5 sự thật đáng kinh ngạc về vực thẳm Challenger, điểm sâu nhất trên Trái đất

Trong khi trái đất có các đỉnh núi và thung lũng khổng lồ, thế giới đại dương cũng có địa hình đa dạng tương tự. Một trong những điểm luôn tạo ra sức hút nhất với các nhà khoa học có lẽ là rãnh Mariana - một vực thẳm ở phía Tây Thái Bình Dương kéo dài hơn 2.540km và là nơi có vực thẳm Challenger (tạm dịch “Vực thẳm thách thức”), điểm sâu nhất được biết đến trên Trái đất với độ sâu hơn 11.000 mét dưới nước. Độ sâu đó gần gấp 3 lần so với vị trí xác tàu RMS Titanic nằm ở Đại Tây Dương và sâu hơn cả chiều cao của đỉnh Everest. 

1. Đạo diễn 'Titanic' James Cameron là một trong số ít người từng đến thăm

Những ghi chép đầu tiên về vực thẳm Challenger bắt đầu từ một cuộc thám hiểm năm 1872-1876 của Hải quân Hoàng gia Anh ở rãnh Mariana, kể từ đó đây được coi là một trong những địa điểm nguy hiểm nhất  thế giới, khiến cho rất ít cuộc thám hiểm của con người đã mạo hiểm đặt chân đến.

Vào năm 1960, chuyến lặn lịch sử của tàu ngầm Trieste bathyscaphe, trong dự án Nekton, chở trung úy hải quân Mỹ Don Walsh và nhà kĩ sư người Thuỵ Sĩ Jacques Piccard lần đầu đạt được độ sâu kỷ lục 10.911 mét dưới vực thẳm Challenger, đánh dấu chuyến thám hiểm dưới đáy biển sâu nhất trong lịch sử thời bấy giờ. 

James Cameron, đạo diễn của bộ phim Titanic năm 1997, là nhà thám hiểm biển sâu tiếp theo. Ông đã lái 1 chiếc tàu lặn - do chính ông tham gia thiết kế, đến độ sâu khoảng 10.908 mét, lập kỷ lục thế giới vào năm 2012.

Nhà thám hiểm biển sâu và nhà làm phim từng đoạt giải Oscar, James Cameron ngồi trong mô hình thu nhỏ của con tàu thám hiểm vực Challenger, tại một triển lãm về các chuyến thám hiểm đại dương vào ngày 28/5/2018

2. Túi ni-lông nằm sâu dưới đáy đại dương 

Kể từ đó, một số ít nhà thám hiểm đã chạm được đến vực thẳm Challenger, và hành trình này cực kỳ nguy hiểm.  Một nhà thám hiểm khác đã quay trở lại địa điểm này là Victor Vescovo, 1 nhà đầu tư người Texas, đã đi xuống độ sâu 10.927 mét và lập kỷ lục thế giới vào năm 2019.

Vescovo đã cho chúng ta thấy được góc nhìn chân thật và đáng buồn về tác động của loài người đối với những nơi xa xôi dường như không thể chạm tới này khi ông quan sát thấy 1 túi nhựa và giấy gói kẹo ở đáy rãnh Mariana.

Nhà thám hiểm Victor Vescovo đã nhìn thấy 1 túi nhựa ở đáy rãnh Mariana

3. Được đặt tên dựa theo vị thần của thế giới ngầm

Giống như bầu khí quyển của Trái đất, đại dương có thể được mô tả theo các lớp. Phần trên cùng được gọi là epipelagic (tạm dịch là vùng thượng vị), hay vùng ánh sáng mặt trời, và chỉ kéo dài 200 mét bên dưới mặt nước. Tiếp theo là vùng mesopelagic, hay còn gọi là vùng chạng vạng, trải dài từ điểm cuối của vùng ánh sáng mặt trời đến khoảng 1.000 mét. Sau đó, có vùng bathypelagic, còn được gọi là vùng đêm tối, từ 4.000 mét xuống 6.000 mét. Trong khu vực này, rất ít dạng sống có thể sống sót, ánh sáng không thể chiếu xuống đây và nhiệt độ cũng gần như đóng băng.

Nhưng vực thẳm Challenger còn nằm xa hơn nữa - trong vùng hadalpelagic, hay vùng hadal. Nó được đặt tên theo Hades, vị thần cai quản địa ngục của Hy Lạp hay còn được gọi là the “Unseen” bởi sự thần bí và để khám phá ra nơi này thật sự là trải nghiệm chỉ đến 1 lần trong đời.

Hình ảnh 1 trường thông hơi thủy nhiệt mới được phát hiện tại rãnh Mariana

4. Là nơi sinh sống của các loài thủy sinh độc đáo và núi lửa bùn

Vùng hadal là một trong những môi trường sống ít được khám phá nhất trên Trái đất. Ở độ sâu với cái lạnh thấu xương không có ánh sáng mặt trời, từ lâu người ta đã nghĩ rằng không gì có thể tồn tại ở đó. Theo Cơ quan Khí quyển và Đại dương Mỹ, ngay cả ở dưới đáy, sự sống vẫn tồn tại. Vào năm 2005, các sinh vật đơn bào nhỏ gọi là foraminifera, 1 loại sinh vật phù du, đã được phát hiện ở vực thẳm Challenger. Cấu trúc nơi đây được hình thành từ những rạn san hô nhiều màu, tạo điều kiện sinh sống cho các loài hải sâm ở tầng đáy.

Một hệ thống ống thông hơi thủy nhiệt thải ra chất lỏng giàu chất dinh dưỡng, xuất hiện dưới dạng khói đen do hàm lượng khoáng chất và sunfua cao

Bên cạnh đó, mặc dù một loạt núi lửa được kết cấu từ bùn và đất cát dưới đáy biển, cùng với những lỗ thông thủy nhiệt ở rãnh Mariana tạo ra các dòng nước cực nóng và có tính axit cao, nhưng những sinh vật nhỏ vẫn có thể sinh sôi tại đây.

Các miệng phun thủy nhiệt cao phun ra các hợp chất hóa học màu đen ở rãnh Mariana

Năm 2009, rãnh Marianas được công nhận là di tích quốc gia Hoa Kỳ một phần để bảo vệ hệ sinh thái và các dạng sống quý hiếm phát triển ở độ sâu tại đây, bao gồm tôm và cua biển sâu, và cao hơn là các rạn san hô đá.

Con sứa biển tuyệt đẹp này đã được nhìn thấy ở độ sâu 3.700 mét trong di tích Quốc gia Rãnh Mariana

5. Rãnh sâu vô tận?

Đáy đại dương vẫn là một trong những nơi bí ẩn nhất trên Trái đất. “Trên thực tế, chúng tôi có bản đồ về mặt trăng và sao Hỏa tốt hơn so với bản đồ về hành tinh của chính chúng ta”- Tiến sĩ Gene Feldman, nhà hải dương học danh dự tại NASA cho biết.

Mặc dù con người đã khám phá bề mặt đại dương trong hàng chục ngàn năm, nhưng chỉ có khoảng 20% ​​đáy biển được ghi chép lại, theo số liệu năm 2022 của NOAA.

Tuy nhiên, với sự quan tâm cao đối với rãnh Mariana, các nhà nghiên cứu đã nỗ lực để đưa ra những bức tranh ngày càng chi tiết về các đặc điểm địa hình của nó. Nhưng điều đó không dễ dàng: Do sự rộng lớn và sâu thẳm của vùng đáy đại dương, các nhà khoa học phải dựa vào công nghệ sonar hoặc âm thanh để cố gắng đưa ra 1 bức tranh đầy đủ về kiến trúc bên dưới rãnh Mariana.

Tuấn Huy (theo CNN)