25 năm quan hệ Mỹ - Việt Nam: Chặng đường phát triển

Năm 2019 đánh dấu cột mốc 25 năm Mỹ bình thường hóa quan hệ với Việt Nam sau giai đoạn chiến tranh.

Một trong những rào cản đầu tiên được giải tỏa trong việc khôi phục quan hệ Mỹ - Việt Nam là quá trình hợp tác tìm kiếm và trao lại hài cốt quân nhân Mỹ tử trận, mất tích trong chiến tranh (MIA); trao trả tù binh (POW).

Đến cuối thập niên 1980, các nỗ lực hồi hương hài cốt binh sĩ Mỹ mở rộng qua các chương trình tìm kiếm trên toàn quốc bởi các đội chuyên gia từ Mỹ. Tiến trình này đã dẫn đến việc mở một văn phòng đại diện của Mỹ về MIA tại Hà Nội dưới thời chính quyền Tổng thống George H.W. Bush năm 1991. Đây là sự hiện diện chính thức đầu tiên của Mỹ sau chiến tranh tại Việt Nam.

Lính Mỹ thực hiện nghi lễ hồi hương hài cốt binh lính Mỹ tại sân bay Đà Nẵng, ngày 17/9/2019.

Từ những bước đi này, kết hợp với một Ủy ban Thượng viện Mỹ tạm thời đặc biệt được thành lập để điều tra các vấn đề liên quan đến POW/MIA, đã giúp xây dựng động lực bình thường hóa quan hệ.

Washington dỡ bỏ các hạn chế đi lại đối với Việt Nam vào năm 1991. Bộ Ngoại giao Mỹ và Bộ Ngoại giao Việt Nam đã mở văn phòng đại diện tại thủ đô của nhau vào năm 1993. Năm 1994, Tổng thống Bill Clinton quyết định dỡ bỏ lệnh cấm vận thương mại.

Một người phụ nữ đi qua trước bảng quảng cáo Pepsi ở Hà Nội vào tháng 2/1995, một năm sau khi lệnh cấm vận thương mại được dỡ bỏ. (Ảnh: Reuters)

Những bước phát triển này đã tạo ra một môi trường thuận lợi để Tổng thống Bill Clinton tuyên bố bình thường hóa quan hệ với Việt Nam vào năm 1995.

Những cải cách kinh tế lớn của Việt Nam, được đưa ra vào năm 1986, đã thúc đẩy đất nước có nền kinh tế kém hiệu quả từng bước phát triển, đồng thời báo hiệu sự khôi phục quan hệ quốc tế và uy tín ngày càng tăng của Việt Nam.

Vào ngày 11/7/1995, Tổng thống Bill Clinton tuyên bố bình thường hóa quan hệ song phương với Việt Nam

Việt Nam bước vào con đường Đổi Mới, ưu tiên xây dựng nền kinh tế thị trường và tạo cơ hội cho cạnh tranh khu vực tư nhân. Trước đó, nền kinh tế Việt Nam vẫn đặt nặng công nghiệp, trong khi các lĩnh vực như nông nghiệp gặp khó khăn.

Năm 1995, Cựu Ngoại trưởng Mỹ - Warren Christopher - thăm Hà Nội, chính thức khai trương Đại sứ quán Mỹ. Việt Nam cũng mở đại sứ quán tại Washington vào năm 1995.

Sau khi khôi phục quan hệ, hai nước đã làm việc suốt gần 5 năm để đàm phán hiệp định thương mại song phương, có hiệu lực vào năm 2001.

Thỏa thuận giúp dỡ bỏ nhiều rào cản không liên quan đến thương mại, bao gồm hạn ngạch, cấm và hạn chế nhập khẩu; giảm thuế từ mức trung bình 40% xuống 3% đối với nhiều loại hàng hóa, bao gồm cả nông sản, thịt và điện tử; đồng thời cấp cho Việt Nam quy chế tối huệ quốc - một chuẩn mực quan trọng để nước ta gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Vào ngày 16-19/11/2000, sáu năm sau khi dỡ bỏ lệnh cấm vận, Tổng thống Clinton trở thành nguyên thủ quốc gia đầu tiên của Mỹ đến thăm Việt Nam kể từ sau chiến tranh. Trong chuyến thăm, ông nêu rõ: “Lịch sử mà chúng tôi để lại thực sự đau đớn và khó nguôi ngoai. Chúng ta không được quên nó, nhưng chúng ta không được để nó ảnh hưởng”. (Ảnh: Reuters)

Tổng thống Mỹ - Bill Clinton - bắt tay người dân Việt Nam trên đường phố Thành phố Hồ Chí Minh trong chuyến thăm ba ngày tới Việt Nam vào tháng 11/2000. (Ảnh: Reuters)

Sau khi Việt Nam gia nhập WTO năm 2007, hai nước đã thành lập một diễn đàn để thảo luận về các cam kết WTO của Việt Nam và tự do hóa đầu tư, thương mại.

Vào ngày 10/12/2001, Hiệp định thương mại song phương Mỹ - Việt Nam (BTA) có hiệu lực và Mỹ đã ngay lập tức cung cấp hàng hóa cũng như cho phép các công ty của Việt Nam tiếp cận thị trường Mỹ.

Từ ngày 19-25/6/2005, Thủ tướng Phan Văn Khải đã có chuyến thăm chính thức tới Mỹ.

Từ ngày 17-20/11/2006, Tổng thống George W. Bush đã đến thăm chính thức Việt Nam. Tháng 12/2006, Tổng thống George W. Bush ký ban hành lệnh Bình thường hóa quan hệ thương mại vĩnh viễn cho Việt Nam - Ảnh: AP

Chính quyền Tổng thống Barack Obama đưa ra Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), một hiệp định thương mại tự do bao gồm hàng chục quốc gia ở châu Á - Thái Bình Dương, bao gồm cả Việt Nam, với tư cách là một trụ cột chiến lược của Mỹ trong khu vực.

Vào tháng 7/2013, trong chuyến thăm Mỹ, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và Tổng thống Barack Obama đã ra tuyên bố chung thiết lập quan hệ đối tác toàn diện, nhằm thúc đẩy quan hệ song phương trong một loạt các lĩnh vực như chính trị, an ninh, thương mại và đầu tư, ngoại giao và hợp tác môi trường - Ảnh: Getty Images

Ngày 7/7/2015, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng, nhận lời mời của Chính phủ Mỹ, đến gặp Tổng thống Obama tại Phòng Bầu dục của Nhà Trắng.

Vào tháng 5/2016, trong chuyến thăm chính thức tới Việt Nam, Tổng thống Obama tuyên bố dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí đối với Việt Nam vốn tồn tại trong bốn thập niên, xóa bỏ dấu vết cuối cùng của Chiến tranh Việt Nam - Ảnh: Reuters

Tổng thống Obama ăn bún chả, uống bia tại Hà Nội

Tuy nhiên, Tổng thống Donald J. Trump, người tuyên bố thỏa thuận TPP sẽ làm suy yếu cơ sở sản xuất của Mỹ, đã rút Mỹ ra khỏi TPP ngay sau khi ông nhậm chức vào năm 2017.

Dù vậy, các nhà kinh tế hy vọng thương mại giữa Việt Nam với Mỹ sẽ tiếp tục phát triển mạnh. Thương mại song phương về hàng hóa đã tăng vọt kể từ lúc hai nước bình thường hóa ngoại giao, từ 451 triệu USD năm 1995 lên hơn 60 tỷ USD vào năm 2018.

Ngày 31/5/2017, Tổng thống Donald Trump tiếp Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc ở văn phòng phía Tây của Nhà Trắng - Ảnh: Reuters

Tổng thống Donald Trump đến Đà Nẵng để tham dự Hội nghị cấp cao APEC trước khi có chuyến thăm chính thức tới Hà Nội vào ngày 11-12/11/2017.

Mối quan hệ an ninh tập trung vào việc tăng cường trao đổi giữa lực lượng bảo vệ bờ biển Mỹ và Việt Nam và cung cấp tàu tuần tra. Năm 2018, USS Carl Vinson - một tàu sân bay của Hải quân Mỹ - đã thực hiện chuyến thăm lịch sử tại Việt Nam. Đây là lần cập cảng đầu tiên của loại tàu này kể từ khi kết thúc chiến tranh năm 1975.

Cùng năm, Việt Nam lần đầu tiên tham gia Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) - cuộc tập trận quân sự trên biển do Mỹ tổ chức hai năm một lần.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đón tiếp Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo tại Hà Nội vào ngày 8/7/2018.

Hàng không mẫu hạm USS Carl Vinson cập cảng Đà Nẵng, Việt Nam ngày 05/03/2018 - Ảnh: Reuters

Hà Nội là nơi diễn ra hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiên lần thứ hai vào tháng 2/2019. Việt Nam trở thành nước chủ nhà vì nhiều lý do, bao gồm quan hệ chung có thể hòa hợp với cả Bình Nhưỡng và Washington, cũng như cơ hội thể hiện thành công kinh tế của mình như một hình mẫu cho Triều Tiên.

Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt tay Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong-un vào tối 27/2/2019 tại Hà Nội.

Vai trò của Hà Nội trong hội nghị thượng đỉnh củng cố các lợi ích chung trong mối quan hệ Mỹ - Việt Nam và thể hiện mong muốn của Việt Nam thể hiện vai trò lớn hơn trong ngoại giao khu vực. Martin Alexander Vuving - chuyên gia về an ninh châu Á tại một viện của Bộ Quốc phòng Mỹ có trụ sở tại Hawaii - kết luận: “Việt Nam nắm giữ chìa khóa cho sự cân bằng quyền lực trong khu vực”.

Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn và Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ David Stilwell cùng các đại biểu khai trương biểu tượng kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Mỹ (1995-2020).

Linh La (Theo CFR, Reuters)