Các hợp tác xã trồng rau ở TPHCM thoi thóp, vì sao?

Nhà lưới bỏ hoang, nông dân chán nản

Nhà có 2.000m2 nhưng ông Lại Văn Đăng - ở ấp 4, xã Tân Quý Tây, huyện Bình Chánh, xã viên Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp, Sản xuất, Thương mại và Dịch vụ Phước An, xã Tân Quý Tây - chỉ dùng 500m2 trồng rau dền, diện tích còn lại bỏ hoang. Dẫn chúng tôi ra thăm vườn rau, ông lắc đầu khi thấy nhiều cây rau con chết ngang do nắng nóng và thiếu nước. Ông phải tưới rau bằng nước từ con mương kế bên vì những giếng nước trong vườn đã hỏng.

Chỉ vào những trụ sắt mục nát, gãy ngang, ông cho biết, chúng được xây để làm nhà lưới từ nhiều năm trước, nay nhà lưới không còn, trụ cũng hư theo. Ông cho hay, kể từ đợt dịch COVID-19 năm 2020, đầu ra không có nên hộ ông cũng như nhiều xã viên khác của HTX Phước An phải giảm diện tích trồng rau. Có người chán nản, bỏ trồng khiến các nhà lưới trồng rau xuống cấp, hư hỏng nặng.

Trước dịch, mỗi ngày, HTX cung ứng 2,5-3,5 tấn rau cho thị trường. Khi đó, gia đình ông trồng rau trên toàn bộ 2.000m2 đất, vợ chồng ông cùng vợ chồng con trai ông ngày nào cũng thức dậy từ 4g, cắt rau để 9g xe tải đến chở, sau đó lo tưới rau, làm đất. Còn hiện nay, 6g sáng, người nhà ông mới ra vườn cắt rau, sau đó con trai ông phải tự chở bằng xe máy đi giao cho HTX, đến 9g là hết việc. Ông nói: “500m2 đang trồng rau dền chủ yếu là con trai tôi làm, còn tôi mỗi tháng làm giỏi lắm 15 ngày. Vậy mà nó còn rảnh rỗi, ai kêu gì mần nấy để có thêm đồng ra đồng vô”.

Ông Lại Văn Đăng bên ruộng rau dền với nhiều cây con chết ngang do không chịu nổi nắng nóng kéo dài - Ảnh: Phan Tuyền

Cách đó không xa, nhà lưới của ông Lại Văn Hùng cũng xuống cấp nghiêm trọng, cột sắt gỉ sét, lưới rách toạc, dàn đèn treo trên các khung sắt cũng hư hỏng nhiều. Xung quanh nhà ông, đất xám xịt do bỏ hoang lâu ngày, cỏ trong mùa khô không mọc nổi.

Tương tự, diện tích trồng rau của xã viên HTX Toàn Cầu (xã Hưng Long, huyện Bình Chánh) cũng giảm còn 30% so với trước dịch. Ông Phạm Văn Hoàng - Giám đốc HTX Toàn Cầu - cho biết, rau đưa vào siêu thị phải đạt chuẩn an toàn (VietGAP hoặc GlobalGAP), được đóng gói, có thương hiệu, nhãn dán. Dù yêu cầu khắt khe nhưng siêu thị chỉ đặt mua vài chục ký mỗi ngày với giá khoảng 9.000-9.800 đồng/kg, thấp hơn giá bán lẻ ở chợ. Với giá này thì HTX không có lời. Thế nhưng, hiện tại, HTX chấp nhận cung ứng hàng trở lại thì siêu thị không đặt mua nữa. Hiện nay, HTX chủ yếu cung ứng cho các mối lẻ ở các chợ truyền thống của địa phương như Thuận Đạt, Bình Chánh và các tiểu thương chợ đầu mối Bình Điền.

Ông Trần Hiếu Trung - Giám đốc HTX Nông nghiệp, Rau sạch công nghệ cao Nông Phố (phường Tân Tạo A, quận Bình Tân) - cho biết, cuối năm 2023, HTX đã ngưng trồng rau do bán chậm. Thành lập cách đây khoảng 8 năm, trồng bằng phương pháp thủy canh, sản phẩm của Nông Phố chủ yếu bán ở các chợ phiên nông sản sạch của TPHCM và bán lẻ ở các chợ. Trước đây, mỗi ngày, Nông Phố bán ra chợ từ 30 - 60kg rau, nay chỉ bán cầm chừng 5 - 6kg. Rau Nông Phố không vào siêu thị là do vốn đầu tư trồng rau cao, trong khi giá mua vào của siêu thị rất thấp.

Không chỉ gặp khó về đầu ra nông sản

Khi chúng tôi đến nhà sơ chế rau của HTX Phước An, chỉ có 4 công nhân làm việc bởi HTX chỉ cung ứng cho siêu thị khoảng 50kg rau/ngày. Các công nhân cho biết, khi có rau, 4 người làm khoảng 90 phút là hết việc, trong khi trước dịch, nhà sơ chế luôn có hơn 25 công nhân, có hôm làm việc đến 23g mới xong.

Ông Trần Văn Thích - Giám đốc HTX Phước An - cho hay, trước dịch (năm 2020), mỗi ngày, HTX Phước An thu từ các xã viên 2,5-3,5 tấn rau, tiền bán rau 2-2,2 tỉ đồng/tháng. Đầu ra tốt đã giúp xã viên có thu nhập mỗi tháng vài chục triệu đồng. Thế nhưng, kể từ sau đợt dịch (tháng 10/2021 trở đi), mỗi ngày, HTX Phước An cung ứng ra thị trường chỉ vài trăm ký rau các loại, trong đó rau vào các siêu thị chỉ khoảng 20 - 30kg/ngày, riêng Chủ nhật được 50kg. Do vậy, HTX không dám đặt hàng xã viên sản xuất. Ông nói: “Làm lúa không có lời, nông dân chuyển sang trồng rau nhưng bây giờ rau lại không có đầu ra”.

Nhiều vườn rau của xã viên Hợp tác xã Phước An bỏ hoang do thiếu đầu ra - Ảnh: Phan Tuyền

Ông thông tin thêm, năm 2023, HTX bị âm 36 triệu đồng. Trước dịch, HTX có 62 thành viên góp vốn và 95 hộ ký hợp đồng trồng rau nhưng giờ chỉ còn 32 thành viên. Với đơn hàng hiện tại, nhiều xã viên lần lượt xin rút vốn, một số ráng bám trụ chờ ngày hồi phục, một số bỏ vườn để tìm việc khác. Ông mong muốn: “Tôi mong chính quyền địa phương hỗ trợ, tìm thêm đơn hàng từ các bếp ăn tập thể của công ty, trường học để nông dân ổn định đầu ra. Chúng tôi cũng mong Nhà nước có thêm chính sách hỗ trợ kinh phí, cho thuê đất công để đầu tư làm nhà sơ chế đạt chuẩn. Hiện nay, do nhà sơ chế chưa đạt chuẩn nên rau của HTX Phước An chỉ tiêu thụ được trong nước”.

Ông Lâm Ngọc Tuấn - Giám đốc HTX Tuấn Ngọc (TP Thủ Đức) - cho hay, sau đợt dịch COVID-19, người dân cắt giảm chi tiêu, nhiều người tự trồng rau ăn khiến nguồn cung rau dôi dư. Thêm vào đó, rau an toàn từ các tỉnh, thành cũng cạnh tranh mạnh mẽ với rau của các HTX ở TPHCM. Mặc dù đã đưa được rau vào các hệ thống siêu thị lớn như Co.op, Bách Hóa Xanh, các chuỗi 3S, Fastfood, Khải San Food nhưng thời gian qua, HTX Tuấn Ngọc cũng chỉ cung ứng được lượng rau bằng 30 - 50% so với trước khi có dịch.

Theo ông, các HTX vẫn khó tiếp cận nguồn vốn tín dụng: “Chúng tôi phải thuê đất để trồng rau. Khi vay vốn, ngân hàng không chấp nhận việc HTX lấy nhà kính, nhà lưới có giá trị đầu tư hàng tỉ đồng làm tài sản thế chấp”. Ông nhận xét, ngoài khó khăn về đầu ra sản phẩm, các HTX nông nghiệp còn gặp khó khăn trong việc đầu tư do một số chính sách thiếu đồng bộ. Chủ trương của chính quyền TPHCM là ưu tiên phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nhưng thủ tục để làm hệ thống nhà kính, nhà lưới trên đất nông nghiệp lại rất nhiêu khê.

Nhà sơ chế của Hợp tác xã Phước An chỉ còn vài công nhân làm việc nhưng vẫn không có nhiều việc để làm - Ảnh: Phan Tuyền

Năm 2019, khi thành lập, HTX Tuấn Ngọc trồng rau trong 10.000m2 nhà kính, nhà lưới ở TPHCM. Sau 4 năm, diện tích nhà kính, nhà lưới chỉ còn 1.000m2. Nguyên nhân là khi chủ đất đòi lại mặt bằng, HTX đi thuê chỗ khác thì chính quyền không cho phép làm nhà kính, nhà lưới. HTX Tuấn Ngọc phải chuyển hệ thống này về huyện Nhơn Trạch, huyện Long Thành (tỉnh Đồng Nai) và thị xã Phú Mỹ (tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) trong khi đất nông nghiệp bỏ hoang của TPHCM còn rất nhiều.
Với khó khăn về đầu ra, ông Lâm Ngọc Tuấn mong chính quyền thành phố và địa phương phát huy hơn nữa vai trò cầu nối, trong đó tuyên truyền mạnh hơn để người dân tin tưởng và sử dụng nông sản của thành phố: “Tôi mong trong các hệ thống siêu thị ở TPHCM có kệ trưng bày, bán nông sản của thành phố để kích thích người dân tiêu thụ nhiều hơn, từ đó giúp các HTX phục hồi hoạt động sản xuất, kinh doanh”.

Nguyệt Minh - Phan Tuyền