Bao giờ cho đến... Mùa ổi

Đây là những phim được Dick Gebuys, giáo sư người Hà Lan, đang thực hiện một cuốn sách về ĐD Đặng Nhật Minh, tuyển chọn và giới thiệu trực tiếp. Trong sáu phim này, Mùa ổi được nhiều người đánh giá là bộ phim xuất sắc nhất ở giai đoạn sáng tác về sau của Đặng Nhật Minh - ĐD từng được Viện hàn lâm Nghệ thuật điện ảnh và khoa học Hoa Kỳ vinh danh.

Tác phẩm điện ảnh từng đoạt Bông sen vàng tại LHP Việt Nam năm 2001 có giá trị không hề kém cạnh so với Bao giờ cho đến tháng Mười, Thương nhớ đồng quê - những bộ phim đã đưa Đặng Nhật Minh trở thành tên tuổi hàng đầu của điện ảnh Việt. Xem Mùa ổi vào lúc này, với độ lùi của 16 năm sau khi ra đời và sau vài chục năm của bối cảnh phim, nhiều khán giả không kìm được nước mắt vì ký ức như được đánh thức và hơn thế, những xót xa xưa càng như rõ ràng hơn…

Mùa ổi trước hết là bộ phim về vẻ đẹp một thời, với những ngôi nhà đẹp, góc phố đẹp, khuôn hình đẹp, âm thanh đẹp và nhân vật chính trong phim cũng làm công việc lên quan đến cái đẹp - làm mẫu vẽ cho sinh viên trường mỹ thuật. Bên cạnh những vẻ đẹp của ngoại cảnh là vẻ đẹp của cảm xúc, tâm hồn con người.

Bùi Bài Bình vai Hòa và Lan Hương vai Thủy đều đoạt giải Diễn viên chính xuất sắc nhất tại LHP Việt Nam năm 2001

Sự thuần khiết, thánh thiện của sự vật và cả của con người được đặt trong một sự mong manh, dễ bị những mưu toan xấu xa vùi lấp, hủy hoại. Vì thế, những gì đẹp đẽ, chân thật dần bị bóp nghẹt một cách tinh vi, đứng trước nguy cơ biến dạng, biến mất. Để thể hiện góc nhìn đó, ĐD Đặng Nhật Minh chọn được câu chuyện vừa mang tính hiện thực, vừa chạm được đến ký ức sâu kín của nhiều người.

Câu chuyện xoay quanh chị em Hòa và Thủy. Ở độ tuổi 40-50 nhưng Hòa vẫn giữ tâm hồn, trí tuệ của đứa trẻ 13. Đó là độ tuổi Hòa bị ngã từ cây ổi trĩu quả trước hiên nhà, do chính tay cha cậu trồng, hàng ngày cậu vẫn chăm sóc. Sau tai nạn đó, Hòa có biểu hiện ngơ ngác trước cuộc sống hiện tại, trong tâm trí cậu chỉ còn những hình ảnh về thời ấu thơ, khi cả gia đình vẫn còn quây quần bên nhau trong ngôi nhà về sau bị chuyển giao cho Nhà nước.

Nuôi giữ ký ức xưa nên thỉnh thoảng Hòa vẫn lén về thăm nhà cũ, ngắm cây ổi xưa. Ngôi nhà ấy sau khi thuộc về cơ quan công quyền, theo chính sách đất đai của những năm 1960, đã trở thành tài sản tư, do một cán bộ nhà nước sở hữu. Khi nhiều người cho rằng Hòa là một tên trộm thì Loan, cô sinh viên sắp tốt nghiệp, sống một mình trong ngôi nhà rộng lớn lại tin tưởng anh, mời “bác Hòa” đến sống chung trong căn nhà vào những ngày cuối cô còn ở lại Hà Nội, trước khi vào Sài Gòn cùng gia đình. Câu chuyện của “bác Hòa”, qua lời kể của cô giáo Thủy, là chị gái của Hòa, đã chạm đến lòng trắc ẩn trong Loan. Đáng tiếc, cha Loan lại không có niềm tin vào sự thật thà và những ký ức đó. Ông chất vấn Loan: “Kỷ niệm là cái thứ gì?”. Thậm chí, ông còn cảnh cáo bằng cái tát thẳng vào lòng tốt của con gái.

Không chỉ bố của Loan, cả những người láng giềng trong khu phố cổ thay vì giúp đỡ lại tìm cách lợi dụng sự chất phác của Hòa. Thương Hòa, người xem cũng xót xa cho Thủy, chị của anh. Việc can ngăn, lo lắng cho em trai thể hiện sự chống đỡ yếu ớt của cô trước những “cạm bẫy” đời. Nếu Hòa tiêu biểu cho những con người mà sự trong sáng của họ luôn lấp lánh, thì Thủy là hiện thân cho người đứng chênh vênh giữa hai bờ đục - trong, nói cách khác là đứng ở ngã ba của sự thật thà và man trá.

Ngoài Hòa, Thủy, Loan, trong Mùa ổi còn có một nhân vật thuộc “phe nước mắt” là Huệ, cô bé tỉnh lẻ vừa học vừa mưu sinh ở chợ Long Biên để nuôi mẹ đau ốm. Có khán giả hỏi ĐD, tại sao lại đưa Huệ vào câu chuyện về gia đình Hòa và Thủy? Đặng Nhật Minh nói, vì người ngụ cư là một phần không thể thiếu của thủ đô ồn ã. Phải có gương mặt của họ trong những biến động của thành phố ấy.

Lòng tốt và cái đẹp thuần phác luôn bị rình rập bởi lòng tham, quyền lực, sự giả dối và cũng như hương ổi, gốc ổi, chúng có nguy cơ dần nhạt phai hoặc bị chặt bỏ.

Bùi Dũng