Bánh mì Sài Gòn

Không đợi đến khi được chuyên trang du lịch của The Guardian, Vương quốc Anh đưa vào Top 10 món ăn đường phố hấp dẫn khách du lịch nhất thế giới (tháng 3/2012) bánh mì Sài Gòn mới nổi tiếng mà từ xa xưa, nó đã là một phần hơi thở của thị dân thành Gia Định. Từ lúc còn là nhu yếu phẩm của lính viễn chinh Pháp đến khi trở thành món ăn bình dân nổi tiếng của Sài thành, bánh mì Sài Gòn qua bao nhiêu thăng trầm mà vẫn “giữ mình” và ngày càng thăng hoa.

Bánh mì Hàng Xanh, bánh mì rất “bảnh”

Tuổi thơ tôi đã sớm “mở mắt thấy Sài Gòn” theo những chuyến xe từ vùng ven Thủ Đức đi chợ Bình Đăng, Q.8 cùng má, để hốt thuốc cho ba. Những đứa bạn hồn nhiên hỏi Sài Gòn là đâu, tôi không biết giải thích ra sao, vì ngay chính mình còn không rõ. Chỉ biết rằng sau mỗi bận đi về, lục giỏ bàng của má, chìa ra ổ bánh mì Hàng Xanh “khủng” làm quà là tụi nó biết mình vừa đi Sài Gòn về. Nói không ngoa, chính ổ bánh mì dài thòng, bự khủng, giòn rụm và thơm mùi bột nướng trong lò than củi đã giúp đứa nít ranh như tôi tự dưng trở nên “bảnh thiệt bảnh” trong mắt đám bạn hàng xóm. 

Đâu chỉ có mình tôi được khen, được ngưỡng mộ. Má cũng vậy. Chuyến nào đi Sài Gòn hốt thuốc cho ba về, cái giỏ bàng loại lớn của má luôn chứa gần chục ổ bánh mì thơm nức làm “quà Sài Gòn”. Ai được quà Sài Gòn của má cũng mừng, cũng sướng. Một ổ bánh mì Sài Gòn cỡ 2, 3 người ăn mới hết. Ổ bánh đó, ngắt ra mấy khúc, gỡ từng miếng vỏ giòn bên ngoài nhâm nhi hoặc véo một miếng chấm với sữa đặc Ông Thọ, nhà hết sữa thì chấm đường cát hay ăn kèm trái chuối chín, rắc chút muối tiêu. Cái vị béo, ngọt, vừa mềm vừa giòn của bánh mì Sài Gòn ăn đứt những ổ bánh mì cấp thôn xóm. Ăn hết rồi còn thòm thèm mãi. Nhà nào có giỗ mà gặp hôm có được chừng chục ổ bánh mì Sài Gòn về, cắt ra đãi kèm với cà ri là được tiếng sang nhất xóm.

Bánh mì kẹp thịt từ lâu đã là món ăn “rặt Sài Gòn” Ảnh: Internet

Chỗ nào ở Sài Gòn có bánh mì ngon nhất? Không ai trả lời được câu hỏi đó, chỉ biết khắp đất Sài Gòn, bánh mì lò nào cũng ngon như nhau, vì cùng một công thức, cùng nguyên liệu, cùng nướng bằng lò than củi. Nhưng trong ký ức đẹp đẽ của tôi, bánh mì Sài Gòn ngon nhất là ở khu vực ngã tư Hàng Xanh, nơi nhộn nhịp suốt ngày đêm bởi các chuyến xe ngang dọc Sài Gòn: xe lam, xe đò, xe ba gác… Ngang qua Hàng Xanh, xe đò nào cũng sẽ rề rà dừng lại vài phút, để khách có thể thò tay qua cửa xe mua mấy ổ bánh mì của “đội quân” bán bánh mì đông đúc ngay ngã tư. Những giỏ cần xé đầy ắp bánh mì thơm nức được phủ kín bằng lớp bao bố giữ hơi nóng, lấy ra lúc nào cũng giòn, bóp mạnh chút là lớp vỏ bể vụn.

Tôi cam đoan rằng hồi đó, những chuyến xe dù phiêu bạt nơi nào, có dịp ghé ngang những bến xe ở Sài Gòn, thì chỉ trong ít giây ngắn ngủi, mùi bánh mì đầy lưu luyến đã kịp phủ khắp xe, xen lẫn mùi dầu gió, mùi bắp luộc, mùi kẹo cao su the nồng hay mùi cùi thơm chấm muối ớt mà bất cứ đứa con nít hay bà bầu nào lên xe cũng không cưỡng được từ các tay bán hàng rong. Bánh mì cùng những chuyến xe, chứ không phải những tòa nhà lộng lẫy, chính là chất xúc tác đã nuôi dưỡng tình yêu Sài Gòn, trong những ai từng đặt chân đến nơi thân thương này.

Bao nhiêu năm trôi qua, người Sài Gòn đã quen với những chiếc giỏ bội cần xé chất đầy bánh mì ngon. Ảnh: Internet

Thăng hoa cùng những phiên bản độc, lạ

Bánh mì Sài Gòn được ưa chuộng với cách ăn phổ biến nhất là xẻ dọc ổ bánh, trét thêm chút bơ thơm béo, patê, bì heo, thịt nguội, heo quay, thịt xá xíu hoặc xíu mại, chả lụa, thêm ít củ cải, cà rốt ngâm chua, lát dưa leo bào mỏng, chan nước xốt, kết thúc bằng cọng hành lá chẻ đôi kèm cọng ngò rí thơm lừng. Bánh mì được quấn cẩn thận trong tờ nhật trình, cột thêm cọng thun. Khách cắn bánh tới đâu, lật tờ giấy xuống tới đó. Khi nào cắn nhằm miếng ớt cay xé lưỡi, tiện tay xé luôn miếng giấy chùi miệng, xuýt xoa. Vậy mà thấy ngon, cái ngon “không phải ai cũng hiểu”, khi cầm ổ bánh mì kẹp thịt ăn kiểu bình dân, bắc cái ghế nhỏ ngay vỉa hè, thậm chí ngồi luôn trên xe máy, vừa ăn vừa rung đùi đọc báo uống ly cà phê đen đá. Khoan bàn chuyện thế sự ngoài kia, ăn cho đã miệng, no bụng trước. 

Một ổ bánh mì cỡ trung, nhận thịt đầy ứ bên trong, chỉ tầm 15-20 ngàn đồng là đủ sức để bạn “cày bừa” từ sáng tới trưa mà không sợ đói giữa chừng. Có lẽ đó là lý do ta dễ dàng bắt gặp các xe bánh mì khắp các cung đường lớn nhỏ của Sài Gòn, từ bánh mì kẹp thịt đến bánh mì chảo, bánh mì ốp la, bánh mì chả cá, bánh mì hến, bánh mì phá lấu… Bánh mì gần như là sự lựa chọn ăn sáng hàng đầu của tất cả mọi người, từ dân lao động đến nhân viên văn phòng, khách vãng lai, khách Tây ba lô, khách du lịch tứ xứ… Từ nhà hàng đến quán cóc vỉa hè, đâu đâu cũng có mặt ổ bánh mì “huyền thoại”. Đến mức, cái nết ăn sáng của người Sài Gòn từ xa xưa được mặc định và đóng khung trong vỏn vẹn một… ổ bánh mì.

Bánh mì chảo - một cách ăn khác của bánh mì Sài Gòn. Ảnh: Internet

Đã từ lâu, người Sài Gòn quen mặt các lò bánh mì ngon nức tiếng như bánh mì Huỳnh Hoa, Bảy Hổ, Nhân Ngãi… hay mẹt bánh mì giản đơn mà đậm chất Bắc của cụ Lý trong con hẻm nhỏ ở Q.3… Mẹt bánh mì với mọi thứ bánh mì, chả, rau dưa… trải trên tấm lá chuối, hiển hiện rõ nếp văn hóa ẩm thực xứ kinh kỳ kia, mấy ai ngờ từng lọt vào top 100 quán ăn ngon nhất Sài Gòn sau hơn 70 năm tồn tại. 

Câu chuyện bánh mì không dừng ở mẹt bánh mì chả bò cụ Lý. Bánh mì Sài Gòn ngày càng trở nên phong phú hơn. Nếu ngày trước bánh mì xốp giòn được ưa chuộng, thì ngày nay người ta cũng quen dần với bánh mì “đặc ruột thơm bơ”. Phần nhân ăn kèm cũng ít nhiều được thêm thắt, như xúc xích, trứng gà, chả bò, gà xé, chả cá chiên nóng, cá hộp… Người Sài Gòn rỗi rãi chút thời gian sẽ chuộng những tiệm bánh mì chảo hơn là bánh mì mang đi. Bánh mì chảo với patê, trứng ốp la, xúc xích, xíu mại... được làm nóng ăn liền rất ngon. Một cái chảo be bé đầy ắp nhân được dọn ra cùng ổ bánh mì. Khách nhón miếng bánh, kẹp với nhân trong chảo, chấm thêm nước tương hoặc tương ớt, vừa thổi vừa ăn. Hoặc sang hơn có thể tìm các quán bánh mì cà ri, bánh mì bò né, bánh mì nhân hến xào...

Bánh mì tinh than tre mới xuất hiện đã gây sốt ở Sài Gòn. Ảnh: Internet

Từ đầu mùa dịch COVID-19 lần trước, “Vua bánh mì” Kao Siêu Lực đã cho ra đời những ổ bánh mì thanh long độc đáo từ những tấn thanh long tồn đọng của nông dân được ông “giải cứu”. Tiếng tăm của bánh mì thanh long cùng ông chủ tiệm bánh một lần nữa lại khiến bánh mì Sài Gòn được thế giới chú ý.

Bánh mì thanh long của Kao Siêu Lực được vinh danh trên báo Mỹ. Ảnh: Tạp chí Business Insider

Mới đây, một tiệm bánh mì khiến dân Sài Gòn phát sốt khi tung ra phiên bản bánh mì “bóng đêm” - bánh mì kết hợp tinh than tre. Nhìn ổ bánh đen như than, người ta tò mò muốn biết chất lượng như thế nào. Dĩ nhiên, công nghệ và nguyên liệu được nhập từ Nhật Bản đã không khiến người Sài Gòn thất vọng. Bánh ngon, thơm, lạ miệng nhưng dễ ăn, ăn không hoặc kết hợp nguyên liệu rau thịt nguội như kiểu truyền thống đều ổn. 

Câu chuyện bánh mì không chỉ quẩn quanh Sài Gòn nữa. Nó đã bước ra thế giới, gợi cho người Việt xa xứ những ký ức tươi nguyên về Sài Gòn hào hoa mà cũng thật giản dị, khiêm nhường… 

Trần Huyền Trang