Bài 5: Xuân Hồng - nhạc sĩ của những khúc ca mùa xuân

Nhạc sĩ Xuân Hồng (1928 - 1996) - Nguồn ảnh: Hội Âm nhạc TPHCM.

Nhạc sĩ Xuân Hồng tên thật là Nguyễn Hồng Xuân, sinh ra trong 1 gia đình nông dân yêu đờn ca tài tử tại Tây Ninh. Từ người cha rành cả đờn bầu và đờn cò, từ khi 5 tuổi, Hồng Xuân đã được hướng dẫn chơi đờn bầu. Nhiều chuyên gia âm nhạc nhận định, chính việc tiếp cận âm nhạc dân tộc từ sớm đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến tư duy sáng tác của nhạc sĩ Xuân Hồng sau này khi các tác phẩm ra đời đều mang âm hưởng dân gian sâu đậm.

Theo cách mạng từ những năm đầu kháng chiến chống Pháp, tập tành sáng tác từ năm 1949 với những tác phẩm đầu tay là Đánh về thành, Chiến khu Trà Vông… Đến năm 1961, khi ca khúc Bài ca may áo ra đời thì tên tuổi Xuân Hồng cũng vang khắp chiến khu. Năm 1963, ông được giao nhiệm vụ thành lập và làm trưởng đoàn văn công Cục chính trị quân giải phóng miền Nam. Từ đây, những Xuân chiến khu (1963), Chiếc khăn tay (1964), Hành quân đêm (đồng sáng tác với Trí Thanh, 1965), Tiếng chày trên sóc Bombo (1966) cũng ra đời và đóng đinh cái tên Xuân Hồng trong nền âm nhạc cách mạng Việt Nam.

Theo nhạc sĩ Lư Nhất Vũ, âm nhạc của Xuân Hồng kế thừa và có phát triển từ vốn văn hóa dân gian Nam bộ. Cụ thể, Bài ca may áo khai thác cái tứ từ bài vè Bậu lỡ thời rất gần gũi với người miền Nam, khiến ca khúc dễ đi vào quần chúng. Còn Xuân chiến khu mang âm điệu bản bình bán vắn của âm nhạc tài tử. Từ khi ra đời, Xuân chiến khu với giai điệu vui tươi, dễ nghe, dễ thuộc không chỉ được hát ở chiến trường Nam bộ mà phổ biến từ Nam chí Bắc.

Và đỉnh cao cho giai đoạn sáng tác đầy nhiệt huyết của người nhạc sĩ - chiến sĩ Xuân Hồng là Mùa xuân trên TPHCM. Trong hàng trăm bài hát ra đời mừng non sông thống nhất thì sau 50 năm, có thể nói chỉ còn 3 tác phẩm vẫn vẹn nguyên sức sống và gần như không thể thiếu trong các chương trình văn nghệ về TPHCM là Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng của nhạc sĩ Phạm Tuyên, Đất nước trọn niềm vui của nhạc sĩ Hoàng Hà và Mùa xuân trên TPHCM của nhạc sĩ Xuân Hồng. Trong đó, Mùa xuân trên TPHCM càng ý nghĩa hơn khi được hoàn thành theo bước chân hành quân tiến về Sài Gòn của những người chiến sĩ giải phóng.

Theo nhiều tài liệu, nhạc sĩ Xuân Hồng dự cảm ngày toàn thắng đang đến gần từ những ngày đầu của chiến dịch Tây Nguyên và cũng viết những dòng đầu tiên của ca khúc Mùa xuân trên TPHCM từ đây. Những dòng nhạc kế tiếp được viết từ chiến dịch Huế - Đà Nẵng và những dòng nhạc cuối cùng của bài hát hoàn thành khi các binh đoàn chủ lực siết chặt vòng vây và tiến về Sài Gòn. Sau ngày 30/4, nhạc sĩ cẩn thận điều chỉnh lại lần cuối trước khi đưa ca khúc đến với công chúng. Theo nhạc sĩ Trương Quang Lục, đoàn văn công quân giải phóng miền Nam, đoàn kịch Kim Cương, đoàn ca nhạc Hương miền Nam là những đơn vị đầu tiên biểu diễn và đưa Mùa xuân trên TPHCM trở thành ca khúc bất hủ với người dân TPHCM.

Bản nhạc Mùa xuân trên TPHCM của nhạc sĩ Xuân Hồng được nhà xuất bản Giải phóng in và phổ biến.

Mùa xuân trên TPHCM cũng mở ra thời kỳ sáng tác mới của nhạc sĩ Xuân Hồng với những Chiếc xuồng quê hương, Cây đàn ghita của đại đội 3, Tình biên giới, Đôi mắt, Mùa xuân bên cửa sổ, Người mẹ của tôi… Âm nhạc của Xuân Hồng vẫn đầy lạc quan cổ vũ tinh thần quân dân ta trong giai đoạn tái thiết, xây dựng và phát triển TPHCM và cả nước đầy gian khó.

Nhạc sĩ Xuân Hồng (hàng 2, ở giữa) trong chiến khu - Nguồn ảnh: Hội Âm nhạc TPHCM.

Trong sự nghiệp của mình, nhạc sĩ Xuân Hồng để lại hơn 200 ca khúc, tổ khúc, hợp xướng và một số khí nhạc. Như cái tên và bút danh của mình, Xuân Hồng viết nhiều về mùa xuân và viết rất hay mà đến nay những giai điệu của Mùa xuân trên TPHCM, Xuân chiến khu, Mùa xuân bên cửa sổ, Bức ảnh mùa xuân, Gương mặt mùa xuân, Thành phố vườn hoa bốn mùa, Nắng Sài Gòn… vẫn được người yêu âm nhạc nhớ đến và yêu thích.

Ông cũng là một trong những người thành lập Hội Âm nhạc TPHCM và lãnh đạo hội trong nhiều năm, để lại những dấu ấn sâu sắc cho hoạt động văn hóa - nghệ thuật TPHCM.

Nhạc sĩ Xuân Hồng được tặng thưởng nhiều giải thưởng danh giá cho cuộc đời chiến đấu và sáng tạo của mình, như: giải thưởng Nguyễn Đình Chiểu của Hội Văn nghệ giải phóng miền Nam Việt Nam (1963), giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (2005), danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân (2014)…

Đông A