Banksy - 'bóng ma' của nghệ thuật

Tài tử Brad Pitt, một nhà sưu tầm tác phẩm của Banksy, nhận định: “Banksy dắt mũi thế giới xung quanh chứ không bị nó dắt mũi”. Khi nào ranh giới giữa nghệ thuật và đồng tiền còn ngày càng mờ nhạt thì cái tên vừa ảo vừa thực Banksy vẫn còn được nhắc đến.

Tranh tường của Banksy

“Thật khó xếp Banksy vào ngăn nào của kho tàng nghệ thuật. Kẻ gây hấn chống lại ma lực của tiêu thụ? Thằng hề trong triều đình của kim tiền? Cậu bé tinh nghịch thời toàn cầu hóa? Những định danh kiểu ấy sẽ còn kéo dài, vì gần như chưa có người nào biết rõ Banksy là ai!”, dịch giả Lê Quang viết. 

Không chỉ bí ẩn về nhân thân, trong việc tạo lập và công bố tác phẩm, Banksy cũng như một “bóng ma” thoắt ẩn thoắt hiện. Theo Wikipedia, bức tranh tường khổ lớn đầu tiên được biết đến của Banksy là The mild mild west (Phương Tây êm dịu), được vẽ năm 1997 để che phủ biển quảng cáo cũ của một văn phòng cố vấn pháp luật trên đại lộ Stokes Croft ở Bristol (Anh). 

Bức tranh mô tả một con gấu bông đang ném quả bom xăng vào ba cảnh sát chống bạo động. Từ đó đến nay, những tác phẩm graffiti, điêu khắc, sắp đặt và cả phim tài liệu của Banksy thỉnh thoảng xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới, nên việc trả lời cho câu hỏi “Banksy ở đâu?” còn khó hơn hỏi “Banksy là ai?”.

Một ngày tháng 10/2013, Banksy viết trên trang web của mình: “Tôi sắp tới New York ở một tháng”, nhưng người Mỹ từng nghe nói về Banksy vẫn bán tín bán nghi. Đến thánh địa của hip-hop là New York, liệu Banksy sẽ “dở trò” gì? 

Ngày 11/10, đường phố nước Mỹ xuất hiện chiếc xe tải chở đầy thú nhồi bông, mô phỏng lò mổ di động với những tiếng kêu rít, những cái đầu ngọ nguậy. Theo LA Times, tác phẩm Sirens of the lambs (Lời nguyện cầu của bầy cừu), nhại theo Silence of the lambs (Sự im lặng của bầy cừu), mô tả hành trình đi đến chỗ chết của đám thú được nuôi lấy thịt, qua đó phản ánh sự tàn khốc của ngành công nghiệp giết mổ. 

Khi dân tình còn đang náo động, Banksy bất ngờ thông báo mình vừa mở quầy bán tranh lưu động ở Central Park, New York. Mọi người ùn ùn kéo đến mới hay, quầy bán tranh với giá chỉ 60 USD/bức đã “dẹp tiệm”, chỉ phục vụ duy nhất một lần. Bao người đã tiếc nuối vì trượt mất cơ hội mua tranh giá “siêu hời”! 

Tuy nhiên, với hành tung “mỗi lần đến là mang theo một bí mật”, nhiều chủ nhà đã tình cờ được hưởng lợi vì một sáng thức dậy, bỗng thấy tường nhà mình được phủ màu sơn mới với tác phẩm mang phong cách và gắn ký hiệu Banksy. 

Đã có những gia đình được Banksy bất ngờ vẽ ”tặng”, cắt luôn cả bức tường - “món quà từ trên trời rơi xuống”, đem bán. Nhà đấu giá Sotheby’s danh tiếng từng định giá 80.000 euro cho một bức tranh của Banksy, gấp nhiều lần giá trị của ngôi nhà được Banksy vẽ!

Một trong những đặc trưng nổi bật ở tranh Banksy là sự trào phúng thông minh và phê phán cay độc, nên có thể nói nghệ sĩ này đại diện cho dòng nghệ thuật phản kháng. Các họa sĩ trường phái pop-art nổi danh như Andy Warhol hay Roy Lichtenstein vẽ trong xưởng, nhưng Banksy truyền đi những thông điệp nhân bản và mang tính thức ngộ của mình ngay ở những không gian công cộng gần gũi với số đông. 

Bằng nghệ thuật, Banksy lên án những thế lực đàn áp ở Palestine, vạch mặt thói đạo đức giả và tham nhũng của các chính trị gia ở London... Ông cũng chẳng ngần ngại lẻn vào bảo tàng quốc gia của nhiều thành phố lớn để “dán” tranh của mình bên cạnh những tên tuổi với hàm ý mỉa mai những giá trị nghệ thuật ảo. 

Banksy từng phát biểu trên Guardian: “Vài trăm người quyết định về nghệ thuật, khách vào bảo tàng không khác gì người du lịch chiêm ngưỡng chiến lợi phẩm của các nhà tỷ phú”. 

Dù có không ít “kẻ thù”, nhưng khó có thể phủ nhận sức hấp dẫn từ tài năng, và nhân cách của Banksy. Cùng các tên tuổi Barack Obama, Steve Jobs, Lady Gaga… nghệ sĩ người Anh này được cho là sinh năm 1974, từng có tên trong danh sách Những người có tầm ảnh hưởng lớn nhất thế giới của tạp chí TIME năm 2010. 

Bộ phim đầu tiên của Banksy là Exit through the gift shop về nghệ thuật đường phố, từng được đề cử Phim tài liệu hay nhất tại Oscar 2011. 

Bùi Dũng