PNO - Sân khấu cải lương TPHCM sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975) đã bắt đầu một hành trình mới, một cuộc chuyển mình đầy ý nghĩa suốt nửa thế kỷ. Loại hình nghệ thuật này đã ghi dấu ấn bằng sự ra đời của những tác phẩm đề tài lịch sử và đấu tranh cách mạng.
Một trang mới của cải lương
“Sau chút lúng túng, lạ lẫm ban đầu, những nghệ sĩ tài danh còn ở lại Sài Gòn, nghệ sĩ trở về từ chiến khu và đội ngũ nghệ sĩ tập kết được Bác Hồ gửi đi đào tạo, chờ ngày để trở về đóng góp cho miền Nam đã hòa nhập rất nhanh. Giới nghệ sĩ khi ấy có rất nhiều điểm chung: lòng yêu nước, ý thức dân tộc, khát vọng hòa bình và tình yêu dành cho nghiệp Tổ. Những yếu tố đó như chất keo kết dính các nghệ sĩ, tạo thành một sự phối hợp ăn ý tuyệt vời” - Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) Ca Lê Hồng hồi tưởng.
 |
| Thành phố buổi bình minh (tác giả: Xuân Đức, chuyển thể: Hoàng Song Việt, đạo diễn: NSƯT Phan Quốc Kiệt) khắc họa chân dung Thủ tướng Võ Văn Kiệt thời ông còn là Bí thư Thành ủy và những quyết sách mang tính đột phá cho TPHCM |
Nhớ về thời điểm đó, nhiều nghệ sĩ gạo cội vẫn hay nhắc chú Sáu Dân (Thủ tướng Võ Văn Kiệt) - khi đó là Bí thư Thành ủy TPHCM - và chú Sáu Thảo (Dương Đình Thảo) - nguyên Trưởng ban Tuyên huấn Thành ủy, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa Thông tin TPHCM.
“Dù chọn ở lại với đất nước, nhưng giữa thời cuộc đó, văn nghệ sĩ Sài Gòn khó tránh khỏi bị tác động từ nhiều luồng thông tin khác nhau. Những người cộng sản chân chính, trong đó có chú Sáu Dân, chú Sáu Thảo bằng lối sống giản dị, sự ân cần quan tâm đến trí thức và văn nghệ sĩ đã khiến giới văn nghệ sĩ Sài Gòn hiểu và tin tưởng vào cách mạng, dù cuộc sống còn rất nhiều khó khăn” - NSƯT Ca Lê Hồng cho biết.
Trong hoàn cảnh như vậy, những đạo diễn “cách mạng” như Minh Trị, Huỳnh Nga, Đoàn Bá, Ngô Y Linh… bằng tài dẫn dắt của mình vừa giúp nghệ sĩ hiểu hơn về cách mạng vừa phát huy thế mạnh của từng nghệ sĩ, giúp họ tỏa sáng và ghi dấu ấn với những nhân vật mà trước đó chưa lâu họ còn rất xa lạ, thậm chí có thể hiểu sai lệch.
Cải lương Sài Gòn đã có thêm dòng chảy mới: cải lương lịch sử, đấu tranh cách mạng. Nghệ sĩ bắt nhịp rất nhanh với bước chuyển của thời đại, nỗ lực không ngừng để hóa thân vào những hình tượng nhân vật mới. Hình ảnh người chiến sĩ cách mạng được kể bằng tài năng hóa thân của nghệ sĩ đã đủ sức làm rung động trái tim khán giả, khiến họ yêu thương nhân vật, yêu thương những người cách mạng và hiểu hơn giá trị của cuộc sống hòa bình.
 |
| Tổ quốc nơi cuối con đường (tác giả: Lê Thu Hạnh, chuyển thể: Hoàng Song Việt, đạo diễn: NSƯT Lê Nguyên Đạt) là tác phẩm giàu cảm xúc về thời gian đồng chí Nguyễn Ái Quốc với tên gọi Tống Văn Sơ bị bắt và bị xử án tại Hồng Kông năm 1931 |
Nhiều nghệ sĩ đã có được các vai diễn để đời từ những tác phẩm mới như Tám Khỏe - Ba Vân, Bảy Đờn - Thành Được (Người ven đô), Trưng Trắc - Thanh Nga (Tiếng trống Mê Linh), Dương Vân Nga - Thanh Nga, Bạch Tuyết (Thái hậu Dương Vân Nga), Nguyễn Trãi - Minh Vương (Rạng ngọc Côn Sơn), Triệu Thị Trinh - Diệu Hiền (Nhụy Kiều tướng quân)…
Mỗi vở có đến hàng trăm suất diễn, suất nào khán giả cũng rồng rắn xếp hàng mua vé từ sớm. Những lớp diễn hay, những câu thoại, câu ca nghe “đã tai”, khán giả “vỗ tay muốn bể rạp” - đó là những ký ức không thể nào quên mà NSƯT Mỹ Châu kể lại trong tập bút ký của mình.
“Tác phẩm đề tài lịch sử, cách mạng vẫn là dòng chảy mạnh mẽ trong đời sống của nghệ thuật cải lương. Nhưng không chỉ có những câu chuyện về chiến tranh, đề tài cách mạng hôm nay còn là “chất thép” của người lính Cụ Hồ trong thời bình, là cuộc đấu tranh không khoan nhượng với những thói hư, tật xấu, những kẻ cơ hội, tha hóa… để bảo vệ những giá trị thiêng liêng. Cải lương lịch sử không đơn thuần chỉ kể lại chuyện sử mà đặt ra những góc nhìn, quan điểm mang tính thời đại về những nhân vật, sự kiện lịch sử còn nhiều tranh cãi, hoặc bị bỏ ngỏ trong sử sách”. NSƯT Ca Lê Hồng |
Từ thành công đó, cải lương đề tài lịch sử, đấu tranh cách mạng có thêm hàng loạt tác phẩm mới: Câu hò sông Hậu, Cây sầu riêng trổ bông, Những đêm trăn trở, Nàng Hai Bến Nghé, Công chúa Ngọc Hân, Câu thơ yên ngựa, Bức ngôn đồ Đại Việt, Má hồng soi kiếm bạc… Những vở diễn góp phần khơi gợi tinh thần yêu nước, yêu cách mạng trong quần chúng nhân dân ở giai đoạn đất nước còn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức sau ngày thống nhất.
Dòng chảy của cải lương lịch sử, đấu tranh cách mạng
Trong nhiều tọa đàm, hội thảo về sân khấu cải lương, giới làm nghề và những nhà nghiên cứu đều có chung nhận định: một trong những dấu ấn của cải lương TPHCM từ sau năm 1975 đến nay là sự ra đời của những tác phẩm đề tài lịch sử và đấu tranh cách mạng.
Ngay sau ngày đất nước giải phóng, thống nhất, cải lương không chỉ đáp ứng nhu cầu giải trí của người dân mà còn thực hiện xuất sắc nhiệm vụ cổ vũ tiến trình cách mạng của dân tộc, mở ra những góc nhìn mới mẻ về hình tượng người chiến sĩ cách mạng.
 |
| Nữ tướng Tây Sơn (tác giả: Nguyễn Sỹ Chức, chuyển thể: Nguyên Phương, đạo diễn: NSƯT Lê Nguyên Đạt) phác họa chân dung nữ anh hùng Bùi Thị Xuân với ê kíp diễn viên trẻ Bình Tinh, Minh Trường, Hoàng Quốc Thanh, Vũ Thành, Bảo Ngọc, Trọng Nhân |
Gần nửa thế kỷ, sân khấu cải lương đã đi qua những giai đoạn thăng trầm và chịu sự tác động mạnh mẽ bởi sự phát triển của nhiều loại hình, phương tiện giải trí hiện đại. Tuy nhiên, có một điều rất đặc biệt là sân khấu cải lương gần như ít bị chi phối bởi yếu tố thị hiếu. Có thể có những chương trình chưa hay, chưa bắt kịp nhu cầu thưởng thức nghệ thuật trong thời đại mới, nhưng tuyệt nhiên không có những vở cải lương câu “view”, chạy theo thị hiếu tầm thường của một bộ phận khán giả.
Dẫu khó tiếp cận khán giả nhưng cải lương đề tài lịch sử, đấu tranh cách mạng vẫn cố gắng khai thác những góc nhìn mới, cách kể mới, như Chiến binh, Câu hò đất mẹ, Thành phố buổi bình minh, Đêm trước ngày hoàng đạo, Khúc tráng ca thành Gia Định…
Nghệ sĩ nhân dân Trần Ngọc Giàu - Chủ tịch Hội Sân khấu TPHCM - cho biết: “Xây dựng tác phẩm đề tài lịch sử, đấu tranh cách mạng luôn có rất nhiều thách thức. Điều đó đòi hỏi những người sáng tạo phải cẩn trọng và nỗ lực gấp nhiều lần để tự trang bị kiến thức, tìm hiểu tư liệu về tất cả những gì liên quan đến bối cảnh, sự kiện, nhân vật... muốn kể”. Nhưng giữa những khó khăn, thách thức đó, sân khấu cải lương sau 50 năm vẫn lấp lánh những “viên ngọc” quý, đó là những người trẻ mạnh dạn dấn thân để tìm những cách kể mới, góc nhìn mới… cho các vở diễn đề tài lịch sử, đấu tranh cách mạng. Có thể kể như TG Phạm Văn Đằng, Nguyên Phương, Yến Ngân, đạo diễn Lê Trung Thảo, Nguyễn Minh Trường, Kim Tiến, Dương Khôn...
Dòng chảy cải lương lịch sử, đấu tranh cách mạng không chỉ là cuộc chuyển mình ngoạn mục của một loại hình nghệ thuật truyền thống để thích nghi với bối cảnh mới, mà còn là sự hòa nhập tuyệt vời của văn hóa với lịch sử. Dòng chảy ấy minh chứng cho khả năng “Cải cách hát ca theo tiến bộ/ Lương truyền tuồng tích sánh văn minh” của cải lương, loại hình nghệ thuật dân tộc độc đáo của Việt Nam.
| Những tác phẩm: Người ven đô (tác giả (TG): Minh Khoa, chuyển thể cải lương (CTCL): Nguyễn Gia Nghiệm) của đoàn cải lương Sài Gòn 1; Tìm lại cuộc đời (TG: Hoàng Khâm, Điêu Huyền); Khách sạn hào hoa (TG: Vũ Kim, CTCL: Trần Hà, Điêu Huyền) của đoàn cải lương Sài Gòn 2; Tiếng trống Mê Linh (TG: Việt Dung, CTCL: nhóm TG Thanh Minh, Thanh Nga) của đoàn cải lương Thanh Minh - Thanh Nga; Thái hậu Dương Vân Nga với hàng chục bản dựng khác nhau, trong đó nổi tiếng nhất là bản dựng của đạo diễn Ca Lê Hồng ở đoàn cải lương Thanh Minh - Thanh Nga và bản dựng của đạo diễn Chi Lăng ở đoàn cải lương Trần Hữu Trang… đã mở ra một trang mới cho sân khấu cải lương sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. |
Thảo Vân
Ảnh: Ninh Lộc
| Chia sẻ bài viết: |
Chiều 30 tết, má bày biện đủ thứ để gói bánh tét. Tết năm nay phải là cái tết vui nhất để ông già xa xứ hưởng hương xuân quê nhà.
Lễ hội Đường sách Tết Ất Tỵ 2025 vừa chính thức được khai mạc vào tối 27/1. Đây cũng là dịp kỷ niệm 15 năm của Lễ hội Đường sách Tết.
Tôi quen một người tình cờ trong đợt sinh hoạt hè lúc còn là sinh viên, khoảng năm 1976-1980. Giai đoạn đó trong đời tôi có thể tóm tắt trong từ “đói”.
Ngoài các đại nhạc hội, chương trình sân khấu truyền thống cũng là điểm nhấn đặc sắc trên sóng truyền hình ngày tết.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Hiếu Tín, trong 12 con giáp, có thể xem rắn là con vật mang tính người rõ nhất vì vừa có thiện vừa có ác.
Tôi luôn nghĩ Sài Gòn y như dáng ngồi của họ. Nhẫn nại và bao dung! Họ mang trong mình một Sài Gòn mộc mạc và hồn hậu.
Hội hoa xuân Tết Kỷ Mùi 1979 (tổ chức tại Hà Nội) có các loại hoa đến từ nhiều tỉnh thành, tượng trưng cho vườn hoa của một đất nước thống nhất.
Những bức tranh minh họa đầy hương sắc mùa xuân góp phần tô điểm cho các ấn bản sách tết thêm rực rỡ, ấn tượng.
Nghệ sĩ mất vào sáng 24/1, tại Bình Dương, sau thời gian mắc ung thư gan.
Thông qua 3 triển lãm ảnh tại trung tâm TPHCM phản ánh không khí mừng xuân; khẳng định vai trò, sự lãnh đạo của Đảng.
NSƯT Thoại Mỹ chia sẻ tâm tình khi hợp tác cùng sân khấu Đại Việt.
Thông qua những bức ảnh, nhiếp ảnh gia Lương Thanh Hải mong công chúng cảm nhận được vẻ đẹp đa dạng của phụ nữ Việt ở nhiều nơi.
Hãng phim TFS vừa cho ra mắt phần 2 bộ phim tài liệu "Hồ Chí Minh - Con đường phía trước" với tiêu đề: "Khải hoàn ca giữa lòng Paris".
Đến bảo tàng du xuân ngày tết giờ đã là thói quen của nhiều bạn trẻ.
Sáng 22/1 (23 tháng Chạp), Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế tổ chức lễ dựng nêu (Thướng Tiêu) tại Đại Nội Huế.
Trong không gian hội chợ triển lãm Art Fair - Nhà Là Nơi, gian hàng của Trương Thanh Tùng gây chú ý...
NSND Kim Cương kết nối Viện Tim TPHCM hỗ trợ khám bệnh tổng quát, tầm soát sức khỏe miễn phí cho nghệ sĩ, người lao động ngành sân khấu.
Trong giới hội họa đương đại Việt Nam thời kỳ sau đổi mới, họa sĩ Ca Lê Thắng đã tạo dấu ấn, ảnh hưởng đặc biệt một cách lặng thầm.
