AI viết sách - có đáng lo?

Chỉ cần ý tưởng, AI sẽ viết

Khi trò chuyện với phần mềm ChatGPT, thạc sĩ Vũ Thị Thanh Tâm - sáng lập dự án Ô Cửa Sách (Đà Lạt), đồng thời là tác giả viết sách cho trẻ nhỏ - thử ngay khả năng sáng tác của AI. Chị yêu cầu “hãy làm một bài thơ chủ đề em bé trồng cây”, ChatGPT nhanh chóng cho bài thơ: “Cây non xanh nở/ Em trồng nụ hôn/ Mai sau chạy trốn/ Về nhà cười rơi/ Hạnh phúc giờ đây”. Tiếp tục yêu cầu AI làm thơ, thạc sĩ Vũ Thị Thanh Tâm phát hiện ChatGPT chỉ giỏi thơ 5 chữ, không làm được thơ Đường luật hay lục bát. Tuy nhiên, với văn xuôi thì AI rất lưu loát.

Nhận yêu cầu “Viết một truyện ngắn 200 chữ có nhân vật chính là một con rồng mọc tai thỏ, với phong cách hài hước”, AI đã cho ra câu chuyện Rồng Thỏ tự tin không chỉ trọn vẹn về nội dung, câu chữ súc tích mà còn truyền tải thông điệp ý nghĩa.

Một số tác phẩm do AI viết đã được xuất bản

“ChatGPT làm thơ dở, nhưng tư duy nghị luận, thuyết minh, tự sự rất tốt, sáng tác truyện cũng rất nhanh. Tôi nghĩ với ChatGPT, mọi cha mẹ và trẻ em đều có thể trở thành người sáng tác truyện. Cha mẹ có thể nhập các ý tưởng về nhân vật chính hoặc ý tưởng của con cho máy sáng tác, như vậy “đại dương truyện” sẽ rộng hơn và các bé sẽ là người “cầm chèo” - thạc sĩ Thanh Tâm đánh giá.

Khả năng sáng tác của AI thật sự gây bất ngờ, chỉ trong vòng vài giây đã sáng tác xong một câu chuyện. Chỉ cần ý tưởng, AI sẽ tự nghĩ ra tình tiết, sắp xếp nội dung, truyền tải thông điệp… Việc AI sáng tác thơ văn được quan tâm nhiều từ khi có ChatGPT, nhưng việc tác giả kết hợp với AI viết sách tại Việt Nam đã bắt đầu từ năm 2020. NYM - Tôi của tương lai của Nguyễn Phi Vân là quyển sách đầu tiên tại Việt Nam do con người kết hợp với AI viết. Với nhân vật chính là NYM - một cô gái AI luôn nhận mình là con người, đại diện của gen Z xuất chúng trong tương lai và bàn luận về công nghệ, về “thế giới mới”.

Với văn chương, việc nhà văn Việt Nam kết hợp với AI viết sách chỉ mới manh nha nhưng ở nhiều nước, đã có tác phẩm văn học của AI được xuất bản. Năm 2006, một tác phẩm do AI viết được xuất bản tại Nga. Tại Nhật Bản, cuốn sách The day a computer writes a novel do AI viết còn được bình chọn vào giải thưởng văn chương Nikkei Hoshi Shinichi 2016.

2 năm trước, Nhà xuất bản Parambook (Hàn Quốc) cho ra mắt tiểu thuyết The world from now on do AI sáng tác theo định hướng của nhà văn Kim Tae-yeon. Reuters mới đây đưa tin, đã có hàng trăm tác phẩm văn học (bản ebook) do AI viết được bán trên Amazon. ChatGPT đã cho mọi người cơ hội trở thành đồng tác giả, có thể sáng tác tiểu thuyết trăm trang chỉ trong 1 ngày.

Có là mối lo?

Một tập thơ hay tác phẩm văn xuôi được các nhà văn, nhà thơ ấp ủ sáng tác có khi mất hàng năm trời. Nhưng với AI, mọi việc rất nhanh. Nhờ có AI, ai cũng có thể trở thành người sáng tác, thậm chí có thể kiếm tiền. “Tôi nghĩ khi có ChatGPT, mọi ý tưởng đều có thể trở thành truyện hay. Do đó, ý tưởng trở nên quan trọng hơn kỹ thuật viết. Khi máy có thể nghĩ ra tình tiết và cả ý nghĩa thì nhà văn chỉ có thể cạnh tranh bằng cách nghĩ ra những ý tưởng thú vị và mới mẻ. Thậm chí nhà văn có thể đưa cho máy viết nhiều lần để lựa chọn nội dung thú vị nhất và mình có thể trau chuốt lại. Khi sáng tác cùng AI, ý tưởng và sự sáng tạo của nhà văn là yếu tố quan trọng nhất” - thạc sĩ Vũ Thị Thanh Tâm nói thêm.

Đặt câu hỏi cho ChatGPT về việc AI phát triển và tham gia sáng tác có là mối lo cho người cầm bút hay không, câu trả lời nhận được: “Không, AI có thể hỗ trợ và tạo ra văn học một cách tự động nhưng nó không thể tạo ra sự sáng tạo và trải nghiệm của một nhà văn. Vì vậy, văn học sẽ vẫn còn tồn tại và phát triển theo thời gian”. Về việc AI làm thơ sẽ khác với các nhà thơ như thế nào, ChatGPT trả lời rằng AI tạo ra thơ bằng cách sử dụng một mô hình ngôn ngữ học được dựa trên dữ liệu và quy luật của ngôn ngữ, trong khi nhà thơ tạo ra thơ từ trải nghiệm cá nhân, sự tò mò và cảm xúc của họ. Về điều này, AI đã có góc nhìn khá chính xác. Trí tuệ nhân tạo được thiết lập đã nhận diện được một trong những yếu tố cốt lõi làm nên giá trị của tác phẩm văn học. 

Trong cuốn sách AI trong kỷ nguyên khai sáng toàn cầu của Michelle Nguyễn, tiến sĩ Nguyễn Đình Thắng - người định hướng cho nội dung sách - đã chỉ ra: AI có thể làm tốt và làm rất nhanh phần việc của con người, thậm chí tham gia vẽ tranh nghệ thuật, sáng tác âm nhạc, viết văn/kịch bản phim… nhưng điều AI không thể có chính là trải nghiệm và cảm xúc của con người. Mà sáng tạo văn học - nghệ thuật lại cần nhất cảm xúc và trải nghiệm. Trong những “sáng tác theo yêu cầu” của ChatGPT, điểm chung là kể một câu chuyện đơn thuần, có nội dung hợp lý, có ý nghĩa nhưng ít tính từ, thiếu vắng cảm xúc và những câu văn bay bổng hoặc những giá trị sâu sắc hơn về thân phận con người; đặc biệt là sự khuyết thiếu về lịch sử - văn hóa bản địa.

“Không có gì phải lo” là chia sẻ chung của nhiều người cầm bút khi được hỏi về sự tham gia của AI vào địa hạt sáng tác. Trong một số trường hợp, AI có thể là công cụ hỗ trợ tốt, đúng như nhận định của tiến sĩ Nguyễn Đình Thắng: “Con người viết thuật toán AI, tạo mô hình blockchain, tạo big data dạy kiến thức cho AI, thiết lập các nguyên tắc cho AI cũng là nhằm phục vụ con người”. 

Lục Diệp