Biến thể COVID-19 diễn biến ra sao?

COVID-19 đã có hàng ngàn biến thể được xác định. Một số biến thể, như tại Anh, Nam Phi và Brazil, đang cho thấy có khả năng lây cao hơn nhưng độc tính không nguy hiểm hơn.

Hiểu được điều gì đang thúc đẩy các biến thể vi-rút mới xuất hiện là điều rất quan trọng. Ngay từ những ngày đầu tồn tại, COVID-19 tự thân đã là một biến chủng. Đến nay, giả thiết được nhắc đến nhiều nhất về nguồn gốc của nó chính là ở Vũ Hán (Trung Quốc) hồi đầu tháng 12/2019. Vi-rút lan sang miền Bắc nước Ý vào tháng 2/2020, dù hiện đã có bằng chứng cho thấy COVID-19 đã đến châu Âu vào cuối năm trước. Nó cũng nhanh chóng lan qua New York (Mỹ) và trở nên phổ biến toàn cầu. 

Đến tháng 7/2020, khoảng 70% trong số 50.000 bộ gen của vi-rút được các nhà nghiên cứu tải lên cơ sở dữ liệu dùng chung là của biến thể này. Do đó, nó cũng là chủng được dùng chủ yếu cho các thử nghiệm vắc-xin “thần tốc” năm qua. Pfizer và Moderna đạt hiệu quả 95% đối với dòng này.
Sau khi tình trạng phong tỏa được nới lỏng ở châu Âu vào mùa hè 2020, một biến thể mới của COVID-19 đã xuất hiện ở Tây Ban Nha. Nó được đặt tên là 20A.EU1 và chiếm 50-70% các trường hợp mắc ở Thụy Sĩ, Ireland và Anh. Tuy nhiên, COVID-19 “phiên bản Tây Ban Nha” không có khả năng làm tăng sự lây nhiễm.

Trước đó, một đột biến quan trọng xuất hiện ở Scotland vào tháng 3/2020 đã gióng lên hồi chuông cảnh báo. Biến thể N439K được phát hiện trong khoảng 500 mẫu bệnh phẩm cho thấy nó có khả năng chống lại các kháng thể của người đã khỏi bệnh. Ngay lập tức, N439K làm bùng lên lo ngại về vấn đề tái nhiễm, nhưng các chuyên gia khẳng định nó không gây bất kỳ sự gia tăng nào về mức độ nghiêm trọng hay làm suy giảm khả năng miễn dịch do vắc-xin kích hoạt. 

Một biến thể khác H69/V70 được các nhà khoa học lần đầu tiên “nhìn thấy” trong các mẫu bệnh phẩm ở Thái Lan ngay từ tháng 1/2020. Sự tự xóa bỏ hai a-xít amin quan trọng H69 và V70 trên protein đột biến của vi-rút tạo ra sự thay đổi về hình dạng gai vòng quanh. Phân tích dữ liệu giải trình tự gen từ khắp thế giới cho thấy việc xóa H69/V70 đã nhiều lần xảy ra đối với COVID-19. Và đó là một trong những tính năng chính gây ra biến thể B117 ở Anh. Cùng với sự thay đổi này, B117 đã tích lũy 16 đột biến khác trên protein. 

Các nhà khoa học cho rằng B117 tự tái tạo nhanh gấp đôi so với chủng xuất hiện từ Vũ Hán, khiến nó đạt tốc độ lây lan cực nhanh. Một số quan chức y tế dự đoán B117 sẽ trở thành biến thể thống trị của COVID-19 ở nhiều quốc gia. Nhưng tin vui là một nghiên cứu gần nhất cho thấy kháng thể được tạo ra bởi những người thử nghiệm vắc-xin Pfizer dường như chống lại biến thể này.

Ngay sau tin tức về biến thể B117, các nhà khoa học Nam Phi cũng tiết lộ họ đã xác định một chủng COVID-19 đột biến khác đang lây lan trong nước. Biến thể này được gọi là B1.351, được tìm thấy vào đầu tháng Mười và công bố vào tháng 12/2020. Chủng này dường như ảnh hưởng đến người trẻ tuổi nhiều hơn các chủng trước đó và được xác định xuất hiện ở hơn 20 quốc gia. B1.351 có một số điểm tương đồng với biến thể của Anh là cũng dễ lây hơn nhưng không có bằng chứng nó gây tử vong cao hơn.

Ngoài ra, toàn cầu còn xuất hiện các biến thể Brazil (P.1), Đan Mạch (L452R), California… Tuy nhiên, tiến sĩ Paul Offit - nhà phát triển vắc xin và là giáo sư tại Bệnh viện Nhi đồng Philadelphia, Mỹ - tin rằng “thế giới sắp đi đúng hướng” với sự trợ giúp của vắc-xin. Ông cho biết câu hỏi quan trọng vẫn là liệu những biến thể này có làm cho vi-rút dễ lây lan hơn, độc lực hơn, hoặc liệu nó có thể “học cách” nhận biết và trốn tránh phản ứng miễn dịch do vắc-xin tạo ra hay không? Đây là mối quan tâm hàng đầu.

“Theo tôi, đừng lo lắng. Cho đến lúc này, thực sự không có bất kỳ bằng chứng nào cho thấy những người đã tiêm hai liều vắc-xin lại có nguy cơ mắc bệnh cao hơn”, ông Offit nói. Đồng thời, khi đối mặt với nhiều biến thể, chuyên gia đã nhắc nhở mọi người các biện pháp bảo vệ đã từng thành công trong ngăn chặn vi-rút suốt đại dịch - gồm duy trì khoảng cách xã hội, đeo khẩu trang và rửa tay. Những biện pháp đơn giản đó sẽ không những giúp chúng ta không nhiễm bệnh từ một biến thể COVID-19 nào đó mà còn khiến vi-rút khó đột biến hơn, , thậm chí còn quan trọng hơn cả… vắc-xin.

Nam Anh (theo Washington Post, BBC, STAT news)