120 năm lưu lạc của bộ tranh Đại lễ phục triều đình An Nam

Tháng 4/2011, Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế nhận được email từ tiến sĩ Pierre Baptiste - quản thủ sưu tập Đông Nam Á của Bảo tàng Quốc gia Guimet về nghệ thuật châu Á ở Paris (Pháp) - báo tin tại Eric Chaim Kline Bookseller (Santa Monica, California, Mỹ) đang rao bán bộ tranh vẽ minh họa lễ phục của vua quan và binh lính nhà Nguyễn mặc trong lễ tế Nam Giao.

Bộ tranh do họa sĩ Nguyễn Văn Nhân vẽ vào tháng 12/1902, dưới triều vua Thành Thái, được bán với mức giá 35.000 USD (khoảng 722 triệu đồng, theo tỉ giá năm 2011). Đây là bộ tranh có ý nghĩa đặc biệt về nghệ thuật cũng như về lịch sử - văn hóa. Tuy nhiên, Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế đã không kịp đặt mua các họa phẩm ấy.

Công trình nghiên cứu vừa được ra mắt

Ngày 3/10 cùng năm, bộ tranh trên tiếp tục lên sàn đấu giá tại Mỹ và đến năm 2012 thì xuất hiện tại National Gallery Singapore (Phòng Trưng bày Quốc gia Singapore). “Ngay khi biết tin, tôi đã gửi mail cho bảo tàng, bày tỏ nguyện vọng được nghiên cứu về bộ tranh, lúc đó khoảng 4g chiều. 3 tiếng sau, tôi nhận được mail phản hồi, trong đó có link chứa toàn bộ hình ảnh về bộ tranh quý này” - thạc sĩ Trần Minh Nhựt - tác giả cuốn sách - chia sẻ.

Bộ tranh gồm 54 bức vẽ minh họa bằng màu nước trên giấy khổ 23,1 x 31,8cm, đóng thành một cuốn album. Trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả Trần Minh Nhựt (thạc sĩ chuyên ngành lý luận và lịch sử mỹ thuật, Trường đại học Hoa Sen) tập trung phân tích mỹ thuật học (đường nét, mảng, hình, màu sắc, nhịp điệu) của ngôn ngữ đồ họa trong tạo hình minh họa áo mũ cũng như diễn giải về nghệ thuật minh họa và cuộc gặp gỡ phong cách tạo hình phương Tây. Thông qua cuốn sách, độc giả cũng hiểu rõ hơn các giá trị về mỹ thuật, lịch sử, văn hóa - xã hội của bộ tranh Grande Tenue de la Cour d’Annam. Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi nhận định, nghệ thuật minh họa lễ phục triều Nguyễn mang đậm dấu ấn của hội họa hàn lâm phương Tây.

Bộ sách gồm 5 chương: Một số vấn đề về tác giả - tác phẩm Grande Tenue de la Cour d’Annam, Ngôn ngữ đồ họa trong tạo hình minh họa áo mũ - Phân tích mỹ thuật học, Nghệ thuật minh họa và cuộc gặp gỡ phong cách tạo hình phương Tây, Các giá trị của bộ tranh minh họa Grande Tenue de la Cour d’Annam và Vị thế tác giả Nguyễn Văn Nhân: Những đóng góp cho dòng nghệ thuật minh họa Việt Nam. 

Theo tác giả Trần Minh Nhựt, bộ tranh đã tạo ra một hệ thống tham chiếu các yếu tố mỹ thuật của trang phục thời Nguyễn. “Bộ tranh đã thể hiện nghệ thuật tạo tác áo mũ, nghệ thuật thêu thùa, thư họa hay các nghi lễ trong hoàng cung. Tác phẩm cũng phản ánh văn hóa trang phục và một số khía cạnh phổ quát về triều đình Huế và xã hội An Nam trong thời kỳ đầu tiếp cận nghệ thuật phương Tây. Bộ tranh của Nguyễn Văn Nhân đã trở thành một mảnh ghép quan trọng mới cho dòng nghệ thuật minh họa Việt Nam đã từng một thời rực rỡ. Phía sau bộ tranh ấy là cả một nền văn hóa áo mũ tuyệt vời” - thạc sĩ Trần Minh Nhựt nhìn nhận.

Trải qua hành trình hơn 120 năm ra đời và lưu lạc xứ người, giá trị của bộ tranh minh họa trang phục cung đình Huế Grande Tenue de la Cour d’Annam của Nguyễn Văn Nhân và những đóng góp của ông đã được hậu thế biết đến, được nghiên cứu bài bản và công phu, được thưởng lãm và đặt ở vị trí quan trọng trong lịch sử trang phục Việt Nam. 

Song Giang