẽ bị nhắc nhở phải nói cho đúng trọng âm. 1 câu thoại thôi nhưng có khi là biểu đạt cho cảm xúc cao trào, độc ác hay giằng xé… Và có khi, khoảnh khắc tưởng chừng ngắn ngủi đó lại đủ sức tạo nên dấu ấn sâu sắc cho vai diễn. Như chỉ cần 1 câu hát “Những đồi hoa sim tím, tím tình yêu tím cả đợi chờ…” qua phần thể hiện và diễn xuất của nghệ sĩ Linh Tâm, đã trở thành ký ức đọng lại rất lâu trong lòng khán giả từng xem vở cải lương Bài ca tìm mẹ. “Nhiều khi tôi cũng muốn chia sẻ, truyền nghề nhưng lại ngại các bạn không muốn nghe. Vậy nên, nếu các bạn cảm thấy cần trao đổi điều gì để vai diễn tốt hơn, hãy cứ hỏi, cứ bày tỏ, đừng ngại!” - nghệ sĩ Linh Tâm bày tỏ. 

Sợ bị ghét, chưa tự tin hoặc chưa đủ sức khẳng định mình với dạng vai tính cách… đều là những lý do góp phần khiến sân khấu hôm nay thiếu vắng các gương mặt kế thừa chuyên trị vai tính cách. Nhưng nói như lời truyền lửa, động viên của NSƯT Thoại Mỹ thì dấn thân vào dạng vai tính cách cũng là con đường đầy cơ hội cho nghệ sĩ trẻ khẳng định mình.

Ninh Lộc - Lục Diệp