Bằng cấp "đầy mình" sao vẫn thất nghiệp?

Vào thập niên 1960-1970, một công nhân tốt nghiệp cấp 3 ở Trung Quốc cũng có thể trở thành đốc công. Những người tốt nghiệp cử nhân, bác sĩ, giáo viên đều được coi trọng. Những du học sinh nước ngoài luôn được các doanh nghiệp chào đón.

Tuy nhiên giờ đây, mọi thứ đã thay đổi.

Tiến sĩ, thạc sĩ cũng chật vật tìm việc

Vô số sinh viên tốt nghiệp đại học, thậm chí cả những người có bằng thạc sĩ, tiến sĩ thất nghiệp, phải làm các công việc tay chân như lái xe, giao hàng, phụ hồ…. Thực trạng này phổ biến khắp toàn cầu, từ Á sang Âu, kể cả Mỹ.

Tại Trung Quốc, khảo sát của New York Times cho thấy, tỉ lệ thất nghiệp trong giới trẻ từ 16-24 tuổi năm 2024 đã cao ở mức kỷ lục với 20,4%, tức cứ 5 người trẻ thì 1 người thất nghiệp. Điều đáng nói, rất nhiều người thất nghiệp có bằng đại học không xin nổi việc làm, sống lay lắt bằng các công việc bán thời gian.

Tại Hàn Quốc, tỉ lệ thất nghiệp của những người sở hữu bằng tiến sĩ đang ở mức cao nhất mọi thời đại, theo Korea Times. Trong năm 2024, 29,6% trong số 10.442 người có bằng tiến sĩ không tìm được việc làm, cụ thể là 26,6% thất nghiệp dù luôn sẵn sàng làm việc và 3% không hoạt động kinh tế - theo số liệu từ Cục thống kê nước này. Đây là tỉ lệ cao nhất Hàn Quốc ghi nhận được kể từ khi thực hiện thống kê vào năm 2014. Từ năm 2014-2018, tỉ lệ tiến sĩ thất nghiệp và người không hoạt động kinh tế vẫn duy trì ở mức 24,5-25,9%. Nhưng đến năm 2019, con số tăng vọt lên 29,3% và đạt mức cao kỷ lục 29,6% vào năm 2024.

Đáng chú ý, nếu tính theo nhóm tuổi, trong số 537 người dưới 30 tuổi có bằng tiến sĩ, 47,7% trong số đó thất nghiệp, cũng là con số cao nhất kể từ khi Hàn Quốc bắt đầu thống kê.

Tại Hoa Kỳ, tình hình cũng không khả quan hơn, kể cả với những ngành vốn được xem là “miễn nhiễm” với thất nghiệp như tài chính, công nghệ. Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) - một trong những trường đại học hàng đầu thế giới có tỉ lệ thạc sĩ, tiến sĩ tìm được việc làm ngay khi vừa tốt nghiệp luôn phải khiến người ta ngưỡng mộ. Nhưng hiện tại, dấu hiệu cũng chẳng mấy khả quan. Tại trường kinh doanh Alfred Sloan thuộc MIT, từ năm 2012-22, trung bình 82% sinh viên nhận được việc ngay khi tốt nghiệp, con số này vào năm 2024 chỉ đạt 62%, tức thấp hơn 20%. Tại một số trường đại học hàng đầu khác, thực tế có thể còn tồi tệ hơn.

Một giáo sư lo ngại rằng, một số sinh viên được coi là doanh nhân thực tế lại đang thất nghiệp. Doanh nghiệp Mỹ có thể đang bùng nổ. Nhưng những người tự coi mình là những nhà lãnh đạo tương lai của nền kinh tế đang phải chịu suy thoái.

Tỉ lệ thất nghiệp gia tăng ở mức báo động toàn cầu. Trong ảnh, người dân Nam Phi biểu tình với khẩu hiệu châm biếm, kêu gọi chính phủ có giải pháp quyết liệt. Ảnh: ActionSA

Nghiên cứu của The Economist từ 4 trường hàng đầu (Chicago Booth, Columbia, MIT Sloan và NYU Stern) cho thấy số lượng sinh viên tốt nghiệp vào làm tại ba công ty tư vấn lớn gồm McKinsey, Boston Consulting Group và Bain đã giảm 1/4 vào năm ngoái so với 3 năm trước đó. Đáng lo ngại là công nghệ - ngành top đầu cũng đang tuyển dụng ít thạc sĩ hơn. Sự suy giảm trong việc tuyển dụng của các công ty công nghệ khổng lồ như Alphabet, Amazon, Apple, Meta và Microsoft đặc biệt rõ rệt. Tại 4 trường hàng đầu kể trên, số sinh viên tốt nghiệp ngành công nghệ đã giảm hơn một nửa vào năm ngoái, so với mức trung bình trong giai đoạn 2018-2022, xuống còn khoảng 50.

Tại Việt Nam, tỉ lệ thất nghiệp của thanh niên từ 15-24 tuổi năm 2024 là 7,83%, tăng 0,30 điểm phần trăm so với năm trước. Trong đó, tỉ lệ thất nghiệp của thanh niên khu vực thành thị là 9,35%, giảm 0,45 điểm phần trăm; khu vực nông thôn là 6,97%, tăng 0,61 điểm phần trăm.

Bằng cấp không là tất cả

“Bạn được cả xã hội và gia đình dạy rằng hãy đi học, kiếm tấm bằng và cuộc đời sẽ ổn. Thực tế thì tấm bằng đại học chả giúp ích gì nhiều”, anh Alexander Wolfe (29 tuổi), tốt nghiệp đại học Northern Kentucky vào năm 2018 than thở.

Khảo sát của tờ Wall Street Journal (WSJ) với 10 triệu lao động trong suốt 1 thập kỷ qua cho thấy một nửa sinh viên tốt nghiệp đại học đang làm những công việc không cần bằng cấp. Cụ thể, 52% số sinh viên mới ra trường trong 10 năm qua không dùng các kỹ năng học được trên trường đại học khi đi làm. Thay vào đó, chính những gì học được từ công việc đầu tiên mới là hành trang cho sự nghiệp sau này.

Báo cáo nghiên cứu của Viện phân tích lao động Burning Glass Institute (BGI) và tổ chức phi lợi nhuận Strada Education Foundation cũng cho thấy điều tương tự. Theo BGI, việc lựa chọn chuyên ngành là rất quan trọng, tiếp đến là nơi thực tập. Tuy nhiên ngay cả như vậy thì chẳng có gì đảm bảo tương lai sự nghiệp cho một sinh viên có bằng đại học, thạc sĩ hay tiến sĩ.

Theo ADP Research, đơn vị nghiên cứu thị trường lao động, tỉ lệ tuyển dụng đã chậm lại nhiều hơn đối với những công việc yêu cầu bằng đại học so với các công việc khác. Bên cạnh đó, sự xuất hiện của A.I. đang làm giảm nhu cầu lao động có bằng cấp khi tự động hóa đang dần thay thế các công việc tại văn phòng hay nhà máy.

Giảm tỉ lệ thất nghiệp cần sự điều tiết vĩ mô của Chính phủ. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế và việc làm liên tục biến động, làn sóng sa thải hàng loạt đang diễn ra, áp lực cạnh tranh ngày càng lớn, người lao động cũng cần trau dồi kiến thức nghề nghiệp và sự thích nghi nhất định. Thay vì theo đuổi bằng cấp, hãy dành thời gian nghiên cứu cơ hội việc làm, tìm kiếm cơ hội thực tập hoặc xu hướng ngành trước khi theo học. Trong quá trình học nên tăng cường mở rộng quan hệ xã hội, nâng cao kỹ năng mềm và định hướng nghề nghiệp. Các doanh nghiệp thường coi trọng kinh nghiệm hơn trình độ.

Cuối cùng, không có việc làm ổn định hay công ty ổn định. Chỉ có năng lực ổn định mới giúp bản thân sống sót. Vì vậy, luôn trau dồi kiến thức và kỹ năng của bản thân, để rèn luyện sự vững vàng trước sóng gió đồng thời có thêm tự tin trong những hoàn cảnh biến động nhất.

Phan Lê