Bùi Giáng (1926-1998): Rằng người đi biệt sắt se không lời

Bùi Giáng là một hiện tượng độc đáo của thi ca Việt Nam hiện đại, một nhân vật văn học đặc biệt mà dấu ấn ấy thể hiện rất rõ trong thơ của ông - nhất là lục bát. Ông đã viết nhiều thể loại, về thơ có trên 10 tập thơ như Mưa nguồn, Lá hoa cồn, Ngàn thu rớt hột, Đêm ngắm trăng, Như sương…; về triết học ông viết Tư tưởng hiện đại, Thế nào là siêu thực…; đã dịch Khung cửa hẹp (André Gide), Hoàng tử bé, Cõi người ta (Saint Exupéry) v.v…

Nói đến mối tình đầu của Bùi Giáng quả là không dễ dàng. Bởi lẽ, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn từng phát biểu chính xác: “Ở cõi đời này, anh đã đến, đã sống và đã rơi vào một cơn hôn mê bất tận. Anh nói cười bằng một thứ ngôn ngữ xa lạ với thế gian và từ đó sinh ra ngộ nhận. Ngộ nhận gây nên đớn đau và cũng từ phía đớn đau ấy anh như kẻ đắm tàu mang đi cùng mình một nỗi tuyệt vọng bất khả tư nghì”. Nhưng đó là chuyện sau này, chứ thời trai trẻ Bùi Giáng đã có lúc chưa chìm vào cơn hôn mê, ông tỉnh táo và cũng yêu và…cưới vợ.

Em trai Bùi Giáng là ông Bùi Công Luân có kể lại: “Con đường tỉnh lộ, nối liền quốc lộ 1 và mỏ than Nông Sơn, đi qua làng tôi ở cây số 15- làng Thanh Châu, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Quãng  năm 1945, khi tôi lên 6 thì anh Bùi Giáng lập gia đình, anh cỡ 19  tất nhiên tôi còn quá nhỏ để có thể ghi nhớ dược thật chắc chắn về ngày cưới; ngoài hình ảnh là những cô gái lạ áo quần màu sắc, môi son má phấn, và nhất là những đôi guốc gót cao. Sau ngày cưới anh Giáng dọn ra riêng. Bỏ xóm làng, anh đi thật xa về hướng Tây, tận vùng núi rừng. Anh đi về Trung Phước- ba mẹ tôi có một ít ruộng đất, vườn tược tại đây”. Có lẽ, đây là những ngày tháng êm đềm ít ỏi mà Bùi Giáng đã có được. Nhưng rồi, cô vợ mới cưới đã không chịu được tính nết của một người mà sau này đã viết được những dòng thơ bát ngát:

Hỏi tên rằng biển xanh dâu

Hỏi quê rằng mộng ban đầu đã xa

Gọi tên rằng một hai ba

Đếm là diệu tưởng đo là nghi tâm

Em trai Bùi Giáng đã kể lại chi tiết khá thú vị: “Nhưng chỉ một thời gian ngắn sau ngày cưới, người vợ trẻ phải lặn lội từ cái thung lũng ngoại mục nhất đó, xuôi sông Thu Bồn êm đềm với ngàn dâu xanh ngắt, về nhà bố mẹ chồng ở Thanh Châu cách hàng mấy chục cây số. Trên chiếc ghe nhỏ, chàng trai nói với người vợ trẻ: “Nếu em không đổi ý quay về, không bỏ qua chuyện cũ, thì tôi sẽ… nhảy ra khỏi đò!”.

Khách xuôi đò tưởng người con trai đùa dọa người vợ mảnh dẻ. Để nguyên quần áo, ngay lập tức chàng “đem mình gieo xuống giữa dòng” sông Thu. Và bơi theo đò. Để rồi thả trôi theo dòng nước mấy chục cây số, tới tận bến nhà. Cô con dâu đứng bên bà mẹ chồng sụt sùi:

- Anh cho con ăn toàn khoai lang và rau luộc. Anh không cho con mua cá, mua thịt…

Cũng như những đôi lứa khác, sau đó họ lại làm lành với nhau. Những người trong gia tộc họ Bùi nhận xét, người vợ Bùi Giáng khá xinh đẹp, cởi mở, vui tính - nhưng rồi bà không ở lâu với người chồng:

Đùa với tuyết, rỡn với vân

Một mình nhớ mãi gái trần gian xa

Sương buổi sớm nắng chiều tà

Trăm năm hồng lệ có là bao nhiêu

Năm 1948, cuộc kháng chiến chống Pháp đã bước vào giai đoạn quyết liệt, gia đình Bùi Giáng tản cư về Trung Phước. Những ngày tháng này, người vợ trẻ của ông bị bệnh nặng và đột ngột qua đời. Từ đó, Bùi Giáng sống một mình, một cõi, làm thơ, viết văn như một người mộng du đi qua trần gian này.

Có điều, Bùi Giáng vẫn tiếp tục… yêu. Ông yêu thâm trầm, tinh quái, bỡn cợt nhưng không kém dữ dội. Ngay ở trang đầu của tập thơ đầu tay Mưa nguồn (in 1962) ông đã trân trọng viết: “Tặng ba người con gái chiêm bao ở bờ cỏ Phi Châu” rồi yêu cả những trang quốc sắc nổi tiếng như Sophia Loren, Brigitte Bardot, Marilyn Monroe… Hầu hết những ngôi sao màn bạc này đều được ông làm thơ tặng!

Bàn chân rớt xuống con đường

Té ra nương tử là nường Lyn Rô.

 Thậm chí cả Cléopâtre cũng nằm trong nỗi nhớ của ông:

Biển dâu còn mất chân người

Em hoàng hậu trắng em ngồi trong sương

Em về Ai Cập yêu thương

Ra ngoài phát tiết chán chường anh hoa

Sóng ầm La Mã trào qua

Triều dâng ngập mất dấu tà xiêm xanh

Anh về nhớ suốt năm canh

Từ cây gốc rụi đến cành cong cong

Bùi Giáng yêu nghệ sĩ Kim Cương một cách không lý giải nổi

Nhưng có lẽ, người mà ông yêu nhất vẫn là “cô em mọi nhỏ” mà trong thơ ông từng gọi lên nhiều lần rất đằm thắm, âu yếm:

Làm sao nói được tình yêu

Từ em mọi nhỏ diễm kiều kim cương

Người đi lạc phố lầm phường

Kẻ về bối rối nghìn phương mây trời.

Trong những người yêu ấy, không rõ có ai “hồi âm” lại cho ông không? Riêng nữ nghệ sĩ Kim Cương được ông gọi là “Thánh nữ thiên tài” và làm nhiều thơ ca ngợi nhan sắc. Nghệ sĩ Kim Cương có kể lại:

“Làm thơ tiếp tục yêu em

Ồ Kim Cương ạ êm đềm vô song

Kể từ lịch kiếp long đong

Anh điêu tàn tới thong dong bây giờ

Đó là một trong vô số thơ Bùi Giáng đã làm cho tôi. Quả thực chưa một người nào yêu tôi  và thủy chung với mối tình của mình đến thế. Cách đây bốn mươi năm, tôi được giới thiệu với một người là giáo sư ở Đức về (?): Bùi Giáng. Ông thẳng thắng đạt vấn đề muốn tiến tới hôn nhân. Tôi từ chối. Bùi Giáng nói xin cho một người cháu thay thế ông. Ông khoe cháu ông thông minh và học giỏi, hỏi tôi có bằng lòng chờ đợi cháu ông học xong không. Tôi nói phải cho tôi gặp mặt rồi mới quyết định ưng hay không. Sau đó, ông mang tới một…c ậu bé 8 tuổi! Trong cái điên của ông tôi cũng học được nhiều chuyện”. Vậy đó, trong cơn hôn mê bất tận Bùi Giáng đã yêu:

Niềm vui bất tận cứ tuôn

Xuân xanh bát ngát mười phương phập phồng

Và cho dù không ai yêu lại, nhưng các giai nhân ấy đều kính phục và ngưỡng mộ tài năng của ông.

Lê Minh Quốc

*Tài liệu tham khảo: Các tác phẩm thơ của Bùi Giáng; Chớp biển do gia đình thực hiện nhân kỷ niệm 70 năm ngày sinh Bùi Giáng.