Anh chị em bất hòa: Nguyên nhân và cách hóa giải

Ảnh mang tính minh họa - Shutterstock

Anh N.Hùng - chủ một doanh nghiệp ở Gò Vấp, TPHCM - cảm thấy bất lực vì anh chị em trong nhà cho rằng anh giàu có mà ki bo, tính toán với gia đình lớn trong các đám tiệc, giỗ, tết, nhất là khi có họ hàng hỏi mượn. Anh Hùng không thể giải thích mãi, vì không ai hiểu công việc của một doanh nghiệp cần cân nhắc vốn, thu, chi, lương bổng cho nhân viên, chi phí vận hành… rồi tài chính cần thiết cho vợ con cũng đủ khiến anh căng thẳng.

Cự cãi, mâu thuẫn nhiều lần, anh Hùng bèn đưa mẹ ruột về ở với mình để tiện bề chăm sóc, phụng dưỡng và để tránh gặp các anh em.

Gia đình chị Hoa ở Cần Thơ có 4 người con, tất cả đều lập gia đình nhưng thường xuyên xảy ra mâu thuẫn vì 2 con trai luôn nghía căn nhà cấp 4 và miếng đất chị đang ở, bàn nhau bán đi để phân chia tài sản. Còn 2 con gái thì phản đối, sợ mẹ mình không còn nơi nương tựa.

Nhà nghèo, chồng mất sớm, chị Hoa làm lụng đủ nghề để nuôi các con khôn lớn. Chứng kiến cảnh các con sống thực dụng, cãi vã như thế, chị Hoa không khỏi cảm thấy buồn tủi, tổn thương.

Một khảo sát của Trường đại học Oakland, Mỹ, chỉ ra rằng có 26% anh chị em ruột thịt (tuổi từ 18-65) luôn giúp đỡ, thường xuyên liên lạc với nhau và ít có sự ganh đua. Trong khi đó, 19% nói rằng anh chị em thờ ơ với nhau và 16% ở cấp “mạnh” hơn là chống đối nhau.

5 nguyên nhân dẫn đến bất hòa

- Kết nối gia đình thiếu bền chặt

Mô hình đại gia đình/gia đình nhiều thế hệ đang dần thay thế bởi tiểu gia đình, khiến việc nuôi dưỡng tình cảm thân thiết, gìn giữ truyền thống “trên kính dưới nhường” trở nên khó khăn hơn. Việc học tập ở trường của con cái và khung thời gian làm việc của người lớn thường kéo dài từ 6 đến hơn 8 tiếng/ngày, nên sự tiếp xúc giữa các thành viên lỏng lẻo hơn các thế hệ trước.

- Phụ huynh chưa làm tròn vai

Các bậc phụ huynh quá bận rộn với công việc, giao tiếp với khách hàng, đồng nghiệp nên quỹ thời gian dành cho việc giáo dục con cái không nhiều, đến khi xảy ra bất hòa giữa các con thì đã muộn hoặc xử lý các bất hòa trong thời thơ ấu chưa triệt để rồi khi trưởng thành lại thiếu kỹ năng giải quyết mâu thuẫn. 

Ảnh mang tính minh họa - Tirachardz

- Giáo dục nhà trường còn hạn chế

Dù kiến thức về “giáo dục gia đình” được đánh giá là khởi sắc hơn khi được đề cập nhiều trong các môn đạo đức, xã hội, kỹ năng sống, ngoại khóa nhưng phải thừa nhận rằng việc giáo dục tình cảm gia đình một cách có hệ thống, liên tục và bám sát thực tiễn vẫn còn là hạn chế của trường học.

Học sinh chỉ có thể tiếp cận một vài bài giảng về quan hệ gia đình, tình thân… trong suốt 12 năm học, chủ yếu qua các giờ ngoại khóa, kỹ năng sống mà tỉ trọng kiến thức hệ thống, khoa học từ sách giáo khoa còn rất mỏng.

- Xung đột quan điểm hoặc lợi ích

Con cái không thể luôn thuận hòa mãi. Dẫu khi còn bé chúng rất yêu mến nhau, nhường nhịn nhau và thương yêu cha mẹ; nhưng khi gặp xung đột về vai trò, quan điểm hay lợi ích như phân chia tài sản, phụng dưỡng cha mẹ, ông bà… thì mỗi người một lý do, một quan điểm, ai cũng muốn phần hơn/nhẹ nhàng, ít chịu hy sinh.

Trong khi đó, đa phần đều không được tiếp cận/rèn luyện các nguyên tắc ứng xử trong gia đình một cách bài bản, cách xử lý xung đột của người lớn cũng còn sai và thiếu làm gương cho con cái nên việc đưa ra giải pháp khả dĩ trở thành khó khăn không nhỏ, dẫn đến hệ quả mâu thuẫn/xung đột leo thang, bất hòa ngày một lớn hơn.

- Tính cách cá nhân

Bất hòa xảy ra và leo thang hay không phụ thuộc rất nhiều vào tính cách mỗi người. Một người biết nhìn nhận vấn đề đa chiều, biết bình tĩnh, nhẫn nhịn, cảm thông và ứng xử khéo léo thường hóa giải vấn đề tốt hơn nhiều so với những người bộp chộp, nóng nảy, thiếu kiểm soát cảm xúc và thích hơn thua.

8 cách hóa giải

- Giữ bình tĩnh: Việc tách mình ra khỏi cuộc cãi vã, hít thở sâu, từ từ uống vài ngụm nước rất hiệu quả để lấy lại bình tĩnh, chuẩn bị đủ sự tỉnh táo để giải quyết vấn đề. Nếu thấy bản thân chưa đủ bình tĩnh, hãy cho mình nhiều thời gian hơn, tránh để “cả giận mất khôn”. Đồng thời luôn ý thức rằng, việc để mâu thuẫn xảy ra với người thân ruột thịt sẽ chẳng mang lại lợi ích gì ngoài những tổn thương, có thể kéo dài.

- Trên kính, dưới nhường: Một gia đình nền nếp luôn sống có “tôn ti trật tự”, ai cũng nói năng từ tốn, nhẹ nhàng, nhường nhịn và quý kính nhau. Đối với người lớn thì học hỏi, xin ý kiến và nếu phải góp ý sẽ rất lịch thiệp, khéo léo.

Với trẻ nhỏ, cần nhường nhịn, hỗ trợ, bảo ban khi sai quấy, không phải chì chiết và phán xét.

- Tâm sự chân thành: Nhiều người vì không cập nhật được tình hình hiện tại của người thân nên không hiểu nhau, thậm chí hiểu lầm. Việc tâm sự chân thành, cởi mở thường xuyên trong một bữa tiệc, một cuộc gặp hay chuyến du lịch ngắn ngày, qua điện thoại, mạng xã hội… sẽ giúp anh, chị, em hóa giải được những hiềm khích và tích cực vun đắp tình thân. 

Ảnh mang tính minh họa - Tirachardz

Theo giáo sư Frank Sulloway, nhiều người tham gia nghiên cứu khẳng định họ sẵn sàng hòa giải nếu anh, chị, em của mình mở lời xin lỗi và muốn bắt đầu lại từ đầu. Như vậy, chỉ cần bạn mở lời chân thành, mọi mâu thuẫn có thể được hóa giải.

- Hiếu thuận: Điểm chung của con cái là làm tròn đạo hiếu khi cha mẹ, ông bà còn sống… Càng ý thức rõ điểm chung và cùng nỗ lực vì mục tiêu chung đó càng dễ cảm thông, tương trợ nhau làm tròn bổn phận.

- Phân quyền, phân việc: Hầu hết các mâu thuẫn xảy ra vì quan điểm trái chiều, đề cao cái tôi cá nhân hơn cái ta (cái chung) trong gia đình. Vì vậy, việc phân chia vai trò, phân quyền và trách nhiệm trong gia đình sẽ khiến các thành viên phối hợp ăn ý hơn. Mỗi người góp một tay thì việc mới trôi chảy. Chẳng hạn, ngày giỗ, ngày cưới, ngày tết… ai lo việc gì, ai phụ trách phần nào…

- Nhờ cậy người thứ ba: Người được nhờ cậy, sẽ “chắp vá” lại tình cảm gia đình sau xung đột. Người được đôi bên yêu mến, quý trọng và tin tưởng thường là ông, bà hoặc cha, mẹ hay một người học cao, hiểu rộng, sống ôn hòa trong gia đình. Lời nói của họ sẽ có trọng lượng, dễ “lọt tai” đôi bên và “gỡ rối” hiệu quả hơn.

- Thừa nhận sai lầm: Lời xin lỗi càng sớm được đưa ra càng giúp làm dịu cuộc xung đột. Sau đó, hãy chọn thời điểm phù hợp hơn, khi đôi bên đã nguôi giận để phân trần, giải thích. Nhà tâm lý học Daniel Shaw - Trường đại học Pittsburgh, Mỹ - kể rằng, khi lên sóng một chương trình radio, bàn về mối quan hệ giữa anh chị em lúc còn nhỏ, ông thấy rất nhiều người lớn gọi đến chia sẻ về nỗi đau khi phải trở mặt với anh, chị, em của mình. Họ mong muốn làm hòa với anh, chị, em dù có thể đã 20-30 năm “từ mặt”.

- Gặp chuyên gia: Việc tìm đến các chuyên gia tâm lý, giáo dục để tâm sự, tư vấn rất được khuyến khích khi hoang mang về giải pháp giải quyết mâu thuẫn. Kiến thức chuyên môn, lối nói chuyện thấu tình đạt lý và đặc biệt là tính khách quan sẽ dễ dàng hòa giải, hàn gắn mối quan hệ giữa 2 người.

Việc tư vấn này sẽ giúp thân chủ lóe lên nhiều giải pháp vừa giải quyết bất hòa, vừa phòng thân cho cuộc sống sau này. 

Thạc sĩ tâm lý Lê Minh Huân