50 năm văn học TPHCM: Còn mãi một thời lửa đạn

Hướng đến kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025), Sở Thông tin và Truyền thông TPHCM tổ chức bình chọn các tác phẩm văn học nghệ thuật nổi bật của TPHCM trong suốt nửa thế kỷ qua.

Ở lĩnh vực văn học là các tác phẩm: Quê hương địa đạo (tập truyện ngắn và ký, Viễn Phương), Ở R – Chuyện kể sau 50 năm (hồi ký, Lê Văn Thảo), Lý luận phê bình ngoại vi thơ (Chế Lan Viên), Bàn thờ tổ của một cô đào (tập truyện ngắn, Nguyễn Quang Sáng), Mùa hè giá buốt (tiểu thuyết, Văn Lê), Rừng thiêng nước trong (tiểu thuyết, Trần Văn Tuấn), Đứng trước biển (tiểu thuyết, Nguyễn Mạnh Tuấn) và Mắt biếc (truyện dài, Nguyễn Nhật Ánh).

Bên cạnh đó là 2 tập thơ: Nhân có chim sẻ về (Chim Trắng) và Thì thầm với dòng sông (Hoài Vũ).

Quê hương địa đạo với những câu chuyện chân thực và cảm động về hình ảnh quân-dân nơi đất thép thành đồng

Các tác phẩm đã cùng ghi dấu ấn trên văn đàn cũng như tên tuổi nhà văn qua từng giai đoạn của văn chương. Phần lớn các tác phẩm kể trên viết về đề tài chiến tranh cách mạng, với không gian và thời gian trải từ đô thị đến miền đồng bằng, từ địa đạo đến những cánh rừng biên giới…

Nhà thơ Viễn Phương để lại cho đời các tập thơ có giá trị vượt thời gian: Viếng lăng Bác (1976), Phù sa quê mẹ (1991)… Với Quê hương địa đạo (tập truyện ký được in lần đầu vào năm 1981, nhà xuất bản Văn hóa – Văn nghệ in lại vào năm 2013), ông viết về nơi “đất thép thành đồng”. Cuộc sống và chiến đấu trong lòng địa đạo của quân và dân Củ Chi được tái hiện chân thực, bi tráng và cảm động qua ngòi bút của người trong cuộc.

Ở đó có tình yêu và thân phận, có những cống hiến và biết bao hy sinh thầm lặng. Ở đó còn có tình quân dân ấm áp và cả tấm lòng mà những người mẹ anh hùng đã đối đãi với những kẻ lầm đường lạc lối ở chiến tuyến bên kia. Quê hương địa đạo từng được trao giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam và tặng thưởng của Ủy ban toàn quốc Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam.

Di cảo của cố nhà văn Lê Văn Thảo, được xuất bản sau 1 năm ngày ông qua đời

Trong khi đó, Ở R – Chuyện kể sau 50 năm là những ghi chép của nhà văn Lê Văn Thảo về những năm tháng sống và chiến đấu ở Trung ương Cục miền Nam (Tây Ninh). Hành trình ở R của cố nhà văn còn có hình ảnh của soạn giả cải lương Trần Hữu Trang, họa sĩ Trang Phượng, nhà văn Trang Thế Hy, Anh Đức, Lê Anh Xuân, Thép Mới…Có người trở về sau cuộc chiến nhưng cũng có người đã hy sinh, không kịp nhìn thấy ngày đất nước hòa bình.

50 năm sau, ký ức của người trong cuộc, dù được kể lại bằng giọng văn lạc quan, mạnh mẽ vẫn khiến người đọc cay mắt. Nhà văn Lê Văn Thảo có những tác phẩm để đời: Con đường xuyên rừng, Ông cá hô (1995), Cơn giông (2002), Sông nước Vàm Nao (2012)… Riêng Ở R – Chuyện kể sau 50 năm được xuất bản sau 1 năm ngày ông qua đời, đây cũng là di cảo cuối cùng của nhà văn.

Mùa hè giá buốt là một trong các tác phẩm đặc sắc của cố nhà văn Văn Lê

Các tác phẩm ghi dấu những năm tháng chiến tranh với những ký ức không thể nào quên vẫn còn đây nhưng những người cầm bút đã mãi mãi đi xa. Cố nhà văn Văn Lê đã để lại cho thành phố những tác phẩm nổi bật suốt nửa thế kỷ của văn học Việt Nam sau chiến tranh. Trong đó tiểu thuyết Mùa hè giá buốt của ông từng được trao giải Nhất – Giải thưởng Văn học nghệ thuật TPHCM (giai đoạn 2006-2011).

Tác phẩm viết về Chiến dịch Mậu Thân năm 1968 và tiểu đoàn bộ binh 505 với những chàng trai trẻ dũng cảm, yêu nước và tràn ngập lý tưởng cách mạng. Những trang viết khắc họa chân dung và tinh thần của những người chiến sĩ kiên trung. Trong mưa bom bão đạn, trong nguy hiểm trùng trùng, họ vẫn trọn vẹn một tấc lòng, một tình yêu dành cho Tổ quốc…

Với Rừng thiêng nước trong (tiểu thuyết được trao giải A – Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2005 và giải thưởng Văn học ASEAN năm 2007), nhà văn Trần Văn Tuấn chọn viết về những người làm công tác hậu cần ở vùng giáp ranh Sài Gòn-Bình Dương của một thời: Đoàn 33 – đơn vị lo thuốc men, lương thực để đảm bảo cho bộ đội.

Họ không phải là những người ở tuyến đầu, không lập nên những chiến công hiển hách cũng không phải là những nhân vật phổ biến được khai thác trong tác phẩm văn học về đề tài chiến tranh cách mạng lâu nay. Nhưng họ là lực lượng âm thầm đóng góp vào công cuộc giải phóng vĩ đại của dân tộc – mà nhà văn đã chọn viết để tôn vinh.

Tác phẩm được trao giải thưởng Văn học ASEAN của nhà văn Trần Văn Tuấn

Những nhà văn viết về chiến tranh, họ đều đã từng là người trong cuộc. Vì vậy mà góc nhìn của người cầm bút qua các tác phẩm văn chương lấp lánh giá trị của sự thật và vẻ đẹp của nhân sinh.

Người đi qua 2 cuộc chiến - nhà thơ Hoài Vũ đã dành cả cuộc đời mình để làm thơ về đất và người Nam Bộ. Thì thầm với dòng sông (ra mắt vào năm 2023) là những bài thơ ông đã viết về những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, trong đó nhiều bài thơ đã được phổ nhạc: Đi trong hương tràm, Chia tay hoàng hôn, Vàm Cỏ Đông, Anh ở đầu sông em cuối sông...

Nhìn lại những tác phẩm văn học nổi bật của thành phố trong 50 năm qua cũng là nhìn lại một thời chiến tranh gian khổ, ác liệt đã đi qua nhưng vẫn còn mãi đó trong trang sách những năm tháng không thể nào quên của dân tộc. Phẩm cách của người lính và phẩm hạnh của một dân tộc ngời sáng trong từng bước gian khó của đất nước. Những giá trị ấy sẽ còn ở lại mãi trong các tác phẩm có sức sống vượt thời gian…

Lục Diệp