Bánh dầu - món ăn ăm ắp kỷ niệm

Một hôm, đang loay hoay giữa phố xá, tôi nhận được cuộc điện thoại ra bến xe nhận đồ ăn từ quê gửi vào. Tôi mừng rỡ hệt như ngày nhỏ lục tìm được chút quà bánh trong giỏ xách mỗi buổi má đi chợ về.

Thương làm sao tình cảm má gói ghém trong từng miếng mít vườn nhà, những con cá biển má dậy sớm mua rồi tẩm ướp, bọc hạt nén nhỏ thơm thơm hay chai dầu phụng (dầu đậu phộng) má nhờ người quen ép.

Hồi trước, cứ khoảng thời gian này, ở quê tôi mọi người vào mùa nhổ đậu, ép đậu. Vụ trồng đậu phụng thường bắt đầu từ giữa Chạp, tới tháng Ba âm lịch sẽ thu hoạch.

Cả xóm tụ lại xung quanh những luống đậu, vừa làm vừa rôm rả đủ chuyện trên trời dưới đất. Đậu sau khi nhổ được đập giũ sạch đất rồi cột lại thành từng bó, chất vào thúng gánh về.

Đi nhổ đậu, tôi ớn nhất những con sâu lông, nghĩ lại tôi vẫn còn rùng mình. Sâu lông nằm trong lá đậu, chạm vào da là ngứa, xót không chịu nổi. Sợ sâu nhưng bọn trẻ con tụi tôi vẫn ùa ra đồng phụ ba má nhổ đậu. Con nhà nghèo nào có nề hà mấy chuyện cỏn con đó.

Ngoài ra, vì tụi tôi khoái hạt đậu phụng non, có khi chỉ phủi đất tách vỏ, cho hạt đậu vào miệng, nhai ngấu nghiến ngay giữa ruộng. Hạt đậu non tiết sữa và thơm béo hơn hẳn mấy hạt đậu già to tròn mẩy.

Ở quê tôi, nhiều bà nhiều cô khá giả không phải làm nông, dù chẳng thiếu ăn thiếu mặc nhưng họ vẫn đi mót đậu cho... vui. Có người mót được cả thúng đậu, nghĩa là một thúng niềm vui. Nụ cười tràn ngập khắp cánh đồng.

Những buổi tối gió thổi mát rượi, cả nhà tụm lại bên nhau cùng bứt đậu phụng. Má thường lấy ra chừng một rổ đậu non, rửa sạch đất ngoài vỏ rồi đem luộc. Khi mùi đậu chín thơm dậy khắp nhà, chúng tôi vừa cắn vỏ đậu tách lấy hột ăn, vừa xem thời sự trên ti vi. Hương hoa sầu đâu cuối mùa chen lẫn những tiếng cười giòn tan.

Đậu phụng được tách vỏ, phơi khô qua mấy nắng và mang đi ép dầu. Ngoại tôi kể, thời trước chưa có máy xay đậu thì phải dùng sức giã đậu bằng chày đạp, chày gỗ trong cối gỗ. Tới khi máy xay đậu ra đời, hạt đậu được xay mịn dễ dàng, sau đó cho vào nồi hong chín rồi cho vào khuôn tre tròn để ép chặt bằng tay trước khi chuyển vào xếp trong bộng gỗ (khuôn gỗ tròn dài hình trụ) và dùng chày đóng ép chặt. Dầu phụng từ các bộng gỗ chảy ra, màu vàng óng, sóng sánh như mật ong, thơm phưng phức, được hứng vào thùng ván hoặc vại gỗ.

Dầu phụng ép, các bà nội trợ dùng để phi củ nén, chiên-xào-kho-nấu, món nào cũng ngon, béo và thơm mùi hấp dẫn đặc trưng, rất khác dầu công nghiệp sản xuất từ nhà máy. Đặc biệt, món rau xào hoặc rau trộn, nhờ có dầu phụng mà thơm nức. Từ ngày xưa xa cho tới tận bây giờ, người Quảng vẫn luôn giữ thói quen ăn dầu phụng. 

Đậu phụng khi đã ép hết dầu chỉ còn lại bã đậu. Bã đậu có dạng từng miếng tròn, được gọi là bánh dầu. Hồi đó nhà nghèo, tôi vẫn thường thấy ngoại và má ăn bánh dầu đậu phộng. Sự tò mò thôi thúc tôi thử cắn. Bánh dầu thơm bùi, khá béo, mà cũng hơi khô, khó nuốt. Đa phần người ta lấy bánh dầu để làm thức ăn cho heo, bò hoặc đem ủ thành phân hữu cơ dùng bón cho mùa đậu năm sau.

Theo thời gian, kinh tế nhà tôi dần ổn định, từ bộng dầu gỗ, ba đổi sang bộng sắt, dùng lực ép bằng mô tơ điện. Rồi tới lúc ngoại mất thì ba má ngưng trồng đậu phụng, mở tạp hóa bán thay vì làm nông.

Mấy anh em tôi bước qua bao mùa đậu phụng, vào đời, ra đi xuôi Nam ngược Bắc. Má tôi đều đặn gửi cho con cái những thức quà quê. Tôi biết rằng, để gói ghém được những thứ ấy, má phải chạy khắp làng xóm để tìm mua, có khi đặt trước cả tháng mới được vài lít dầu phụng nguyên chất.

Chai dầu phụng ép mang tình thương yêu của má theo tôi vào Nam, nhưng miếng bánh dầu thì không. Má chẳng bao giờ gửi tôi một miếng bánh dầu nào. Dù có thể mua được bánh dầu trên các trang bán online, tôi vẫn có chút tiếc nuối. Nhớ lắm cái khoảnh khắc đông vui ngày ấu thơ, khi tôi bắt chước ngoại cắn miếng bánh dầu, ngay lập tức nhè ra và bị má ký đầu mắng yêu.

Đôi khi thứ ta kiếm tìm không hẳn là một món ăn... 

Mộc Yên