Cái giật mình ở khu trung tâm thương mại thành phố

Majestic một ngày tháng Bảy. Vắng lặng đến giật mình - mặc dù đi đâu, chúng ta cũng nghe cả nước, các bộ, ngành… đang bước vào giai đoạn “bình thường mới” sau dịch COVID-19. Nhưng khi đặt chân vào một trong những khách sạn sang trọng bậc nhất Sài Gòn, nhìn cái cảnh bàn ghế chỏng chơ, vướng bụi, tôi bất chợt tin rằng, có lẽ còn lâu nữa, chúng ta mới thực sự trở lại trạng thái bình thường. 

Một cô ca sĩ người Philippines mưu sinh ở Sài Gòn và hai nhạc công già người Việt lập thành một ban nhạc nghiệp dư, hầu như đêm nào cũng đến Majestic để hát. Có khách thì hát; còn không, họ chờ đến khuya rồi ra về. Đêm nay cả khách sạn chỉ có 4-5 khách người Việt. Trên cao gió lộng. Ở nơi lưu giữ ký ức Sài Gòn một thời, những ca khúc cũ vang lên hòa vọng.

Đường Đồng Khởi - một trong những con đường lâu đời nhất của TP.HCM - Ảnh tư liệu

Con đường Đồng Khởi (Catinat xưa kia) không dài lắm, nhưng nằm ở vị trí đặc biệt và đắc địa nhất trung tâm Sài Gòn, bắt đầu từ bờ sông Sài Gòn và kết thúc ở quảng trường Công xã Paris, nơi có hai công trình được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX là Nhà thờ Đức Bà và Bưu điện Thành phố. Có thể coi quảng trường này là “tâm” và với “bán kính” bằng con đường Đồng Khởi, quay một vòng tròn chính là khu vực di sản của đô thị Sài Gòn.

Trên đường Đồng Khởi có những cửa hàng, quán cà phê được nhiều người biết đến. Giờ đây, hầu hết cả tuyến đường đã thay đổi, nhiều cái tên gắn liền với con đường nay chỉ còn là ký ức. May mắn là vài công trình xưa vẫn còn, trong đó có các khách sạn đã trở thành thương hiệu: phía bờ sông là Majestic, Grand Hotel; đi đến đoạn giữa có Caravelle, Continental; chếch một chút có tòa nhà công sở Dinh Thượng thơ. Trừ khách sạn Caravelle xây lại cao to như trấn áp cả Nhà hát Thành phố bên cạnh, các công trình còn lại vẫn giữ nét kiến trúc xưa, sang trọng mà không kém phần thân thiện với du khách.

Tạm ngưng mùa dịch COVID-19, cửa hàng, quán ăn, khách sạn trên đường Đồng Khởi bắt đầu hoạt động trở lại trong trạng thái “bình thường mới”. Sự thích nghi khá khó khăn, bởi nơi đây là trung tâm thương mại dịch vụ phần lớn dành cho khách du lịch nước ngoài và khách hàng cao cấp. Hậu quả của mấy tháng “cách ly” trong nước, đến nay vẫn còn “đóng cửa” với nước ngoài đã tác động ngay và luôn vào “mặt tiền” của nền kinh tế thành phố là ngành du lịch.

Nguyễn Thị Hậu (Tiến sĩ khảo cổ học)

Lướt qua các trang mạng dịch vụ về du lịch, thấy rất nhiều quảng cáo của khách sạn cao cấp ở đây, nhưng phòng được đặt không nhiều - một điều hiếm thấy. Buổi tối đi qua ngó lên khách sạn thưa thớt những ô cửa sáng đèn, bên hiên hầu như không có du khách nhàn tản ăn tối, cà phê... cảm giác hụt hẫng như Sài Gòn vừa mất thêm một di sản nữa.

Tất nhiên, Sài Gòn không chỉ là đường Đồng Khởi sầm uất sang trọng, mà còn nhiều con đường, hẻm phố khác cũng là ký ức lâu bền của người Sài Gòn. Nhưng Sài Gòn không thể thiếu trung tâm Đồng Khởi - Nguyễn Huệ - Lê Lợi hay chợ Bến Thành - khu vực thương mại dịch vụ đặc trưng của thành phố. Chợ Bến Thành những ngày này cũng vắng ngơ vắng ngắt... Mai này khi ga metro và khu thương mại tầng ngầm hoạt động, không biết ngôi chợ lâu đời và nổi tiếng này có còn tồn tại được hay không?

Có lẽ chưa bao giờ sau một biến cố mà khu vực trung tâm thương mại của thành phố lại phục hồi chậm chạp như vậy. Du lịch - dịch vụ là ngành kinh tế hình thành và phát triển cùng đô thị Sài Gòn - TP.HCM. Ngành “công nghiệp không khói” này đã có lúc “bùng nổ” kéo theo số lượng khách sạn và các dịch vụ khác tăng lên nhanh chóng, nhưng khi lượng du khách giảm đột ngột hay từ từ trong một thời gian dài, thì các ngành dịch vụ phải giảm theo về mức độ hoạt động và nhân sự. Ấy là chưa kể ngành du lịch của các thành phố lớn “ế ẩm” thì khu du lịch nghỉ dưỡng, khu di sản văn hóa và thiên nhiên... ở các tỉnh cũng đìu hiu. 

Như các chuyên gia dự đoán, ngành du lịch Việt Nam phải qua năm 2021 mới có thể phục hồi, đồng thời sẽ phải cơ cấu lại để phát triển, trong đó ưu tiên cơ cấu lại doanh nghiệp (số lượng nhân viên, loại hình dịch vụ của doanh nghiệp) và thị trường khách du lịch.

Grand Hotel là một trong những khách sạn cổ của Sài Gòn.

Có lẽ cần lưu ý phát triển phân khúc khách hàng nội địa, bởi vì đây là khách hàng tiềm năng cho du lịch các địa phương, đặc biệt là mô hình du lịch cộng đồng đã thu hút nhiều khách nội địa sau mùa dịch COVID-19. Mô hình này phù hợp với điều kiện thời gian, kinh phí của đa số khách hàng, thân thiện, góp phần không nhỏ vào việc giới thiệu và bảo tồn sự đa dạng văn hóa của các địa phương. Đồng thời cũng phù hợp với phát triển kinh tế địa phương vì gắn liền sinh kế của cộng đồng bản địa.

Nhớ về những nơi đã đi qua, tôi nhận ra một điều: ngay trong những thời điểm khủng hoảng kinh tế thì ở nhiều quốc gia, du lịch địa phương vẫn duy trì và phát triển nhờ vào nguồn khách nội địa. Thị trường khách nội địa luôn được ưu ái, chính nguồn thu từ đây sẽ giúp những thành phố lớn là trung tâm du lịch - dịch vụ có thời gian “dưỡng sức” để bùng nổ trở lại và mạnh mẽ hơn. Thực hiện được điều này là nhờ quan điểm phát triển du lịch phải coi di sản văn hóa là “mâm cỗ” cho người trong nước trước khi là “đặc sản” cho du khách nước ngoài.

Sài Gòn  - TP.HCM cũng là một nơi rất giàu có về di sản văn hóa, nhưng phần lớn người dân thành phố chưa được thụ hưởng “mâm cỗ” này. Sao ngành du lịch không bắt đầu từ một “đặc sản” là các công trình kiến trúc, các khách sạn cổ xưa và danh tiếng của thành phố? 

Nguyễn Thị Hậu (Tiến sĩ khảo cổ học)