20 năm 'Harry Potter' – 20 năm tạo phép màu vào thế giới loài người

Đó không chỉ là một loạt truyện với 500 triệu bản được dịch ra 73 thứ tiếng khác nhau, được chuyển thể thành 8 phần phim điện ảnh với doanh thu khổng lồ 5 triệu bảng; đó không chỉ là bước ngoặt đổi đời đầy ngưỡng mộ của một người mẹ đơn thân ở xứ sở sương mù. Đó còn là cả một sự thay đổi và mở ra nhiều giá trị lớn lao cho thế giới “Muggle” (thuật ngữ dùng để chỉ cộng đồng người không có phép thuật theo truyện Harry Potter).

Biến điều không thể thành có thể

Quidditch – bộ môn thể thao được mệnh danh là bóng đá của giới phù thủy, chỉ khác là thay vì chạy trên sân cỏ, các cầu thủ sẽ cưỡi trên những chiếc chổi bay – đã trở thành một bộ môn thể thao trong đời thực! Thậm chí, giải cúp Quidditch thế giới đã được tổ chức vào năm ngoái với giải vô địch thuộc về đội Dropbears của Úc.

Mỗi đội sẽ bao gồm các cầu thủ nam lẫn nữ, chạy vòng quanh sân cỏ với cán chổi kẹp giữa hai chân, còn lại các vị trí và luật chơi vẫn y hệt như truyện. Kirsty Coombs – một cầu thủ của tuyển Quidditch Úc chia sẻ: “Người ta thường chế giễu chúng tôi trước… cho đến khi họ thực sự thử qua trò chơi và nhận ra chơi Quidditch khó thế nào”.

Chưa hết, có không ít các trường học phù thủy đã được tổ chức trên thế giới, chẳng hạn như trường học phù thủy được tổ chức tại lâu đài Herstmonceux (hạt Đông Sussex, miền đông nước Anh) hồi tháng 8 năm ngoái. Đến đây, du khách sẽ có cơ hội hóa thân thành các học viên phù thủy trong 3 ngày liên tiếp. Để tạo cảm giác chân thực, học viên sẽ được chia vào 4 ngôi nhà tượng trưng cho 4 đội chơi khác nhau trước khi vượt qua các thử thách. Không chỉ được học thần chú, phép thuật, tham gia tiệc của giới phù thủy, học viên còn phải đối đầu với quái vật.

Ban giám hiệu nhà trường cho biết, chương trình đã được chuẩn bị đầy đủ nên học viên chỉ cần cầm đũa phép và vận dụng khiếu hài hước của mình là đủ. Khóa học sẽ diễn ra giống kịch bản của truyện nên các học viên có thể an tâm về lựa chọn của mình.

Vậy mới thấy, bằng một bùa chúa vô hình nào đó, bộ truyện Harry Potter đã ung dung bước chân ra khỏi trang sách và mang những niềm vui vừa ảo vừa thật đến với thế giới loài người.

Thay đổi quan niệm và xu hướng trong văn học thiếu nhi

Barry Cunningham, đại diện nhà xuất bản Bloomsbury – nơi đầu tiên nhận ký hợp đồng xuất bản Harry Potter với tác giả Rowling - tin rằng Harry Potter đã tạo nên diện mạo mới cho văn học thiếu nhi thế kỉ 21. “Harry Potter đã thay đổi tất cả. Đột nhiên, giới xuất bản ngộ ra rằng văn học thiếu nhi không chỉ dành cho mỗi thiếu nhi, mà chủ yếu hướng đến mọi đối tượng trong xã hội. Và những đứa trẻ ăn ngủ, khôn lớn cùng Harry Potter rồi đây sẽ tiếp tục đọc các tác phẩm văn học thiếu nhi khác từ góc độ người lớn, và đó là một trong những lí do khiến cho thị trường thiếu nhi ngày càng rộng mở”.

Và hiện tượng Harry Potter đã không chỉ “bành trướng” trên thị trường nói chung mà còn mang lại nhiều ích lợi cho thị trường sách truyền thống. Cụ thể là hồi năm 1996, một năm trước khi tập đầu tiên trong loạt truyện đình đám này ra đời, một quyển tiểu thuyết nhằm vào độc giả trong độ tuổi từ 8 đến 12 trung bình khoảng 140 trang, đến năm 2006 trung bình là 175 trang và vào năm 2016, con số này đã tăng lên 290! Trong địa hạt sách dành cho người lớn, một xu hướng tương tự cũng đã nhen nhóm khi số trang trung bình của một quyển tiểu thuyết tăng từ 320 trang trong năm 1999 lên 400 trang vào năm 2014.

Không quá ngạc nhiên khi Harry Potter được đánh giá là một cú nổ trong thể loại tiểu thuyết kỳ ảo. Trong một cuộc khảo sát gần đây được tiến hành trên nửa triệu trẻ em Anh quốc về đề tài quyển sách ưa thích, chỉ có một tựa sách thuộc thể loại phi kỳ ảo lọt vào top 10. “Trước loạt sách Harry Potter, xu hướng lồng ghép các vấn đề xã hội trong các tác phẩm rất phổ biến. Thể loại kỳ ảo chưa bao giờ ngủ yên, nhưng không thể chối cãi rằng tác giả J.K.Rowling đã có công lớn trong việc mang nó trở lại với cuộc chơi” – Catherine Clarke, một tác giả văn học trẻ em nhận định.

Tiếng nói chung bất chấp thế hệ và khác biệt văn hóa

Như đã đề cập ở trên, Harry Potter đã nới rộng đối tượng của văn học thiếu nhi, từ đó đã tạo ra một di sản mới đáng trân trọng: một thứ tiếng nói chung xuyên thế hệ và văn hóa qua một loạt sách mà bất kì ai, ở bất kì độ tuổi, giới tính hay văn hóa nào cũng có thể đọc, yêu thích và trao đổi cởi mở với nhau. Nhiều hiệu sách dã báo cáo được rằng bản người lớn của Harry Potter bán nhanh hơn cả phiên bản dành cho trẻ em. Thú vị hơn nữa là theo một cuộc điều tra gần đây cho thấy, có hơn 80% sách dành cho thanh thiếu niên (young adult book) được những người lớn mua cho… chính họ!

Không phải tự nhiên mà loạt sách về cậu bé phù thủy này được đánh giá là tiếng nói bất chấp khoảng cách thế hệ và khác biệt văn hóa. Nó mang đến một cảm giác kì lạ nhưng tuyệt vời chưa từng có cho bất kì ai bước chân vào thế giới phép thuật ấy. Harry tồn tại trong một vũ trụ mà tất cả chúng ta đều có thể ghé thăm, dẫu già hay trẻ.

Hơn nữa, Harry Potter không chỉ giúp cho việc đọc sách trở nên vĩ đại một lần nữa, mà còn là một chủ đề cả gia đình đều có thể tham gia và bàn tán sôi nổi. Như một sợi dây vô hình, Harry Potter kết nối các thành viên từ các thế hệ khác nhau xích gần lại, xóa nhòa sự hời hợt trong thời đại khi thế giới ảo, mạng xã hội và công nghệ “chia cắt con người” lên ngôi.

Tương tự như thế, những con người đến từ nhiều nền văn hóa và chủng tộc khác nhau từ nay đã tìm được tiếng nói chung dễ dàng và nhanh hơn bao giờ hết khi những gì họ cùng quan tâm, cùng chia sẻ chỉ là thế giới phù thủy đầy màu sắc trong “vũ trụ Potter” – nơi mà dẫu màu da của bạn là gì, bạn vẫn được đón nhận.

Là tuổi thơ, là một chặng đường trưởng thành và nhiều hơn thế

Harry Potter là một phần không nhỏ trong ký ức tuổi thơ, là người bạn đồng hành  trên chặng đường học trở thành người lớn của biết bao cô cậu nhóc trên toàn thế giới. Chính vì thế, nhịp độ của loạt truyện và những trải nghiệm của các nhân vật được phát triển hết sức hợp lý, có phần như diễn biến tâm lý của một người trẻ dậy thì, và không quên lồng ghép những bài học nhẹ nhàng mà sâu sắc như một quyển sách hướng dẫn cho những đứa trẻ đang lớn.

Harry Potter dạy những đứa trẻ học cách chấp nhận, đối mặt với sự mất mát và cái chết. Không ai thoát khỏi vòng tuần hoàn sinh lão bệnh tử, và những đứa trẻ sẽ phải chứng kiến từng người thân yêu lần lượt rời xa chúng. Và Harry Potter đã ở đó, cùng với chúng, không khiến chúng cảm thấy nhẹ nhõm hơn vì cậu ấy cũng đã trải qua quá nhiều mất mát trong đời, mà bởi cách quyển sách đã đề cập đến cái chết ở một góc độ rộng hơn.

Trong tập truyện Harry Potter và Tên tù nhân ngục Azkaban, nhân vật Sirius Black đã nói với Harry: “Những người yêu thương ta sẽ không bao giờ rời xa ta”. Harry Potter đã vượt qua được bi kịch đó, và việc này đã tạo một tiền đề vững chắc để những người bạn của cậu – chính là hàng triệu độc giả nhí trên thế giới này – tin tưởng, biết cách đối mặt với đau thương, trở nên mạnh mẽ hơn và rồi trưởng thành.

Bộ truyện còn dạy những đứa trẻ rằng, sẽ chẳng sao nếu bạn thật sự không ổn chút nào cả (It’s okay to be not okay). Có thể thấy, gần như xuyên suốt phần 5 Harry Potter và Mệnh lệnh Phượng hoàng, khác với 4 phần trước đó, hình ảnh Harry Potter hiện lên là một cậu bé luôn căng thẳng, quá tải và nóng nảy. Tất cả những cô cậu bé đã và đang trong giai đoạn “ẩm ương” của tuổi dậy thì đều ít nhiều thấy hình ảnh của mình trong Harry lúc này.

Thế rồi, họ như tìm được tiếng nói chung và sự an ủi khi một cậu bé nổi tiếng, tài giỏi và quyền lực như Harry Potter vẫn có thể bị cảm xúc đánh gục ở một lúc nào đó và họ - một người “bình thường” cũng nên thôi cảm thấy “tội lỗi” về những cảm xúc rất thật của bản thân trong một giai đoạn chuyển giao giữa trẻ em và người lớn như thế.

Tuy Harry Potter không được sinh ra với mục đích truyền tải, phản ánh nhấn mạnh về các vấn đề trong xã hội hiện đại nhưng nó đã và đang đóng vai trò rất tốt như một người ủng hộ đầy dịu dàng nhưng vẫn không kém phần cứng rắn, cụ thể là về mặt nữ quyền và LGBT.

Nếu nhìn nhận một cách công bằng thì Harry sẽ là gì nếu không có nhà nữ quyền tuyệt vời nhất thời đại chúng ta – Hermione Granger? Hermione là một nhà nữ quyền thực thụ mà tác giả J.K.Rowling muốn gửi đến như một món quà, một tấm gương cho những người phụ nữ thế hệ mới: một cô gái không ngần ngại tỏ ra thông minh và sử dụng trí thông minh của mình; người dám đấm Draco Malfoy “như một cô gái thực thụ”; người dám lội ngược dòng, đứng lên đòi quyền bình đẳng cho gia tinh; và người đã chọn Ronald Weasley – một cậu trai luôn bị đánh giá thấp, chứ không phải “kẻ được chọn” Harry Potter hay tầm thủ nổi tiếng thế giới Viktor Krum – vì trái tim cô ấy luôn mách bảo như vậy.

Chưa hết, tác giả J.K.Rowling liên tục đưa những vấn đề của thế giới cô đang sống vào cái thế giới mà cô tạo ra để đảm bảo nó phù hợp với cách thế hệ Potter nhận thức về cuộc đấu tranh chính trị của chính mình. Cô từng tiết lộ rằng cụ Dumbledore là gay và Hogwarts sẽ là “nơi an toàn” cho học sinh LGBT. Và cũng như Harry Potter ra sức bảo vệ Hogwarts – nơi mà cậu luôn gọi là ngôi nhà của mình – thế hệ Potter cũng sẽ bảo vệ và tạo ra một thế giới an toàn, đáng sống cho những người bạn bè, anh em LGBT của họ.

Trong tập Harry Potter và Phòng chứa bí mật, nhân vật Albus Dumbledore từng nói với Harry: “Chính những lựa chọn, không phải khả năng của bản thân, mới cho ta biết ta là ai, Harry à”. Sirius Black cũng từng gây tiếng vang với một câu nói trong phần Harry Potter và Mệnh lệnh Phượng hoàng: “Chúng ta đều có mặt sáng và mặt tối trong sâu thẳm tâm hồn. Điều quan trọng là chúng ta chọn đứng về bên nào thôi. Đó chính là con người thật của ta”. 

Trong thời đại với nhiều biến động chính trị như sự kiện hậu Trump, Brexit… đây thực sự là những liều thuốc cho bất kì ai đang tìm kiếm bình yên trong tâm hồn.  

Chúc mừng sinh nhật, Harry Potter! Và cảm ơn “mẹ đẻ” J.K.Rowling vì đã đưa cả một thế hệ trở lại với sách và sẽ tiếp tục như thế.

Ryan Lưu