5 công trình chờ ngày đạt giải Nobel

Giải thưởng Nobel, được nhà khoa học người Thụy Điển Alfred Nobel lập ra cách đây hơn 1 thế kỷ, tôn vinh những công trình khoa học đột phá có thể mất hàng thập kỷ để hoàn thành.

Rất khó để dự đoán ai sẽ giành được những danh hiệu cao quý nhất của khoa học. Danh sách những đề cử luôn là bí mật, và các tài liệu tiết lộ chi tiết về quy trình lựa chọn sẽ được giữ kín trong vòng 50 năm.

Tuy nhiên, không thiếu những khám phá xứng đáng được trao giải Nobel. Sau đây là 5 công trình đột phá chưa nhận được lời chúc mừng từ Hội đồng Noel từ Stockholm (Thụy Điển) — ít nhất là cho đến hôm nay.

Hình ảnh trực quan kỹ thuật số một phần của trình tự bộ gen người - Ảnh: Mario Tama/Getty Images

Giải mã bộ gen người

Một ứng cử viên thường được thảo luận cho Giải Nobel là công trình giải mã bản đồ bộ gen người, một dự án táo bạo được khởi xướng vào năm 1990 và hoàn thành vào năm 2003.

Việc giải mã mã di truyền mang đến sự sống cho con người liên quan đến một nhóm quốc tế gồm hàng ngàn nhà nghiên cứu tại Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Nhật Bản và Trung Quốc.

Nỗ lực này đã có tác động sâu rộng đến sinh học, y học và nhiều lĩnh vực khác. Nhưng một lý do khiến dự án có thể không giành được Giải Nobel là số lượng lớn người tham gia vào kỳ tích này.

Theo các quy tắc do chính Alfred Nobel đặt ra trong di chúc năm 1895 của mình, giải thưởng chỉ có thể vinh danh tối đa 3 người cho mỗi hạng mục vào mỗi năm — một thách thức ngày càng tăng do bản chất hợp tác quốc tế của nhiều công trình nghiên cứu khoa học.

Cuộc cách mạng trong điều trị béo phì

Sự phát triển của các loại thuốc giảm cân đột phá mô phỏng một loại hormone có tên là peptide giống glucagon 1, hay GLP-1, đã làm rung chuyển giới chăm sóc sức khỏe toàn cầu trong vài năm qua.

Ước tính 1/8 dân số thế giới sống chung với tình trạng béo phì. Con số này đã tăng gấp đôi kể từ năm 1990 và loại thuốc mới, có tác dụng hạ đường huyết và kiềm chế cảm giác thèm ăn, có khả năng mở ra một kỷ nguyên mới cho việc điều trị béo phì, cũng như các tình trạng liên quan như bệnh tiểu đường loại 2.

3 nhà khoa học - Svetlana Mojsov, Tiến sĩ Joel Habener và Lotte Bjerre Knudsen - tham gia vào quá trình phát triển loại thuốc gọi là semaglutide, đã giành được Giải thưởng Nghiên cứu Y khoa Lâm sàng Lasker-DeBakey năm 2024. Giải thưởng thường được coi là chỉ báo cho biết liệu công trình nghiên cứu có khả năng giành được Giải Nobel hay không.

Mojsov - nhà sinh hóa học và phó giáo sư nghiên cứu tại Đại học Rockefeller, và Habener - một bác sĩ nội tiết và giáo sư y khoa tại Trường Y Harvard - đã giúp xác định và tổng hợp GLP-1.

Knudsen - cố vấn khoa học chính về nghiên cứu và phát triển ban đầu tại công ty Novo Nordisk - đã đóng vai trò quan trọng trong việc biến nó thành một loại thuốc hiệu quả, thúc đẩy giảm cân mà hàng triệu người đang sử dụng hiện nay.

Cơ sở sản xuất của hãng Novo Nordisk tại Hillerød, Đan Mạch, sản xuất bút tiêm GLP-1 - Ảnh" Carsten Snejbjerg/ Bloomberg/ Getty Images

Trí tuệ nhân tạo

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang biến đổi cuộc sống của con người với tốc độ chưa từng có.

Đây là một lĩnh vực có sự tham gia từ rất nhiều người và tổ chức, nhưng theo David Pendlebury - người đứng đầu bộ phận phân tích nghiên cứu tại Viện thông tin khoa học Clarivate (Mỹ), có 2 cái tên nổi bật.

Pendlebury xác định những cá nhân "xứng đáng đạt giải Nobel" bằng cách phân tích tần suất các nhà khoa học đồng nghiệp trích dẫn những bài báo khoa học quan trọng từ họ trong suốt nhiều năm qua.

2 nhân vật chủ chốt là Demis Hassabis và John Jumper, những người phát minh ra Cơ sở dữ liệu cấu trúc protein AlphaFold của Google DeepMind — một chương trình AI giải mã cấu trúc 3D của protein từ các chuỗi axit amin mà ít nhất 2 triệu nhà nghiên cứu trên khắp thế giới đã sử dụng.

AlphaFold hoạt động như một công cụ "tìm kiếm” của Google về cấu trúc protein, cung cấp quyền truy cập tức thời vào các mô hình protein được dự đoán, đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu trong sinh học cơ bản và các lĩnh vực liên quan khác.

Kể từ khi bài báo quan trọng của cặp đôi này được xuất bản vào năm 2021, nó đã được trích dẫn hơn 13.000 lần, Pendlebury mô tả đây là "con số đặc biệt". Trong tổng số 61 triệu bài báo khoa học, chỉ có khoảng 500 bài được trích dẫn hơn 10.000 lần.

Jumper và Hassabis đã giành giải thưởng Lasker và Breakthrough năm 2023. Pendlebury dự báo giải Nobel hóa học có thể nằm trong tầm tay của họ, cùng với nhà nghiên cứu thứ 3, David Baker, giám đốc Viện Thiết kế Protein tại Trường Y khoa Đại học Washington, người đã đặt nền móng cho AlphaFold.

Demis Hassabis (trái) và John Jumper nhận giải thưởng trong lễ trao giải Breakthrough Prize lần thứ 10 tại Los Angeles, Mỹ vào tháng 4 - Ảnh: Lester Cohen/Getty Images

Hiểu về hệ vi sinh vật sống cùng con người

Hàng nghìn tỷ sinh vật — vi khuẩn, virus và nấm - sống trên và trong cơ thể con người. Với những tiến bộ về giải trình tự gen trong 2 thập kỷ qua, các nhà khoa học đã có thể hiểu rõ hơn về những vi khuẩn này làm gì, cách chúng giao tiếp với nhau và tương tác với các tế bào của con người, đặc biệt là trong ruột.

Tiến sĩ sinh vật học Jeffrey Gordon và Giáo sư danh dự - Tiến sĩ Robert J. Glaser tại Đại học Washington ở St. Louis (Mỹ) là những người tiên phong trong lĩnh vực này.

Tiến sĩ Gordon đã nỗ lực tìm hiểu hệ vi sinh vật đường ruột của con người và cách chúng định hình sức khỏe tổng thể, bắt đầu bằng nghiên cứu trong phòng thí nghiệm trên chuột.

Ông đã lãnh đạo công trình nghiên cứu phát hiện ra rằng hệ vi sinh vật đường ruột đóng vai trò trong các tác động của tình trạng suy dinh dưỡng đối với sức khỏe, ảnh hưởng đến gần 200 triệu trẻ em trên toàn cầu. Ông cũng đang phát triển các biện pháp can thiệp bằng thực phẩm nhằm cải thiện sức khỏe đường ruột.

Phát hiện gen gây ung thư

Từ những năm 1970, giới y học biết rằng ung thư đôi khi di truyền trong gia đình, nhưng hướng nghiên cứu chính về ung thư vú không tính đến bất kỳ yếu tố di truyền nào khiến phụ nữ dễ mắc bệnh.

Với nền tảng nghiên cứu về sự khác biệt về gen giữa người và tinh tinh, Mary-Claire King, hiện là giáo sư y khoa và khoa học bộ gen tại Trường Y khoa Đại học Washington (Mỹ), đã có một cách tiếp cận mới.

Làm việc từ lâu trước khi các nhà khoa học có bất kỳ loại bản đồ nào về bộ gen người, bà đã dành 17 năm để phát hiện và xác định vai trò của đột biến gen BRCA1 trong ung thư vú và ung thư buồng trứng.

Phát hiện này cho phép xét nghiệm di truyền xác định những phụ nữ có nguy cơ mắc ung thư vú cao cũng như các bước cần thực hiện để giảm nguy cơ mắc bệnh, chẳng hạn như sàng lọc bổ sung và phẫu thuật phòng ngừa.

Bà Mary-Claire King từ Trường Y khoa Đại học Washington xuất hiện cùng Tổng thống Barack Obama sau khi nhận Huân chương Khoa học Quốc gia trong một buổi lễ tại Nhà Trắng vào tháng 5/2016 - Ảnh: Drew Angerer/ Getty Images

Linh La (theo CNN)