Cá rô đồng nướng dằm mắm ớt...

Ngày tôi còn nhỏ, đồng làng tôi nhiều cá rô lắm; những con cá rô lưng đen, lườn xanh biêng biếc, sống lủi chui trong các chân ruộng lúa hoặc ao chuôm. Nước cạn, đục, nhưng con cá xanh um béo múp, béo nhất là vào mùa lúa trổ đòng. 

Cá rô là giống cá rất phàm ăn: cá nhỏ nhưng cái miệng rộng ngoác, lởm chởm đầy răng. Giun đất hoặc các giống cá, tôm tép nhỏ đương nhiên là mồi ngon của cá rô, nhưng chúng có thể ăn luôn cả mồi thực vật như đòng lúa rụng. 

“Thượng đẳng” của món cá rô đồng là cá nướng dằm mắm ớt

Giống cá rô đồng có đặc tính rất lạ: Chưa mưa, nước ruộng cạn không ai thấy cá ở đâu; vậy nhưng chỉ cần trời đổ xuống cơn mưa, nước ruộng dâng lên là lập tức… có cá. Dùng que rẽ lúa, thấy cá rô đồng đớp móng là rủ nhau đi câu. Câu ruộng, câu thả thì không cần phao. Mỗi cần mười chiếc, cứ móc mồi giun vào lưỡi thả chìm xuống nước.

Rô đồng ăn mồi rất bạo, nhất là đám “cá choai” hưng phấn đi tìm thức ăn. Gọi “cá choai” bởi thả câu ruộng lúa cữ này chủ yếu câu được lũ cá rô mới lớn, tầm hai ngón tay. Cỡ này dễ câu nhất bởi chúng thấy mồi là cắn. 

Cá rô tầm này đem về làm sạch ruột, nấu ngót hoặc kho khô với lá gừng và tiêu ớt đều ngon. Thịt cá không chắc và ngọt bằng cá lớn; nhưng xương rất mềm, cắn nguyên con mà ăn không lo mắc cổ. Miếng cá rô đồng trong miệng ngọt lịm, thêm hương lá gừng thơm nức giúp đánh át vị tanh, thêm chút tiêu ớt cay the khiến nhai miếng nào “biết” miếng đó. 

“Thượng đẳng” của món cá rô đồng phải là cá nướng dằm mắm ớt. Món nướng muốn ngon phải tìm cá lớn. Bình thường rô lớn chỉ sống ở ruộng trũng hay những ao chuôm có mực nước sâu. Chúng không tham mồi nên hơi khó câu. Đợi tới mùa mưa lớn, nước trong đồng dâng cao, lũ rô mái bụng mang đầy trứng mới rời nơi trú ẩn, theo nước ngược dòng tìm nơi đẻ. Chặn bắt chúng bằng cách đặt lờ hoặc giăng lưới.

Những con rô to cộ, béo múp được xỏ ghim nướng trên than hồng. Thịt cá chín vàng ruộm; mỡ chảy xèo xèo muốn tắt bếp. Cá chín gỡ bỏ ruột, đem thả vào tô mắm ớt làm sẵn. Đưa đũa dằm nhẹ cho thịt cá bở ra, ngấm mắm đều trước khi ăn. Sẽ ngon hơn nếu mắm được giã, trộn thêm ít rau ngò. 

Nhà tôi nghèo; nhiều khi bữa cơm đông người mà chỉ duy nhất một vài con rô mái nướng. Vậy là mẹ “sáng kiến” gỡ hết thịt cá đem… dằm nát, trộn đều vào tô mắm to. Cả nhà xúm xít ăn cơm cùng món mắm cá rô chấm rau lang luộc trong khi bên ngoài trời mùa đông vần vũ sụt sùi mưa gió. Ngon cực kỳ. Ngon tới mức nồi cơm nhanh chóng hết veo khi còn nóng. Riêng tôi, là con út nên được mẹ ưu ái cho cái… đầu cá. Muốn nằn nì xin luôn mẹ bộ xương nhưng mẹ không cho; bảo ăn không khéo mắc cổ (hóc xương) là chết…

Giờ thì quê còn, đồng còn nhưng cá rô đồng không còn nhiều nữa. Nhớ lần tôi đến nhà ông anh vợ, gặp tô mắm cá rô đồng (nhà anh trong chân núi, ít dân cư nên có cá đồng). Cả nhà “chê” không ai ăn… Tôi hớn hở: “Để em!”. Kết quả: bữa cơm ấy, mình tôi “đánh bay” xoong cơm với mắm dằm cá rô đồng, kệ các thứ nem chả thịt thà anh chị cố công bày ra đãi… 

Y Nguyên